چرا برخلاف نسخه‌ی سینمایی، سریال His Dark Materials به موفقیت دست پیدا کرده است؟

در این مطلب دلایل ارتقاء کیفیت جدیدترین اقتباس تلویزیونی کتاب‌های سه‌گانه‌ی His Dark Materials را نسبت به اقتباس سینمایی شکست خورده‌ی آن در سال 2007 بررسی می‌کنیم.

هشدار: ادامه‌ی این متن ممکن است تمام یا بخشی از داستان سریال «نیروی اهریمنی‌ اش» را که از شبکه‌های BBC و HBO پخش شده است، لو ‌بدهد.

شبکه‌های بی‌‌بی‌‌سی (BBC) و اچ‌‌بی‌‌او (HBO) زمانی که تصمیم گرفتند در همکاری با یکدیگر، اقتباسی از کتاب‌های سه‌گانه‌ی «نیروی اهریمنی‌اش» (His Dark Materials) نوشته‌ی‌ فیلیپ پولمن (Philip Pullman) را در قالب سریالی تلویزیونی بسازند، قدم در پروژه‌ای پر از ریسک گذاشتند. دلیل آن هم اقتباسی سینمایی از کتاب اول این مجموعه به‌نام «قطب‌نمای طلایی» (The Golden Compass) در سال 2007 بود که نه در میان منتقدان فیلم و طرفداران کتاب محبوب بود و نه در گیشه موفقیتی کسب کرد. (سه‌گانه‌ی «نیروی اهریمنی‌اش» که سال‌ها قبل توسط آقای فرزاد فربد در ایران ترجمه و چاپ شده بود، متاسفانه هنوز اجازه‌ی چاپ مجدد کسب نکرده‌ است. اما خوشبختانه آثار دیگری از فیلیپ پولمن توسط انتشارات پریان در ایران ترجمه و چاپ شده‌اند که اکنون قابل دسترسی هستند.)

فیلم «قطب‌نمای طلایی» در زمانی نامناسب، در میانه‌ی دورانی که اقتباس‌های فانتزی‌ای مانند مجموعه‌ی ارباب حلقه‌ ها (The Lord of the Rings) به تازگی پایان یافته بودند و اقتباس‌های کوچک‌تر یا نوجوانانه‌تری مانند مجموعه‌ی گرگ و میش (Twilight) کم‌کم روی کار می‌آمدند، اکران شد؛ اما شکست این فیلم فقط به‌خاطر زمان‌بندی بد اکران نبود، بلکه از هرنظری طرفداران، منتقدان و حتی نویسنده‌ی کتاب‌ها را نامید کرد. وفادار نبودن به فضای حاکم بر جهان کتاب‌ها، جابجایی بدون دلیل اتفاق‌ها، حذف ظرایف منحصربه‌فرد کتاب و سعی بر جای دادن تمام داستان در زمانی محدود، از جمله‌ی دلایل این شکست بودند.

به‌همین دلیل، این بار سازندگان سریال سعی کرده‌اند از مشکلات فیلم قبلی درس بگیرند، آن‌ها را تکرار نکنند، بهترین زمان را برای منتشر کردن سریال در نظر بگیرند و بر‌خلاف فیلم، فضای تاریک‌تر و خشن‌تری در سریال ایجاد کنند که بیشتر به منبع اصلی اقتباس وفادار باشد. بینندگان هم به این رویکرد، واکنش مثبت نشان داده‌اند و میزان رضایت آن‌ها از فصل اول و دوم سریال «نیروی اهریمنی‌اش»، طبق اعلام هر دو شبکه‌ بسیار زیاد بوده است. بی‌‌بی‌‌سی و اچ‌بی‌او، این بار با در نظر گرفتن تمام کم و کاستی‌های پیشین، نهایت سعی خود را کرده‌اند تا به‌طور کامل به عمق درون‌مایه‌های جدی و دنیای پیچیده‌ی کتاب‌های پولمن که فیلم قبلی از پرداختن به آن‌ها طفره رفته بود، وفادار بمانند.

اکنون می‌خواهیم به دلایل موفقیت این سریال تلویزیونی، برخلاف فیلم شکست خورده‌ی قبلی بپردازیم. در ادامه خلاصه‌ای از این دلایل آمده است.

قالب سریال تلویزیونی به داستان فضای بیشتری برای روایت می‌دهد

کارگردان فیلم سینمایی «قطب‌نمای طلایی» کریس ویتز (Chris Weitz)، در ابتدا برای این فیلم بیش از دویست صفحه فیلمنامه نوشته بود، اما در فیلمِ نهایی، جزئیات زیادی حذف شدند و داستان چنان فشرده شده بود که فیلم تنها 113 دقیقه زمان داشت. در نتیجه بسیاری از ویژگی‌های ظریفی که داستان کتاب را جذاب می‌کردند حذف شدند، شخصیت‌پردازی‌ها تک بعدی بودند و روابط بین کاراکترها تصنعی به‌نظر می‌رسیدند.

اما برعکس فیلم سینمایی، سریال تلویزیونی، این فرصت را به سازندگان داده است تا با زمان بیشتری که در اختیار دارند بتوانند به جزئیات بیشتری از داستان کتاب‌ها بپردازند و دنیایی غنی‌تر و شخصیت‌پردازی‌هایی قوی‌تر و منسجم‌تر خلق کنند. علاوه‌بر این‌ها، سریال وقت بیشتری برای پرداختن به عمق انگیزه‌ها و درگیری‌های شخصیت خانم کولتر (Mrs. Coulter) با بازی روث ویلسون (Ruth Wilson) و رابطه‌ی عاطفی پر فراز و نشیب او با دخترش لایرا (Lyra) با بازی دافنه کین (Dafne Keen) دارد. همچنین، فرصت بیشتری برای نشان دادن شخصیت‌های کلیدی مانند لرد عزریل (Lord Asriel) با بازی جیمز مَک آووی (James McAvoy) که کمتر در طول داستان اصلی حضور دارند پیش آمده است. همین نکته باعث می‌شود تا با پرداخت بیشتر به این شخصیت‌‌ها، کشمکش مرکزی داستان برای بینندگان واضح‌تر و قابل‌ درک‌تر شود.

سریال از پرداختن به پیام‌های ضد مسیحیّت افراطی‌ موجود در کتاب‌ها پرهیز نمی‌کند

کتاب‌های سه‌گانه‌ی «نیروی اهریمنی‌اش»، با این که در ظاهر برای نوجوانان و جوانان کم سن و سال‌تر نوشته شده‌اند، اما در عمق خود به مضامین بزرگسالانه‌تری از جمله مسیحیّت افراطی هم می‌پردازد. سازمان مذهبی افراطی حاکم بر دنیای موازی کتاب‌های «نیروی اهریمنی‌اش» که «مجستریوم» (Magisterium) نام دارد، در واقع استعاره‌ای از کلیسای کاتولیک افراطی در دنیای واقعی است. همین موضوع، باعث مخالفت بسیاری از گروه‌های مسیحی با این کتاب و اعتراض آن‌ها شده بود. در اقتباس سینمایی ساخته شده در سال 2007، برای جلوگیری از ایجاد چنین مشکلاتی، ماهیت مذهبی این سازمان بسیار کمرنگ شده بود و حتی هیچ اشاره‌ی واضحی نیز به مفهوم خدا و دین که از درون‌مایه‌های اصلی کتاب‌ها هستند، نمی‌شد.

یکی از مزیت‌های این اقتباس جدید تلویزیونی، توجه بیشتر به ماهیت مذهبی سازمان «مجستریوم» است. همین ویژگی به بیان واضح‌تر پیام‌های ضد افراطی‌گری و ضد استبدادی کتاب‌‌ها کمک بسیاری کرده است. در این سریال، رهبران حیله‌گر و ظالم سازمان «مجستریوم»، همگی لباس‌هایی شبیه به کشیش‌ها و روحانیون مسیحی می‌پوشند، اطلاعات درست را سرکوب می‌کنند و مردم را مجبور به اطاعت از خود می‌کنند. این جزئیات، فضای خفقان موجود در دنیای کتاب‌ها را بهتر و عمیق‌تر به تصویر کشیده است.

سریال به پایان اصلی کتاب وفادار مانده است

با توجه به این‌که سازندگان فیلم «قطب‌نمای طلایی» در نظر داشتند تا مخاطبان کم سن و سال‌تر هم بتوانند از فیلم لذت ببرند، آن را با بخش خوب داستان و در جریان فرار موفقیت‌آمیز لایرا و همراهانش از پایگاه گابلرها (Gobblers) سوار بر یک بالون پایان داده‌اند؛ در صورتی که پایان اولین کتاب این مجموعه، بسیار مبهم‌تر و غمناک‌تر است. داستان کتاب اول در جریان تعقیب لرد عزریل و کشته شدن دوست لایرا به‌نام راجر با بازی لوین لوید (Lewin Lloyd) به دست لرد عزریل و بعد از آن رفتن لایرا به جهان موازی تمام می‌شود.

برخلاف نسخه‌ی سینمایی که پایانی به اصطلاح «هالیوودی» داشت، سریال «نیروی اهریمنی‌اش» به ماهیت اخلاقی خاکستری کتاب و پایان اصلی و تاریک‌تر آن وفادار مانده است و بینندگان را به تفکر درباره‌ی شخصیت به‌ظاهر تحسین برانگیز، اما مرموز لرد عزریل وادار می‌کند. همچنین با پایان هولناک خود، در راستای پیچیدگی‌های اخلاقی داستان سؤال‌های زیادی در ذهن مخاطبان ایجاد می‌کند و با این تعلیق، بینندگان را به بهترین نحو برای دیدن فصل بعدی مشتاق نگه می‌دارد.

در فصل دوم سریال که داستان کتاب «خنجر ظریف» (The Subtle Knife) را دنبال می‌کند، باز هم می‌توان درون‌مایه‌ی اصلی کتاب‌ها را مشاهده کرد. اگرچه مانند فصل اول منبعی برای مقایسه در دسترس نیست؛ اما افرادی که کتاب‌ها را خوانده باشند به‌خوبی متوجه تلاش سازندگان برای وفادار ماندن به شروع و پایان اصلی داستان، شخصیت‌پردازی پیچیده‌ی کاراکترها و همچنین پای‌بندی آن‌ها به مضامین مهمی مانند دیکتاتوری مذهبی، فسادپذیری قدرت، مفهوم روح، ابهام در حقیقت و موضوعاتی از این دست که مد نظر نویسنده‌ی کتاب یعنی فیلیپ پولمن بوده است، شده‌اند.

هم اکنون دو فصل از سریال His Dark Materials با بازی دافنه کین در نقش لایرا، روث ویلسون در نقش خانم کولتر، جیمز مَک آووی در نقش لرد عزریل و اندرو اسکات (Andrew Scott) در نقش جان پری (John Parry) پخش شده است و شبکه‌های BBC و HBO آن را برای فصل سوم تمدید کرده اند. تولید این فصل هشت قسمتی در سال 2021 در کاردیف آغاز شده است. فصل سوم و احتمالا پایانی این سریال بر‌اساس کتاب سوم مجموعه به‌نام «دوربین کهربایی» (The Amber Spyglass) که جسورانه‌ترین و عجیب‌ترین کتاب از این سه‌گانه‌ است، ساخته می‌شود.

منبع: CBR