چرا نرخ ارز برای همه مهم است؟

خلاصه کلام:

نرخ ارز قیمت مبادله ی پول ملی با دیگر پول های خارجی است. از این رو تغییرات آن مبادلات خارجی کشور را تحت تاثیر قرار می دهد. هر مولفه ای هم که بر تغییرات مبادلات خارجی کشور اثرگذار باشد؛ بر تصمیم طیف متنوعی از افراد اعم از تولیدکننده، صادرکننده، واردکننده، سرمایه گذار و مردم عادی اثرگذار است. بدیهی است که چنین متغیری برای همه ی مردم مهم باشد!

مخاطب: احتمالا این متن برای فردی دارای کارشناسی اقتصاد یا هر فرد با مطالعه در زمینه های اقتصادی، هیچ حرف تازه ای ندارد.

نرخ ارز در نیم قرن گذشته از خبرسازترین متغیرهای اقتصاد ایران بوده است. این ویژگی مختص ما نیست و نرخ ارز در همه جا قیمت مهمی تلقی می‏شود. نرخ ارز نمایان گر ارزش نسبی پول ملی یک کشور به پول ملی دیگر کشور است. مثلا قیمت 20500 تومانی دلار آمریکا نشان می دهد هر واحد تومان ( پول ملی ایران) با چه نسبتی با یک واحد دلار(پول ملی آمریکا) قابل مبادله است. اما چرا این نرخ مهم است؟

ما در زندگی اقتصادی خود ناگزیر از مبادله‏ هستیم. بسیاری از کالاهای مصرفی ما وارداتی است و بسیاری از کالاهای تولید داخل نیز از کالای واسطه‏ ای و سرمایه ای وارداتی استفاده می کنند. از دیگر سو بسیاری از بنگاه های داخلی کالای خود را صادر می کنند و منبع درآمد آن ها، بجای فروش داخلی، متکی بر صادرات است. این ویژگی ها مختص ما نیست و همه ی کشورها، وابستگی زیادی به تجارت خارجی دارند. بدیهی است که حجم بالای تجارت خارجی (مجموع صادرات و واردات زیاد) امر خوبی است؛ زیرا در نتیجه ی تجارت، مصرف کننده کالای با کیفیت تری در دسترس دارد؛ تولیدکننده از کالای واسطه ای و سرمایه ای بهتری استفاده کرده و کیفیت تولید داخل را ارتقا می دهد و صادرکنندگان نیز درآمد بالاتری کسب می کنند. رمز اهمیت نرخ ارز، در تجارت خارجی است. ما در مبادله های بین المللی بر خلاف مبادلات داخلی نمی توانیم از پول استفاده کنیم. برای خرید از خارج باید از پول معتبر کشور خارجی استفاده کرد و برای فروش کالا نیز پول معتبر کشور خارجی را دریافت کرد. در این چارچوب تغییر نرخ ارز بر قیمت نسبی بسیاری از کالای داخلی اثرگذار است! با این حال این همه ماجرا نیست. یکی دیگر از موارد تبدیل پول ملی به پول خارجی، جابجایی سرمایه است. کسانی که بخواهند به هر دلیل سرمایه و دارایی خود را به خارج از کشور منتقل کنند؛ باید دارایی خود را به پول خارجی تبدیل کنند؛ زیرا در خارج از ایران کسی از شما ریال قبول نمی کند.

یکی دیگر از موارد کارکرد پول خارجی، کارکرد سرمایه ای آن است. البته چون ارز بصورت مستقیم به تولید متصل نیست؛ عایدی مستقیمی به دارنده خود نمی رساند؛ با این حال در موج های تورمی، ارزش آن معمولا متناسب با تورم تعدیل می شود. از این رو اگر دارایی محافظت کننده از تورم در اختیار مردم نباشد؛ ممکن است آن ها به خرید ارزش روی بیاورند و از آن در کوتاه مدت به مثابه ی دارایی استفاده کنند.

تغییرات نرخ ارز متاثر از تمام تصمیم های فوق است و بر تمام آن ها اثرگذار است. از این رو تغییرات آن بر طیف متنوعی روندهای اقتصادی تاثیرگذار است. از همین روست که نرخ ارز در همه جای دنیا متغیری مهم به حساب می آید. به عنوان مثال با افزایش نرخ ارز چنین اتفاق هایی در اقتصاد رخ می دهد:

• کسانی که از دیروز صادرکننده بودند، سود بیشتری کسب می کنند و همین امر مشوق دیگر تولیدکنندگان است که وارد عرصه صادرات بشوند.
• کسانی که از دیروز واردکننده بودند، سود کمتری کسب می کنند و احتمالا افراد کمتری بخواهند به واردکننده تبدیل شوند. علاوه بر این واردکنندگان دیروز تمایل داشته باشند کالای مورد نیاز را از بازار داخل تامین کنند.
• کسانی که بخواهند سرمایه خود را از کشور خارج کنند؛ احتمالا تامل بیشتری خواهند کرد؛ زیرا با افزایش نرخ ارز، عملا دارایی کمتری را می توانند با خود ببرند.
• تولیدکنندگان کالای داخلی که از کالای واسطه ای و سرمایه ای خارجی استفاده می کنند با افزایش هزینه تمام شده مواجه می شوند و سودشان کاهش پیدا می کند. اگر هم وضعیتشان سر به سر باشد؛ مجبور به افزایش قیمت هستند تا ورشکست نشوند.
• تولیدکنندگان کالای داخلی که تولیدشان رقیب خارجی دارد، با طیب خاطر بیشتری فعالیت می کنند؛ زیرا می دانند با افزایش نرخ ارز، مردم تمایل کمتری به رقیب خارجی شان خواهد داشت. از دیگر رو با افزایش تقاضا برای آن ها، احتمالا آن ها نیز بتوانند قیمت خود را افزایش دهند.
• تولیدکنندگان کالای داخلی که کالای آن ها نه رقیب خارجی دارد و نه از کالای واسطه‏ ای و سرمایه ای خارجی استفاده می کند(مانند بخش خدمات) در شرایطی قرار می گیرند که قیمت بسیاری از کالاهای خارجی و داخلی افزایش داشته و این امر قدرت خرید آن ها را کاهش می دهد. از این رو اگر بتوانند قیمت خود را افزایش می دهند و اگر هم نتوانند، با کاهش قدرت خرید خود کنار می آیند!

قیمتی که تغییرات آن، بسیاری از تصمیم گیری ها در اقتصاد را تغییر می دهد؛ طبیعتا قیمت مهمی است!

*متن فوق، نوشته ای است که تا حد امکان ساده نوشته شده برای درک اهمیت نرخ ارز و اینکه چرا همه آن را مهم قلمداد می کنند. بدیهی است این متن احتمالا حرف تازه ای برای دانشجویان اقتصاد یا افراد با مطالعه نداشته باشد.

**اهمیت نرخ ارز فقط در موارد فوق نیست؛ بلکه متن پیش گفته ابتدایی ترین دلایل اهمیت نرخ ارز است. نرخ ارز می تواند لنگر تورمی باشد و انتظارات تورمی جامعه را هدایت کند. از دیگر رو ثبات نرخ ارز در شرایط خاص (مانند شرایط بی ثباتی اقتصادی و تحریمی ما) می تواند نشان گر مسیر احتمالی آینده اقتصاد کشور باشد.