ناامیدسازی عمدی؛ بررسی تبعات عملکرد دولت در محدودیت اینترنت و نابودی اقتصاد دیجیتال

با یک نگاه سطحی به سازوکارها و عملکرد دولت در دو سال گذشته می‌توانیم لقب «بنگاه تولید مداوم نارضایتی عمومی» را برای آن برگزینیم. این همه پافشاری برای ایجاد فرآیندهای دست و پاگیر، ممنوعیت و محدودیت و آزار و اذیت سیستماتیک شهروندان، نتیجه‌ای جز افزایش نارضایتی عمومی و ناامیدی جمعی نخواهد داشت. نمی‌توان به دنبال دلایل عقلانی برای چنین مسایلی گشت چرا که وقتی حکومتی با نارضایتی عمومی مواجه می‌شود تلاش می‌کند دستکم در ظاهر و به صورت نمایشی، تغییراتی در جهت بهبود اوضاع اعمال کند. اما عملکرد دولت نشان می‌دهد که نه در ظاهر و نه در باطن، هیچ اراده‌ای در جهت بهبود اوضاع اقتصادی و اجتماعی احساس نمی‌شود.

به نظر می‌رسد برخلاف آن‌چه تصور می‌شد نه تنها دولت از فرار و مهاجرت نخبه‌گان ناراضی نیست، بلکه حتی در پی آن است که نخبه‌گان غیرخودی و افراد موثر را وادار به مهاجرت کند تا به جای حل مساله، صورت مساله را پاک کند. یعنی به جای رفع مشکلات موجود، افراد منتقد را حذف کند. اگر هم حکومت موفق شود افراد منتقد و دارای عاملیت اجتماعی را وادار به گریز از کشور کند باید بداند که امکان مهاجرت برای همگان وجود نخواهد داشت و در نهایت دیر یا زود او با خیل ناراضیانی مواجه خواهد شد که هیچ ترمزی برای خشم‌شان وجود نخواهد داشت. چون پیش از آن، حکومت، تمام عقلای قوم را وادار به مهاجرت کرده و در برابر خشم و خشونت و آشوب‌هایی که نتیجه‌ی اجتناب‌ناپذیر گسترش نارضایتی است هیچ گروه اثرگذار و فعالی برای مهار خشونت وجود نخواهد داشت.

نکته جالب و تاسف‌بار دیگری که وجود دارد این است که حتی افرادی که از نظر دولت خودی محسوب می‌شوند، به عنوان مثال ًافراد موسوم به آقازاده و خویشاوندان برخوردار از رانت مسئولیت در دولت نیز غالبا ترجیح می‌دهند جایی غیر از ایران را برای زندگی و پیشرفت برگزینند و اکثرا به خاطر برخورداری از منافع اقتصادی خود در ایران می‌مانند اما برای زندگی، یکی از کشورهای اروپایی یا آمریکا و کانادا را برای خود و خانواده‌شان انتخاب می‌کنند. تنها کسانی باقی می‌مانند که به لحاظ ایدئولوژیک به حکومت وابسته‌اند که آنها نیز عمدتا از وضعیت معیشتی مناسبی برخوردار نیستند و این سیل ایجاد نارضایتی دیر یا زود گریبان آنها را نیز خواهد گرفت.

ایران؛ قهرمان اینترنت بی‌کیفیت در جهان - تیتر گزارش انجمن تجارت الکترونیک

حال با ذکر چند نمونه به بررسی روند ایجاد نارضایتی در جامعه پرداخته و برخی از نتایج آن را مرور می‌کنیم.

چندی پیش گزارش انجمن تجارت الکترونیک تهران درباره وضعیت اینترنت کشور با این عنوان منتشر شد: «ایران، قهرمان اینترنت بی‌کیفیت در جهان». در این گزارش به مسئولان دولت هشدار داده شد که کیفیت اینترنت در ایران در وضعیت بحرانی قرار دارد:

در بین ۱۰۰ کشور جهان با بیشترین تولید ناخالص ملی، ایران پس از میانمار دومین اینترنت پر اختلال، پس از چین دومین اینترنت محدود جهان و جزو ۵ اینترنت کند جهان است

در بخشی از گزارش تفصیلی انجمن درباره وضعیت اینترنت کشور آمده است:

رکـود گسـترده و تعطیلـی چشـمگیر شـرکت‌های فنـاوری، مهاجـرت متخصصـان فنـاوری و انتقـال اسـتارتاپ‌ها
بـه کشـورهای همسـایه اگرچـه دلایل گوناگونـی دارد، امـا حتمـا یکـی از دلایل اصلـی آن مشکلات مربـوط بـه کیفیـت اینترنـت اسـت. وضعیـت رو بـه افـول اینترنـت در ایـران علاوه بـر مشکلات فنـی، باعـث ناامیـدی گسـترده متخصصـان فنـاوری شـده و عملا امیـد بـه سـاختن یـک اکوسیسـتم فنـاوری قدرتمنـد و در ابعـاد جهانـی را نابـود کـرده اسـت.

گرچه طبق معمول واکنش دولت و وزیر ارتباطات به این گزارش، استفاده از عبارت «بی‌انصافی» درباره گزارش بود اما عملکردهای روزهای بعد نشان می‌دهد که همین واکنش‌های حداقلی هم در جهت حفظ ظاهر است وگرنه مسئولان دولتی هیچ تعهدی نسبت به بهبود اوضاع احساس نمی‌کنند.

تعطیلاتی برای دیجیکالا، طاقچه و دیگران؛ بهترین فرصت برای مهاجرت به خارج

چند روز پس از این اتفاقات دفاتر اداری دیجیکالا به خاطر انتشار عکسی که برخی از کارکنان شرکت را بدون حجاب نشان می‌داد پلمپ و تعطیل شد. پس از انتقاداتی که در فضای مجازی نسبت به این اتفاق صورت گرفت، اتفاق مشابهی روی داد.

تصویری از چند کارمند استارتاپ طاقچه منتشر شد. با فاصله کمی، خبرگزاری فارس در کمپینی اعلام کرد که این پلتفرم باید به دلیل مسئله حجاب تحریم شود. این خبر طبعا در شبکه‌های اجتماعی واکنش‌های متفاوتی از دو سوی ماجرا داشت و چند ناشر نیز اعلام کردند ارتباط خود با این پلتفرم را قطع می‌کنند.

درپی این حواشی طاقچه نیز بیانیه‌ای منتشر کرد و به نظر می‌رسید این موضوع همین‌جا به پایان می‌رسد اما دستیار رئیس مجلس در شبکه فیلتر شده‌ توییتر، موضوعی را مطرح کرد که بحث‌برانگیز شده است. «محمد سعید احدیان»، دستیار محمدباقر قالیباف درباره لایحه عفاف و حجاب که چند روز پیش منتشر شد توییت کرد:

«ماجرای طاقچه نشان داد، نه می‌توان در قبال هنجار شکنی سکوت کرد و نه مواجهه صورت گرفته بازدارنده بود.» او گفته در صورت نهایی شدن لایحه جدید حجاب، حکم جریمه این پلتفرم برابر با ۲ ماه سود این شرکت است و در صورت تکرار نیز جریمه‌های سنگین‌تری در انتظار این پلتفرم است. این سخنان در حالی ابراز می‌شود که پلتفرم طاقچه هنوز به سوددهی نرسیده است.

حال این موضوع که با توجه به وضعیت کمرشکن اقتصاد و معیشت و مشکلات فراوانی که گریبانگیر بخش عظیمی از جامعه ایرانی شده و جابجا شدن بی‌رحمانه‌ی خط فقر در کشور، نمایندگان مجلس در پی تصویب لایحه‌ای در موضوع حجاب هستند را کنار می‌گذاریم. اما نکته عجیب در توییت دستیار رییس قوه‌ی قانون‌گذاری کشور آن است که یک نکته قانونی در آن نادیده گرفته شده است: قانون عطف به ماسبق نمی‌شود یعنی به واسطه قانونی که امروز تصویب شده نمی‌توان فرد یا افرادی که در گذشته آن را مراعات نکردند مجرم دانست.

حرکتی پرشتاب به سمت عقب؛ آیا به پنجاه سال قبل هم برمی‌گردیم!؟

به همین دلیل است که در ابتدا از عبارت «بنگاه تولید مداوم نارضایتی» برای این سازوکار استفاده کردیم. در زمانه‌ای که کشورهای دیگر می‌کوشند شاخص‌های رشد اقتصادی خود را ارتقا دهند و توجه ویژه‌ای نیز به اقتصاد دیجیتال دارند (اقتصاد دیجیتال سهم بیش از ١۵ درصد از تولید ناخالص جهان را به خود اختصاص داده است) در کشور ما حرکت با سرعت بی‌سابقه‌ای به سمت عقب صورت می‌گیرد. مشخص نیست این وضعیت تا به کجا قابل تداوم است و در چه زمانی بحران غیر قابل کنترلی رخ خواهد داد که سکان را به کلی از دست سکاندار خارج خواهد کرد.

اگر در ایران زندگی کنید و شب‌ها، پس از سپری کردن روز، به آنچه در طول روز از سرگذرانده‌اید با دقتی جامعه‌شناختی نگاه کنید متوجه می‌شوید که در بسیاری از موارد ما به عقب برگشتیم. البته در جهت منفی. یعنی مثلا قیمت‌ها، تورم و وضع اقتصادی به عقب برنگشته، بلکه سازوکارهایی که بر اساس توسعه و پیشرفت فناوری در همه جای دنیا به روز شده و رشد کرده در کشور ما سیر معکوس را در پیش گرفته است.

برای مطالعه متن کامل این مقاله می‌توانید به این لینک در رسانه گپ‌هال مراجعه کنید: