روز ملی کوهنورد؛ روز صعود به قله‌های درون و بیرون!

کوه و کوهستان، در کنار دریا، جنگل و صحرا از آن دسته از عوارض طبیعی است که همواره برای انسان انبوهی از رمز و راز به همراه داشته است. در عین حال، باشکوه است و همواره گویی اراده و توانایی‌های انسان را برای فتح کردن و قدم گذاشتن در آن، به مبارزه می‌طلبد. سوا از فتح بلندترین قله‌ها و جدال با آن در کمرکش‌های صعب، که برای همیشه وسوسه‌ای مقاومت‌ناپذیر برای انسان خواهد بود، نوردیدنش برای آدمی مایه‌ای از پالایش جسم و روان را همراه می‌آورد. به همین خاطر از دوره‌ای به بعد، عموما در تمام فرهنگ‌ها بر کوهنوردی تاکید شده است و تشویق به آن بخشی از تشویق به ورزش کردن و پالاییدنِ روان و در نهایت سلامت جسم تلقی می‌شود.

با این توضیحات، به نظر می‌رسد کوهنوردی تعریفی ساده داشته باشد. حکما به کسی که از کوه بالا می‌رود، کوهنورد می‌گویند؛ از حیث نظری نیز همین است، اما در واقع، یا به سخن دیگر از بعد تکنیکی، چنین نیست. کوهنوردی یکی از ورزش‌هایی است که تعریف روشنی از آن وجود ندارد و حتی فدراسیون بین‌المللی کوهنوردی (UIAA) نیز تعریف مشخصی از آن به دست نمی‌دهد. فدراسیون کوهنوردی ایران پیمودن ارتفاعاتی بیش از 1800 متر از سطح آب‌های آزاد را کوهنوردی می‌داند. به این ترتیب که به قصد کوهنوردی به تپه‌های اطراف محل زندگی‌ یا شهرتان می‌روید، لزوما کوهنوردی نکرده‌اید. با این حال مشخص است که برای کوهنوردی باید تجهیزات لازم، از جمله کفش، کوله‌پشتی و کیسه خواب را که از وسایل انفرادی ضروری هر کوهنورد است، در اختیار داشته باشید و در موارد جدی‌تر همچون صعود، یک همراه یا بلد نیز واجب می‌نماید.

پیشینه کوه‌نشینی و کوهنوردی

نخستین کوه‌نشین تاریخ!

دور از آبادی نیست تصور کنیم که بسیاری از انسان‌ها در طول تاریخ در کوهستان‌ها زندگی می‌کرده‌اند. سند اثبات این تصور، اوتسی است. اوتسی مرد یخی، مومیایی‌ای است که در سال 1991 در کوه‌های آلپ، در مرز میان اتریش و ایتالیا، یافت شد و تصور می‌شود قدیمی‌ترین کوه‌نشین تاریخ باشد. سن این مومیایی را 5300 سال (3300 سال پیش از میلاد) تخمین زده‌اند. از همین رو، دستاویز‌های بسیاری می‌توان یافت که نشان می‌دهد آدمی در طول تاریخ برای مقاصد گوناگونی غیر از زیست و زندگی، مانند کشورگشایی، زیارت‌های مذهبی و جهانگردی و... کوهنوردی کرده است.

کوهنوردی و آلپینیسم

با این همه، کوهنوردیِ حرفه‌ای یا ورزشی از اواخر قرن هجدهم آغاز شد و به بیان دیگر با آلپینیسم شروع شد. توضیح این نکته لازم می‌نماید که عموما کوهنوردی با آلپینیسم یکی پنداشته می‌شود، در حالی که تفاوت‌هایی میان ‌آنها دیده می‌شود. در سال 1760 میلادی، سالی که آلپینیسم در واقع اختراع شد، طبیعت‌شناسِ ژنوی، هوراس بِنِدیکت دوسوسور، جایزۀ بزرگی را تهیه دید برای هر آن کس که بتواند به قلۀ مون‌بلان، در رشته کوه‌های آلپ صعود کند. احتمالا صعود به این قله از ابتدای تاریخ اراده، مهارت و توانایی‌های انسان را به چالش می‌کشیده است که کسی را مجبور به تعیین جایزه برای فتحش کرده است.

صعود به مون‌بلان در فرانسه

26 سال پس از تعیین آن جایزه، نخستین صعود به قلۀ مون‌بلان انجام شد و به عنوان نخستین صعود ثبت شده در تاریخ شناخته می‌شود. ژاک بالمَت، کسی که حرفۀ محلی‌اش یافتن کریستال بود و اراده‌ای آهنین داشت و به صورت غریزی با کوهستان آشنا بود، به همراه دکتر پاکارد، دکتری در محلۀ شامونی (chamonix) که در دامنۀ قله واقع است، تشکیل تیم دادند و راهی مون‌بلان شدند و طی کمتر از 24 آن را فتح کردند. نکتۀ جالب اینکه محلیان آنجا در شامونی، صعود کوهنوردان را با تلسکوپ رصد می‌کرده‌اند.

روز ملی کوهنورد در ایران

با تمام توضیح و تفصیل‌هایی که آمد، 29 مهر هر سال، در ایران، روز ملی کوهنورد نام‌گذاری شده است و علاقه‌مندان و عموم مردم به کوهنوردی و برخورداری از مزایای بسیارش تشویق می‌شوند.‌ این روز در استان‌های گوناگون، به سبب گرامی‌داشت برخی از کوهنوردانِ نامی، متفاوت است. با این حال، روز ملی کوهنوردی در تقویم، 29 مهر درج شده است. در ایران به سبب وفور مناطق کوهستانی، هر شهر و استان مسیر‌های به‌خصوصی برای کوهنوردی دارد. خاصه در دامنه‌های کوه‌های بزرگ و قله‌های معروف. در استان تهران نیز، به سبب همجواری با رشته‌کوه‌های البرز، مسیر‌های بسیاری را می‌توان برای روز ملی کوهنوردی انتخاب کرد. یا در دیگر روزهای سال برنامه پیمایش آن‌ها را چید و روح و روان و جسم را جلا داد.

زبان‌زدترین مسیرها برای کوهنوردی در تهران و اطراف

مشهورترین مسیر‌ها برای کوه‌نوردی در تهران و اطراف آن عبارت است از: مسیر کوهنوردی دربند تا شیرپلا، مسیر کوهنوردی دارآباد، مسیر کوهنوردی حصارک، مسیر کوهنوردی گلابدره، مسیر کوهنوردی فرحزاد، توچال، کلکچال، پلنگچال و درکه. برای آگاهی از چگونگی مسیر‌ها و راه‌های دسترسی به آن می‌توانید اطلاعات بیشتر را از این لینک به دست آورید.

سه قانون طلایی کوهنوردی

با همه این توصیف‌هایی که درباره تعریف‌ناپذیر بودن کوهنوردی شد، قوانینی نیز وجود دارد. سه قانون طلایی در کوهنوردی وجود دارد که طبق آن همۀ صعودها یا کوهنوردی‌ها سخت‌تر، دورتر و بلندتر از آن است که به نظر می‌رسد.

قانون اول در رابطه با آموزش و مهارت‌هایی است که هر کوهنورد باید به آنها مسلط شود. هرچه این آمادگی و مهارت و آموزش کمتر باشد، پیمودن کوه سخت‌تر به نظر خواهد آمد یا اصطلاحا سخت‌تر از انتظارتان خواهد بود. قانون دوم به شرایط آب و هوایی و پیش‌بینی‌ناپذیر بودن آن برمی‌گردد که سبب می‌شود مسیر خارج از محاسبات اولیه، دورتر به نظر برسد. به همین سبب قانون دوم را دورتر از انتظار می‌نامند. قانون سوم بلندتر از انتظار است. یعنی برای رسیدن به قله نباید عجله کرد. مسیر کوهنورد از کمپ‌های بسیاری عبور می‌کند که باید یک به یک در آنها استراحت کنید. این امر سبب می‌شود تا کمپ به کمپ پیش بروید و در نهایت رسیدن به قله لازمۀ گذشت زمان و صبوری بیشتری باشد و ممکن است به نظر برسد که بیش از آنچه از پیش بوده، طول می‌کشد.

آموزش، مهارت و تجهیزات

گاهی برای کوهنوردی باید حجم عظیمی از تجربه، مهارت و آمادگی جسمانی و روانی در شما جمع آمده باشد. از جمله اصول ابتدایی که می‌تواند در تعاریف گوناگون تغییر کند، می‌توان به کار با طناب، صعود از سنگ و یخ، دانش هواشناسی، آگاهی از پوشاک کوهستانی، مهارتِ عبور از یخچال و... اشاره کرد. البته بدیهی است که این موارد برای کوهنوردان حرفه‌ای مطرح است و افراد آماتور اگرچه باید مجهز و آماده باشند، اما تسلط به تمام این موارد نیز لازم نخواهد بود.

آشنایی با چند قانون و اصطلاح

قانون ساعت 14

این قانون به تمام کوهنوردان جهان اعلام می‌کند که قبل از ساعت 14 یا 2 بعد از ظهر، به پایین برگردند. این تمهید برای پرهیز از مواجه شدن با شب است. نیازمند توضیح بیشتر نیز که علت پرهیز از مواجهه با شب چیست. به همین علت است که بهترین زمان صعود به قله را ابتدای صبح می‌دانند. در چنین حالتی، زمان زیادی برای آخرین یورش به قصد فتح قله در اختیار دارید. این قانون علی‌الخصوص زمانی که کولۀ سنگین داشته باشید، اهمیت خود را بیشتر نشان می‌دهد.

بهترین زمان برای کوهنوردی

به‌طور کلی بهترین فصل‌ها برای کوهنوردی فصل بهار، تابستان و اوایل پاییز است که آب و هوا مناسب‌تر و پایدارتر است و اطمینان بیشتری وجود دارد که خبری از برف سنگین، باد شدید و بوران و کولاک نیست. اتفاقی که در فصل زمستان هر آن احتمال وقوع‌اش وجود دارد؛ خاصه در ارتفاعات و کوهستان.

شبمانی

شبمانی اصطلاحی است که برای اقامت شبانه در مسیر کوهنوردی استفاده می‌شود. شبمانی ممکن است به صورت‌های متفاوتی انجام بگیرد. چادر زدن، استفاده از عوارض طبیعی مانند سنگ‌های بزرگ و تپه و... و ساختن غار‌های برفی در کوهستان‌های برفی یا استفاده از سازه‌هایی که از پیش به همین منظور ساخته می‌شوند و به آنها جان‌پناه (Shelter) می‌شود. در ایران و در مسیر‌های کوهنوردی جان‌پناه‌های سنگی یا فلزی، با نظارت فدراسیون کوهنوردی ایران ساخته شده است که پیش از اقامت باید رزرو شود.

حقیقا کوهنوردی هیجان‌انگیز است. این صفت شاید در ابتدا به آن نچسبد، اما تسخیر کردن و کشمکش با یکی از باشکوه‌ترین عوارض طبیعی، ناگزیر از هیجانی‌ بودن است. در انتها نقل قولی از یکی از مشهورترین کوهنوردان تاریخ وجود دارد که عظمت اراده انسان را بیش از پیش نمایان می‌کند. می‌گویند ادموند هیلاری (نخستین کسی که در سال 1953 به قلۀ اورست صعود کرد)، دربارۀ علت کارش گفته بوده است: «هیچ! کوهی بود و ما از آن بالا رفتیم.»