تفاوت میان روانپزشک، روانشناس بالینی و مشاور در چیست؟

روانشناسان و روانپزشکان هر دو، سالها مشغول به تحصیل در دانشگاه و آموزش رسمی روانشناسی بوده اند. می توان گفت تفاوت اصلی میان این سه رشته مربوط به سلامت روان در پروتکل آموزشی و واحدهای درسی است که هر کدام در دانشگاه با آن آموزش دیده اند. در ادامه به صورت جداگانه و با تفصیل بیشتر به این سه رشته حوزه سلامت روان می پردازیم؛ با این امید که بعد از خواندن این مقاله بتوانید تفاوت تخصصی میان روانپزشک، روانشناس بالینی و مشاوره را بهتر درک کنید.

روانپزشک کیست و چه تخصص دارد؟

روانپزشکان مدرک پزشکی دارند، مثل یک پزشک عمومی که شما برای سرما خوردگی ساده تان به او مراجعه می کنید. آنها علاوه بر این، در دوره “تخصص” یا رزیدنتی نیز آموزش دیده اند تا بتوانند بیماری های مربوط به روان، اختلالات هیجانی و یا رفتاری را تشخیص داده و درمان کنند. به عبارت دیگر تخصص روانپزشکان، روان و بیماری های مربوط به آن است. مثل بسیاری از پزشکان، آنها اغلب با تجویز دارو به دنبال درمان بیماری های روانی هستند. این بدان معنی است که روانپزشکان درمورد داروها، مکانیزم عمل آنها و البته، فواید و معایب آنها آموزش تخصصی دیده اند و اجازه تجویز دارو را دارند.

نظام پزشکی نهادی است که همه دانش آموختگان پزشکی را تحت نظر دارد. روانپزشکان هم از این قاعده  مستثنی نیستند و مجوز کارشان را از این ارگان دریافت کرده اند. بنابراین در برخورد با هرگونه مشکل حرفه ای، این نظام پزشکی است که مسئول رسیدگی به تخلفات روانپزشکان خواهد بود. در اینجا لازم است اشاره کنم این احتمال وجود دارد که روانپزشکان علاقه مند به درمان های غیردارویی و استفاد از آنها هم باشند اما مثل اغلب پزشکان نگاهشان نسبت به اختلالات مربوط به روان، نگاه فیزیولوژیکالی است که جسم را منشا بیماری میداند و دارو اولین گزینه برای درمان.

روانشناس بالینی کیست و چه تخصصی دارد؟

روانشناسان در ابتدای تحصیل باید مدرک کارشناسی خود را طی یک برنامه آموزش رسمی از دانشگاه بگیرند و بعد از آن در دوره کارشناسی ارشد، به صورت تخصصی روی موضوع خاصی کار کرده و در آن زمینه متخصص شوند. اگرچه این پروتکل در ایران به صورت دقیقی اجرا نمی شود. این بدان معنی است که فردی با لیسانس روانشناسی عمومی هم می تواند خود را روانشناس بالینی معرفی کند و مشغول به کار تشخیص و درمان شود. این در حالی است که بخشی زیادی از مطالب تخصصی مربوط به گرایش “روانشناسی بالینی” در دوره فوق و بعدتر در دکترا به شما آموزش داده می شود.

در کشورهای آمریکای شمالی اگر بخواهید در آینده به عنوان روانشناس مشغول به کار بشوید در ابتدا لیسانس خود را با عناوین کلی تر و دروسی که به صورت عمومی شما را با این رشته آشنا میکند شروع کرده و بعد، برای فوق لیسانس انتخاب خواهید کرد که می خواهید با چه تخصصی مشغول به کار شوید. تخصص هایی نظیر: روانشناس بالینی، روانشناس بالینی کودک، روانشناس خانواده، روانشناس سلامت، روانشناس رشد و … هر کدام از این تخصص ها می توانند مسیر کاری شما و دروس تخصصی که قرار است در دوره فوق لیسانس و دکترا بگذرانید را مشخص کنند.

روانشناس بالینی اگر چه واحدهای آموزشی محدودی برای شناخت داروها و نحوه عملکردشان برای درمان بیماری های روانی را می گذراند اما اجازه تجویز دارو ندارد. با این حال روانشناس بالینی هم مثل روانپزشک دانش، توانایی و اجازه تشخیص بیماری های روانی را دارد. روانشناسان بالینی به مراجعان خود کمک می کنند تا ریشه مشکلات خود را بشناسند، به بینش درستی از ماهیت مسئله ای که با آن رو به رو هستند برسند، و علاوه بر این، بتوانند توانایی هایی در خود پرورش دهند که به وسیله آنها تاثیرات مخرب مشکلات مربوط به روانِشان را کمتر کنند.

روانشناسان بالینی ضمنا تنها گروه حرفه ای هستند که برای انجام تست های روانشناسی مربوط به ارزیابی هوش و استعداد، ویژگی های شخصیتی، اختلالات روانی و هیجانی آموزش تخصصی دیده اند. لازم می دانم در اینجا به این نکته اشاره کنم اگرچه خدمات روانپزشکی مثل همه خدمات مربوط به سلامت در ایران تحت پوشش بیمه قرار میگیرند، خدمات روانشناسی اینگونه نیست و مراجعان به صورت شخصی هزینه ها را پرداخت می کنند.

در آمریکای شمالی روانشناسان و دیگر حرفه های مربوط به سلامت روان تلاش صنفی زیادی کرده اند تا بیمه های شخصی خدماتشان را تحت پوشش قرار بدهند. درصد زیادی از شرکت های بیمه پذیرفته اند که خدمات روانشناسی را تحت پوشش بگیرند و بعضی دیگر هنوز زیر بار نرفته اند. خدمات روانپزشکی اما مثل ایران تحت پوشش بیمه های دولتی هستند؛ بدین معنی که شما به صورت رایگان می توانید به روانپزشک مراجعه کنید اگرچه که باید ماه ها در لیست انتظار طولانی آنها بمانید. این در حالی است که برای دیدن روانشناس بالینی و رواندرمانگر بعد از پرداخت می توانید هزینه جلسات را از طریق بیمه ای که محل کارتان برایتان فراهم کرده، پس بگیرید. در مجموع، در آمریکای شمالی هم مثل ایران خدمات پزشکی جدی تر گرفته می شوند اگرچه درصد مراجعه به روانشناس و رواندرمانگر بالاتر است و بیمه ها خدمات روانشناسی  را به رسمیت می شناسند.

مشاور کیست و چه تخصصی دارد؟

کسانی که خود را “مشاور” می نامند می توانند پیشینه های مختلف تحصیلی داشته باشند اما اغلب مدارک تحصیلیشان در حوزه مشاوره است. آنها ممکن است خود را “درمانگر” یا “مشاور” بنامند. ضمنا ممکن است برای ارزیابی های روانشناسی و درمان های غیر دارویی هم آموزش دیده باشند و یا خیر.

قطعا مرزهای مشخصی بین دانش و تخصص روانشناسان بالینی و مشاوران وجود دارد اما بعید می دانم که در ایران این مرزها واضح و مشخص باشند. از دیدگاه من کسی که خود را روانشناس بالینی و روان درمانگر می داند موظف است یک پروتکل درمانی را دنبال کند. برای هر جلسه برنامه مشخصی داشته باشد، اختلالات روانی را به خوبی بشناسد و به درمان های غیر دارویی مسلط باشد. در حالی که یک مشاور می تواند لزوما همه درمان های غیر دارویی را نشناسد یا با اختلالات روانی خاص کار نکرده باشد اما گوش شنوا و آغوش بازی برای مراجعان به صورت کلی داشته باشد. مشاوران می توانند برای مراجعین عمومی خود بدون اینکه تشخیص خاصی گرفته باشند، توصیه هایی برای زندگی کم تنش تر داشته باشند.

اگرچه دانشجویان روانشناسی و مشاوره واحد های درسی مشترک زیادی می گذرانند اما بیش از سی واحد درسی متفاوت با هم دارند. این بدین معنی است که تمرکز آموزشی روانشناسان بالینی روی اختلالات روانی، تشخیص و درمان آنهاست در حالی که مشاوران علی رغم آشنایی مختصری با اختلالات روانی، مجوز حرفه ای کار با مراجعین دچار اختلالات خاص مربوط به روان را ندارند.

فرض کنید خلقتان تغییرکرده و غمگین تراز همیشه هستید. زندگی مثل همیشه نیست و براساس شنیده هایتان فکر می کنید “افسرده” شده اید. افسردگی یک اختلال مربوط به روان است اما صِرف داشتن خلق غمگین نمی توان شما را افسرده نامید. برای این منظور باید توسط روانشناس بالینی یا روانپزشک تشخیص افسردگی بگیرید و بعد با یک برنامه درمانی مشخص؛ علایمتان را کنترل کنید. حال آنکه اگر به دلیل یک تغییر کوچک در محیط کار غمگین شده اید و علایم دیگر افسردگی را ندارید یک مشاور هم میتواند به شما کمک کند تا با این مسیله رو به رو بشوید.

تشخیص اختلالات روانی بر خلاف تصورعموم طبق یک سری دستورالعمل های خاص با پشتوانه سالها تحقیقات علمی انجام می شود. صِرف داشتن یک یا دو نشانه مرسوم نمی توان کسی را افسرده، مضطرب یا اسکیزوفرن نامید. تشخیص اختلالات روانی یک تخصص است و این تخصص در حوزه کاری روانشناس بالینی و روانپزشک است.

درآخر باید تکرار کنم که همه متخصصین در حوزه سلامت روان در کنار هم برای بهتر شدن حال روان شما تلاش می کنند. گاه روانشناس بالینی بر اساس مشاهدات و ارزیابی های تخصصی اش نیاز به حضور روانپزشک و تخصص پزشکی اش را در درمان احساس می کند و شما را به روانپزشک ارجاع می دهد تا برای تسریع و بهبود کیفی درمان برایتان دارو تجویز کند. از طرف دیگر روانپزشک حرفه ای و متعهد هم وقتی نیاز شما به رواندرمانی طولانی تر و با کیفیت تر را تشخیص بدهد، ارجاع به روانشناس بالینی را یک تصمیم حرفه ای خواهد دید و به آن عمل خواهد کرد.

مطالب مرتبط:

روانشناسی بالینی چه می کند؟

روانشناسی بالینی چیست | انواع روانشناسی بالینی و روش های درمان

شیوه های كار در روانشناسی بالینی