نگاهی به سفرهای خارجی ناصرالدین شاه قاجار

به گزارش گلونی تا قبل از به تخت نشستن ناصرالدین شاه عموماً سفر سیاحتی به خارج از مرزهای تحت سیطره برای شاهان و فرمانروایان تعریف شده نبود و سفرهای آنان اغلب به منظور لشکرکشی، سرکوب و جنگ صورت می‌گرفت.

در مقابل تاریخ گسترده‌ای از سلاطین و فرمانروایان ناصرالدین شاه حتا در وضعیت محاصره و فتح هرات توسط حسام‌السلطنه پایش را از تهران بیرون نگذاشت و هرگز هم به سفر جنگی نرفت.

او اولین شاهی بود که راه سرزمین‌های بیگانه (البته سرزمین‌های بیگانه غیرمسلمان و غیرترک) را به قصد سیر و سیاحت در پیش گرفت.

سفرهای سیاحتی شاه مذکور به پسرش مظفرالدین شاه و دیگر نوادگانش نیز سرایت کرد.

نخستین سفر خارجی ناصرالدین شاه را می‌توانیم سفر به ایروان در سال‌ ۱۲۵۳ ه.ق (۱۸۳۷م) بدانیم.

در این سفر ناصرالدین میرزای هفت ساله بدان سبب که پدرش، محمد شاه، در هرات درگیری داشت، مامور ملاقات با امپراتور روسیه در گرجستان شد.

در این سفر گروهی متشکل از میرزا نقی‌خان وزیر نظام (امیرکبیر)، عیسی خان دایی ناصرالدین میرزا و محمدطاهرخان قزوین ولیعهد خردسال را در دیدار با امپراتور همراهی و راهنمایی کردند.

سال ۱۲۸۷ ه.ق سالی‌ است که دومین سفر شاه به عتبات عالیات به هدف زیارت اماکن متبرکه رخ داد و پنج ماه طول کشید.

از سال ۱۲۹۰ ه.ق سفرهای ناصرالدین شاه به اروپا آغاز شد.

سفر اول شاه به اروپا با تشویق میرزا حسین‌خان سپهسالار اعظم انجام گرفت و پنج ماه طول کشید.

پنج سال بعد یعنی در ۱۲۹۵ه.ق شاه قاجار عازم سفر دوم خود شد.

از نتایج این سفر می‌توان الگوبرداری جهت تاسیس قزاقخانه، چراغ برق و تشکیل وزرات جلیله پلیس را نام برد.

سال ۱۳۰۶ه.ق طولانی‌ترین سفر ناصرالدین شاه رقم خورد. این سفر شش ماهه محض رضایت خاطر عزیز السلطان (ملیجک) منجر به اعطای امتیازی به نام رژی به دولت انگلستان شد.

هرچند بنا به گفته شخصِ شاهِ مورد بحث دلایل سفرها ملاقات با سلاطین اروپایی، تحکیم روابط دوستانه، اقتباس صنایع و ترقیات و قوانین شمرده شده اما آنچه از ماحصل آن‌ها هویداست بیانگر مطلب دیگری است.

وجه مشترک تمام سفرهای شاه قاجار اعم از داخلی و خارجی هزینه‌های هنگفت آن بود.

هزینه‌هایی که از طریق قرض از دول خارجی و گرو گذاشتن درآمدهای دولت تامین می‌شد.

این سفرها مضاف بر هزینه هنگفتی که بر مردم تحمیل می‌کرد منجر به اعطای امتیازاتی به دولت‌های روس و انگلیس هم می‌شد.

امتیازاتی نظیر امتیاز تلگراف هند و اروپا، امتیاز کشتیرانی در کارون، امتیاز بانک شاهی به مدت ۶۰ سال، امتیاز رژی، تنباکو و توتون و ده‌ها امتیاز دیگری که با منافع مردم ایران منافات داشت.

پایان پیام

نویسنده: کیمیا قنبری