روایتی از مسخ شدن ما | چرا باید کرگدن اوژن یونسکو را بخوانیم؟

نمایش همچنان زنده است، چون آدمی زنده است و هر روز، هر لحظه در پردۀ سرنوشتش سیال است. انسان حرکت می‌کند، هم‌بازی خیر و شر می‌شود، جنگ‌ها را رقم می‌زند، می‌کشد، زنده می‌کند و به این ترتیب تاریخ زندگی انسان بر زمین رقم می‌خورد. سال‌ها پس از خلق اثرِ ستایش‌شدۀ کرگدن همچنان این نمایشنامۀ اوژن یونسکوحرف‌هایی برای گفتن دارد.

کرگدن روایتی دیگر دربارۀ انسانِ عجیب

کرگدن یک خرده‌روایت از میان میلیون‌ها روایتی‌ست که می‌توان دربارۀ انسان متصور بود: انسانی که به‌قول سعدی «هر چه نقل کنند از بشر در امکان است».

نمایش کرگدن را بسیاری از منتقدان و اهالی هنر ستایش کرده‌اند. برخی آن را «در زمرۀ نگین‌های تئاتر دنیا در تمام اعصار» می‌دانند.

جهان ادبیات پس از جنگ جهانی دوم

ادبیات جهان پس از فرونشستن آتشِ جنگ جهانی دوم وارد مرحله‌ای نو شد. در آن زمان بسیاری از خالقان ادبی، افسردگی، ناکامی و لطمه‌های روحی جامعۀ جهانی را که همچون ویرانه‌ای از جنگ بر جا مانده بود دستمایۀ خلق اثر قرار دادند. از این میان نام برخی آثار و نویسندگان برجسته‌تر است.

اوژن یونسکو با خلق نمایشنامه کرگدن برای خود نامی جاوید در ادبیات جهان کسب کرد. اما کدام ویژگی‌ست که این اثر را ممتاز کرده است؟

مسخ‌شدن انسان هیجان‌زده

کرگدن قصۀ مسخ‌شدنِ تدریجی انسان‌هایی‌ست که اگرچه تصور می‌کنند زندگی انتخاب‌گرانه را برگزیده‌اند، اما به‌تدریج در حال مضمحل‌شدن و هضم‌شدن در جریانی هستند که با ولعِ بسیار آن‌ها را در خود می‌بلعد. در این میان، مقاومت‌ها پیوسته‌پیوسته شکسته می‌شود و فقط یک نفر است که ذاتا نمی‌تواند به فرایند مسخ و تبدیل‌شدن به کرگدن تن بسپارد.

تصور کنید در خیابانی در حال قدم‌زدن هستید. ناگهان از پست سر هیاهو و بلوایی غریب توجه‌تان را جلب می‌کند. وقتی سر برمی‌گردانید می‌بینید عدۀ زیادی از مردم دارند می‌دوند. شما نمی‌دانید ماجرا از چه قرار است و اصلاً در جریان ماجرا نیستید. جمعیت هر لحظه به شما نزدیک‌تر می‌شود و بالأخره فریاد و هیاهو و هیجان و تپش شما را هم می‌بلعد. یکهو به خودتان می‌آیید و می‌بینید دارید همراه جمعیتِ هیجان‌زده می‌دوید. این تصویری‌ست که جهان بارها تجربه کرده است و از دلِ آن، انقلاب‌ها، جنگ‌ها، استثمارها و استعمارها، دگرگونی‌های به‌ظاهر متجددانه و... بیرون آمده است: هیجانی از دلِ هیجان.

چرا باید کرگدن را بخوانیم؟

اوژن یونسکو در کرگدن به‌نوعی دیگر همین مسخ‌شدن را روایت کرده است. تنها یک نفر است که تن به هضم‌شدن نمی‌دهد، چون از خیلی قبل‌تر تن به جریان عمومی جامعه نداده است. به بیان دیگر، در کرگدن می‌بینیم که جامعه آبستنِ مسخ بوده و فقط یک جرقه برای شروع دگردیسی کافی بوده است تا خردخرد همۀ اجزای جامعه را در آتش خود ببلعد. اما برانژه که از مدت‌ها قبل اصول دیگری برای خود اختیار کرده، از جریان مسخ نیز بری می‌ماند.

اما تنهایی سرنوشت محتوم برانژه است چون حتی نزدیکترین کسانش هم به کرگدن تبدیل می‌شوند.

برای ما ایرانیان که هر روز و هر ساعت در معرضِ هیجانی نو، رخدادی تکان‌دهنده و تکانه‌های پرفتنه‌ایم، مرور تصویرِ کرگدنِ یونسکو لطفِ دیگری دارد. اگر سرزمین‌های اروپایی امروز و پس از گذشتن از شهوتِ جنگ‌های کشورگشا، به ثبات رسیده‌اند، اما ما همچنان در معرضِ هضم‌شدن در فرایندهای مسخ‌کننده‌ایم.

تو چه را انتخاب کرده‌ای؟ کرگدن شدن یا انسان شدن؟

برانژه چه چیزی را انتخاب می‌کند؟ زندگی انتخاب‌گرا ولی تنها؟ این اساسی‌ترین انتخاب بشر در طول تاریخ بشریت است و کرگدن روایتی‌ست از این انتخاب.

کرگدن علاوه بر اجراهای مختلف بر صحنه‌های نمایش کشورهای مختلف، در سال ۱۹۷۴ توسط تام او-هرگان مورد اقتباس سینمایی هم قرار گرفته است.

یونسکو و ستایش سهروردی

یونسکو به‌گواه نامه‌ای که برای هانری کربن نوشته، از شیخ شهاب‌الدین سهروردی اثر پذیرفته است. او در نامه‌اش می‌نویسد: «آقا و دوست عزیز! شما یکی از بزرگترین و اعجاب‌انگیزترین متون حیات معنوی بشر را شناسانده‌اید و این اثر را در ذهن خود ایرانیان نیز زنده کرده‌اید. «عقل سرخ» را خواندم. متن مشکلی است و نمی‌توان وقت و بی‌وقت آن را خواند. باید دل یاری کند. هرگاه از مسیر منحرف می‌شوم توضیحات شما مرا به مسیر هدایت می‌کند. با خواندن این اثر دیگر نیازی به متون دیگر ندارم. «عقل سرخ» را خواهم خواند و باز هم خواهم خواند. سپاسگزارم: اوژن یونسکو».

تأثیرپذیری یونسکو از مسخ کافکا

اما با این حال یونسکو را در خلق کرگدن وام‌دار مسخ اثر فرانتس کافکا می‌دانند.

نمایشنامه کرگدن تا به امروز از زبان‌های مختلف به فارسی برگردانده شده است. ترجمۀ کرگدن از فرانسوی به‌قلم پری صابری که خود از اهالی نام‌آشنای تئاتر و نمایشنامه‌نویسی ایران است توسط نشر قطره روانۀ بازار کتاب شده است.

خرید اینترنتی کرگدن نوشته اوژن یونسکو

برای خرید اینترنتی و سریع نمایشنامه کرگدن اثر اوژن یونسکو می‌توانید به وبسایت نشر قطره مراجعه کنید.