حوزه علمیه، تاریخچه و نظام آموزشی

سلام

قصد دارم با ایجاد انتشاراتی به نام حوزه مطالبی رو در رابطه با حوزه علمیه، طلاب، کارایی که میشه ، وظایف، تاریخچه و در کل هر چیزی که مرتبط با اون فضا میشه رو براتون تشریح کنم.

دانشگاه دولتی،دانشگاه آزاد، فنی حرفه ای، پیام نور، غیر انتفاعی و ... آموزشگاه هایی هستند که همه مون تا حد بالایی از نحوه کارکرد و تاریخ و برنامه هاشون مطلعیم و معمولا کلیت کاری که اونجاها انجام میشه رو به درستی درک کردیم. اما در رابطه با حوزه چطور؟

حتما هر کدوم از شما تصوری برای خودش از حوزه علمیه و طلبه ها داره در حالی که خیلی هاتون ممکنه حتی یک بار هم وارد فضای حوزه یا جمع طلبگی نشده باشید و این یعنی فقط و فقط شنیده ها و رسانه هایی که شما اون هارو دنبال میکنید تصورتون رو شکل دادند که ممکنه تصور درستی باشه و ممکنه نباشه.

البته من کاملا به شما حق میدم بابت این موضوع و میخوام که با این انتشارات در رابطه با حوزه علمیه و طلاب، تا حدی تصور شما رو نسبت به واقعیت امر نزدیک تر کنم و سعی می کنم مطالب و بیانش طوری نباشه که حوصلتون هم سر بره.

خب! اول در مورد قدمت و تاریخش کمی صحبت کنیم.

ببینید حوزه علمیه قدمتش برمیگرده به اوایل اسلام! بله درسته اوایل اسلام یعنی زمان معصومین ما؛ چطور؟؟

در واقع اول باید حوزه رو کمی فراتر از یک مکان خاص در نظر بگیرید. اینی که میگم شاید براتون عجیب به نظر برسه، ولی حوزه بیشتر تاریخ خودش رو بدون یک مکان خاص جهت تحصیل طلاب گذرونده و به اینجا رسیده .

سرتون درد نیارم از همون اول پیدایش اسلام تعدادی بودند که برای فهم کامل و عمیق دین نزد معصومین و بعد هم علمای بزرگ که سرچشمه شون هم به معصوم بر میگرده می رفتند و دانش اندوزی می کردند و بعد که به درجه ای از فهم دین که مورد وثوق اساتید بوده می رسیدند بیشترشون برای تبلیغ دین راهی شهرشون میشدند و اونجا تبلیغ می کردند و یه عده اندکی که نخبه تر بودند و به اصطلاح مجتهد می شدند بیشتر وقتشون رو برای ارتقای علوم دینی، تحقیق، مناظره، تدوین کتب جدید و از این دست کارهایی که نیاز به دانش کامل از فقه ، اصول، رجال، ادبیات، منطق و فلسفه داره قرار می دادند.

و این همون حوزه علمیه است.

حوزه علمیه فراز و نشیب های زیادی رو در طول تاریخ تجربه کرده.

از خفقان دوران حکومت های ظالم مخالف مذهب تشیع بگیر تا حمله سلجوقیان و مغول، در این بین البته دوره های طلایی رو هم داشته مثل زمان حضور شیخ طوسی در نجف و پایه ریزی حوزه علمیه نجف یا زمان مدرسه حله و عامل و بغداد و کوفه و البته دوران فوق العاده ی صفویان که حکومتی دینی شمرده میشد و بسیار از علما حمایت می کرد که منجر به تکامل علوم عقلی و نقلی در اون زمان شد، تا در نهایت به قم ختم بشه. الان میشه قم رو مرکز حوزه های علمیه تشیع قلمداد کرد که شیخ عبدالکریم حائری اون رو بنا نهاده .

بیایم به زمان حال و در رابطه با حوزه علمیه و طلبه امروز صحبت کنیم .

حوزه علمیه در عصر ما کما فی السابق وظیفش تربیت طلبه هایی برای تبلیغ و گسترش دین اسلام و مذهب تشیع است.

فرقش با گذشته چیه ؟ فرقش در روش و نظام آموزشیشه که قراره بهش بپردازیم.

حوزه علمیه به شکل کلی به دو نوع نظام آموزشی تقسیم میشه به این شکل که اگه شخصی فقط بخواد به امر تبلیغ بپردازه و خیلی نمیخواد عمیق در امور دینی وارد بشه و اصطلاحا شمه ای از اجتهاد رو در خودش ایجاد کنه میره سراغ این نوع نظام آموزشی که حدود پنج ساله و آموزش هایی که در این مدت داده میشه با محوریت تبلیغ صورت می گیره و نهایتا قراره طلابی رو تربیت کنن که فنون تبلیغ رو می دونند و بتونن به خوبی به تبلیغ بپردازند.

دومین شکل نظام آموزشی حوزه، بلند مدت نامیده میشه و همونطور که از اسمش مشخصه زمان بیشتری برای تحصیل باید صرف بشه که به چهار سطح تقسیم میشه و حدود 15 سال طول میکشه که در نهایت آخرین سطح حوزه کاملا تحصیل بشه .

باید این نکته رو تذکر بدم که طلاب در این دوره هم به امر تبلیغ اهمیت میدن و تبلیغ همچنان جزو اهداف اصلی باقی میمونه با این تفاوت که تو این روش طلاب عمیق تر با منابع اصلی کار می کنند و صرفا مبلغ نخواهند بود و نگرش بسیار عمیق تری نسبت به دین دارند و از نظر علمیت هم دارای سطح بالاتری هستند.

گفتیم چهار سطح

سطح اول

شش سال طول میکشه که طلبه از شروع تا پایان این سطح به علوم ادبیات عرب، منطق و بلاغت در سطح بسیار بالایی تسلط پیدا می کند. برای درک بهتر مساله بهتره بگم که طلاب در سه سال اول کتبی از جمله سیوطی، صمدیه و مغنی الادیب رو تقریبا کامل تموم می کنند که این سه کتاب به شکل خیلی مختصر تر از چیزی که در حوزه خونده میشه به عنوان منابع اصلی درسی در مقطع دکترای ادبیات عرب در دانشگاه ها تدریس میشه، بله درسته دروس دکترا رو طلبه باید در بدو ورودش به حوزه علمیه تموم کنه و این نیازمند هوش و استعداد بسیار بالایی در این سن کم می باشد. و بعد احکام، تاریخ و عقاید رو باید تا حد بالایی تحصیل کنه.

سختی این سطح فقط از نظر محتواش نیست، بلکه طلبه تازه وارد باید کتبی رو بخونه و بفهمه که بزرگترین ادبای زمان به عربی فصیح اون رو نوشتند در حالی تا اون زمان تنها کتاب عربی که خونده قرآن با ترجمه بوده و این کار رو دو چندان دشوار می کنه.

در نهایت سه سال دوم سطح اول رو تا حد خوبی با علم اصول و فقه آشنا می شوند و به اصطلاحی کتب نیمه اجتهادی رو تموم می کنند. لازم به ذکره که کتاب لمعه و اصول آقای مظفر دوباره به شکل خیلی مختصر تر جزو منابع کارشناسی ارشد برخی رشته های حقوقی دانشگاه ها به حساب میاد .

بعد از تموم شدن این شش سال دشوار طلبه علاوه بر امتحان کتبی باید امتحان شفاهی از این دروس بده و بعد از تایید وارد سطح دوم میشیم .

سطح دوم

این سطح دو ساله است . یعنی پایه هفتم و هشتم.

در این دوسال چند جلد از دو کتاب شیخ انصاری رحمه الله در زمینه های فقه و اصول خوانده میشه، این سال ها جزو سخت ترین سال های تحصیلی طلاب به حساب میاد چرا که وارد دروس بسیار دقیق و پیچیده ای میشن که تا به حال مثلش رو هم ندیدند. هرچقدر از سختی کتب سطح یک گفته باشیم در برابر کتاب رسائل و مکاسبی که در این دوسال خونده میشن شوخی بیش نیست. فهم این دو کتاب مستلزم تسلط بسیار بالای طلبه در علوم ادبیات، منطق،فقه، منابع فقهی و اصول است. اینطور بگم که شیخ انصاری در اواخر عمر خودشون این کتب رو به شاگردانشون که همگی مجتهدین بزرگی بودند تدریس کردند. اما فقط این نیست و طلبه باید فلسفه رو هم در بالاترین سطح خودش در این دو سال بخونه و تموم کنه . حالا طلبه ای با شش سال سایقه تحصیل که به سطح اجتهاد هم نرسیده باید اون کتب رو بخونه و بفهمه واشکال هم بکنه در حالی که طبیعتا و معمولا این امر ممکن نیست و شکافی بوجود میاد که این شکاف رو هم خود طلبه باید با تلاش مضاعف پر کنه .

در نهایت باید امتحان شفاهی این سطح رو هم تموم کنه و وارد سطح سه بشه .

سطح سوم

این سطح هم دو ساله است به همراه امتحان کتبی، شفاهی و پایان نامه.

در این سطح ادامه کتاب مکاسب شیخ انصاری در زمینه فقه خوانده میشه به اضافه تمام کتاب کفایه مرحوم آخوند خراسانی که اون هم دارای پیچیدگی های خاص خودشه و از کتاب قبلی عبارات پیچیده تری داره .

پایان نامه این سطح معادل کارشناسی ارشد دانشگاه و نیازمند تسلط به مباحث کلی فقه و اصوله.

سطح چهار (درس خارج)

در این سطح طلبه وارد درس خارج میشه.یعنی طلبه رو میفرستن خارج از کشور برای ادامه تحصیلات ؟ خیر.

طلبه مستقیم وارد کلاس درس های آزاد مجتهدین بزرگ حوزه عملیه میشه تا همه ی اون چه که از فقه و اصول یاد گرفته رو به شکل مستقیم با فهم و کلام اون ها به چالش بکشه و به عبارتی چکش کاری بشه که حداقل 4 سال طول میکشه تا در نهایت به یک فهم مستدل و عمیق و کامل برسه و بعد از تایید مجتهدین دیگه به درجه اجتهاد نایل بشه. البته این سطح نیاز به ارائه پایان نامه هم داره.

این بود کلیت مسیر یک طلبه در حوزه علمیه و قسمت اول از این انتشارات.

امیدوارم این مطلب مفید بوده باشه و خوشحال میشم نظرتون رو برام بنویسید.

ممنون .