آنالایزر گاز چیست و چه تفاوتی با دتکتور نشت گاز دارد؟

آنالایزر گاز چیست و چه تفاوتی با دتکتور نشت گاز دارد؟
آنالایزر گاز چیست و چه تفاوتی با دتکتور نشت گاز دارد؟


در بسیاری از صنایع، به‌ویژه در پالایشگاه‌ها، پتروشیمی‌ها، نیروگاه‌ها، صنایع غذایی و داروسازی، پایش گازها یک بخش جدایی‌ناپذیر از فرآیندهای عملیاتی است. اما یک سؤال کلیدی همیشه ذهن مهندسان ابزار دقیق و ایمنی را درگیر می‌کند:
آیا باید از دتکتور گاز استفاده کنیم یا آنالایزر گاز؟ این دو چه تفاوتی با هم دارند؟

هرچند گاهی این دو واژه به اشتباه به‌جای یکدیگر به کار می‌روند، اما دتکتور گاز (Gas Detector) و آنالایزر گاز (Gas Analyzer) در واقع دو مفهوم متفاوت با اهداف و تکنولوژی‌های متفاوت هستند.

در این مقاله به‌عنوان یک مرجع جامع، تفاوت‌های این دو تجهیز را بررسی می‌کنم، نحوه عملکرد هرکدام را توضیح می‌دهم و کاربردهای‌شان در صنایع مختلف را با هم مقایسه می‌کنم.

آنالایزر گاز چیست؟

تجهیزی برای اندازه‌گیری دقیق غلظت گازها در فرآیندهای صنعتی

آنالایزر گاز تجهیزی است برای اندازه‌گیری دقیق و پیوسته غلظت یک یا چند گاز خاص در خطوط فرآیندی یا سیستم‌های بسته. هدف آنالایزر گاز معمولاً کنترل فرآیند، تضمین کیفیت محصول، یا بهینه‌سازی عملیات است.

🟢 ویژگی‌های اصلی آنالایزر گاز:

  • اندازه‌گیری مداوم و دقیق درصد یا ppm گازها در فرآیند.
  • ثبت و گزارش‌گیری (Data Logging).
  • توانایی تحلیل چندگازه به‌طور همزمان.
  • امکان جبران شرایط محیطی (دما، فشار، رطوبت).
  • استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته مانند NDIR (Non-Dispersive Infrared)، FTIR (Fourier Transform Infrared)، TDLAS (Tunable Diode Laser Absorption Spectroscopy)، GC (Gas Chromatography).

دتکتور گاز چیست؟

(تجهیزی برای تشخیص سریع نشت گازها و پیشگیری از خطرات)

دتکتور گاز به تجهیزاتی گفته می‌شود که برای شناسایی وجود یا عدم وجود گازهای خاص در محیط طراحی شده‌اند. هدف اصلی دتکتور گاز ایمنی است؛ یعنی هشدار سریع در صورت نشت گاز برای جلوگیری از انفجار، آتش‌سوزی، مسمومیت یا خفگی.

🟢 ویژگی‌های اصلی دتکتور گاز:

  • تشخیص وجود گاز در محیط اطراف (Presence Detection).
  • نمایش غلظت گاز بر حسب ppm یا %LEL.
  • دارای خروجی‌های هشدار (آژیر، فلاشر، سیگنال دیجیتال یا آنالوگ).
  • استفاده از سنسورهای پلیستوری، الکتروشیمیایی، مادون قرمز یا PID.
  • مناسب برای پایش ایمنی محیطی و فعال‌سازی سیستم‌های ESD.
تفاوت‌های کلیدی بین دتکتور گاز و آنالایزر گاز
تفاوت‌های کلیدی بین دتکتور گاز و آنالایزر گاز

تکنولوژی‌های مورد استفاده در آنالایزر گاز

نگاهی به قلب سیستم‌های تحلیل گاز

1. NDIR (Non-Dispersive Infrared):

  • بر پایه جذب مادون قرمز.
  • مناسب برای CO₂، CO، CH₄، هیدروکربن‌ها.
  • دقت بالا، عمر طولانی.

2. FTIR (Fourier Transform Infrared):

  • قابلیت تشخیص هم‌زمان چندین گاز.
  • کاربرد در فرآیندهای شیمیایی و پتروشیمی.

3. TDLAS (Tunable Diode Laser Absorption Spectroscopy):

  • اندازه‌گیری با دقت فوق‌العاده بالا.
  • مناسب برای O₂، NH₃، HCl، H₂O.
  • پاسخ‌دهی سریع، عدم نیاز به کالیبراسیون مکرر.

4. GC (Gas Chromatography):

  • دقیق‌ترین روش برای جداسازی و اندازه‌گیری گازها.
  • استفاده در آزمایشگاه‌ها و فرآیندهای خاص.

5. Paramagnetic Oxygen Analyzer:

  • برای اندازه‌گیری O₂ بر پایه خاصیت پارامغناطیسی اکسیژن.
کاربردهای دتکتور گاز و آنالایزر گاز در صنایع مختلف
کاربردهای دتکتور گاز و آنالایزر گاز در صنایع مختلف

نکات مهم در انتخاب بین دتکتور و آنالایزر گاز

چه زمانی باید کدام‌یک را استفاده کنید؟

  • اگر هدف شما ایمنی و پیشگیری از انفجار است → دتکتور گاز.
  • اگر نیاز به کنترل کیفیت فرآیند یا محصول دارید → آنالایزر گاز.
  • اگر به اندازه‌گیری ppm یا %LEL برای حضور یا عدم حضور گاز نیاز دارید → دتکتور.
  • اگر باید غلظت دقیق گاز را با گزارش‌گیری و ثبت داده‌ها داشته باشید → آنالایزر.

انتخاب درست، تضمین کارایی و ایمنی

دتکتور گاز یعنی پایش ایمنی. آنالایزر گاز یعنی پایش فرآیند و کیفیت.

هر دو ابزارهای ضروری در صنایع هستند، اما اگر جای یکی را با دیگری اشتباه بگیرید، یا بی‌دلیل از یک تجهیز گران‌تر استفاده کنید، ممکن است یا ایمنی را از دست بدهید یا بودجه‌تان را هدر دهید.

مهندسی دقیق یعنی دانستن تفاوت‌ها و انتخاب ابزار درست برای نیاز واقعی.