بزرگترین منتقد Dune طرفداران نبودند؛ تالکین بود

کتاب Dune اثر فرانک هربرت یکی از مهم‌ترین داستان‌های علمی تخیلی در ادبیات است، اما جی. آر. آر. تالکین عقیده‌ی متفاوتی در مورد آن داشت.

مجموعه کتاب‌های دون یا تل‌ماسه (Dune) نوشته‌ی فرانک هربرت (Frank Herbert) یکی از تأثیرگذارترین آثار ادبیات علمی تخیلی هستند. موضوعات سیاسی، مذهبی و زیست محیطی پیرامون این داستان‌ برای نسل‌ها به شکل‌گیری رمان‌های علمی تخیلی پس از آن کمک کرده است. با این وجود، در حالی که Dune در نظر افراد زیادی داستان و کتابی بسیار مهم تلقی می‌شود، نویسنده‌ای مهم وجود داشت که نظرات متفاوتی در مورد این داستان داشت. او جی. آر. آر. تالکین (J.R.R. Tolkien) بود.

شهرت تالکین بیشتر به‌دلیل خلق اثری در همان حد گسترده به‌نام ارباب حلقه ها (The Lord of the Rings) است. به‌عنوان پایه‌گذار فانتزی غلیظ (High Fantasy) مجموعه‌ی ارباب حلقه ها به‌شکل‌های مختلفی اقتباس شده است. همانند هربرت در ژانر علمی تخیلی، آثار فانتزی تالکین نیز به شکل‌دهی مجدد این ژانر کمک کردند، به‌صورتی که اثر آن‌ها در ژانر فانتزی هنوز هم حس می‌شود. از این نظر، Dune و ارباب حلقه ها به‌دلیل اهمیتی که در ژانرهای اختصاصی خود دارند، مثل پسر عمو هستند.

در سال 1966، تالکین نامه‌ای به فردی به‌نام جان بوش (John Bush) دربار‌ه‌ی این‌که نسخه‌ای از کتاب هربرت به دستش رسیده است، نوشت. در این نامه که در جواب بوش که نظر تالکین را درمورد کتاب جویا شده بود نوشته شده بود، او توصیفی صمیمانه اما صریح از نظراتش درمورد کتاب، ارائه کرد. در شروع نامه، تالکین درمورد دشواری اظهار نظر درباره‌ی نویسنده‌ی دیگری که آثارش موضوعاتی مشابه با او دارند، سخن گفته بود. او سپس افزوده بود: «در واقع من از Dune اصلا خوشم نمی‌آید و در این موردِ ناگزیر، برای نویسنده‌ای دیگر، سکوت و امتناع از اظهار نظر بسیار بهتر و عادلانه‌تر است.» با اینکه تالکین در نوشته‌ی خود ادب را کاملا رعایت کرده بود، اما در رابطه با عقیده‌اش چیز زیادی را به تخیل مخاطب واگذار نکرده و به‌طور واضح از بی‌میلی خود نسبت به Dune سخن گفته بود.

در ادامه‌ی آن نامه، تالکین هرگز توضیح نداده است که چرا آنقدر زیاد از کتاب هربرت خوشش نیامده است، حداقل نه به‌صورت آشکار. در نتیجه، احساسات او نسبت به داستان فقط قابل حدس هستند. با توجه به اینکه تالکین در ایجاد جهان‌های زنده و پویا با تم‌های دنیای واقعی بسیار ماهر بود، کنجکاوی برانگیز است که چرا داستانی را که به همان اندازه‌ی دنیای ساخته‌ی خودش پیچیده است، دوست نداشته است. البته به‌نظر می‌رسد که تالکین در اقلیت بوده، زیرا مجموعه‌ی Dune هرگز جذابیت خود را از دست نداده و قرار است فیلم اقتباسی جدید آن، در اکتبر امسال اکران شود.

در دفاع از تالکین، باید گفت Dune برای همه مناسب نیست. این مجموعه‌ی شش جلدی حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. در این داستان‌ها، به موضوعاتی از شرایط زیستی انسان گرفته تا اخلاق سیاسی با جزئیات زیادی پرداخته می‌شود. کنش هم وجود دارد اما نه به اندازه‌ی توطئه‌چینی مداوم بین شخصیت‌ها که در پایان شگفت‌آور داستان به اوج می‌رسد. انتقال این تم‌ها و حفظ مخاطبان زیاد، دشوار است و کاملاً محتمل است که تالکین صرفاً از نحوه‌ی ارائه‌ی آن‌ها راضی نبوده است. با این همه، تالکین دیگر زنده نیست تا بشود از او دقیق‌تر در اینباره پرسید و تنها باید به گمانه‌زنی درباره‌ی دلایل تنفر او از Dune اکتفا کنیم.

با این وجود، Dune به اندازه‌ی آثار تالکین در ادبیات اهمیت دارد و هنوز هم این ارزش را حفظ کرده است. فیلم جدید نیز می‌تواند مخاطبان به‌مراتب بیشتر و گسترده‌تری هم به خود جلب کند. حالا که سرانجام بازخوانی مدرنی از آن خواهیم دید، معلوم می‌شود که آیا نظرات بینندگان جدید درباره‌ی کتاب با تالکین همراه است یا خیر.

فیلم Dune برای اولین بار در 22 اکتبر سال 2021 در سینماها و به‌صورت همزمان در HBO Max نمایش داده خواهد شد.

منبع: CBR