ارگ راین ،قرنطینه و تاریخ قرنطینه در ایران

مولود عزیزی یک ایرانگرد و سفرنامه نویس است که این بار به ماجرای قرنطینه در ایران و سابقه اش پرداخته فکرش را می کردید که یک ارگ در کرمان مکانی را برای قرنطینه درنظر گرفته باشد؟ با هم بخشی از مطالعات او درمورد ارگ راین کرمان را می خوانیم :

⬅️ شهری درون یک قلعه که همه عناصر یک شهر مثل کوچه،‌بازار،آتشکده،مسجد،محله اعیان نشین ، محله عامه نشین و...را به تفکیک دارد و از حدود ۱۷۰۰ سال پیش تا همین صد یا صد و پنجاه سال پیش قابل سکونت بوده است.
⬅️ بیرون محوطه ارگ راین فضایی به اسم قرنطینه وجود داره که با توجه به تاریخ قرنطینه علمی در ایران احتمال دارد این بنا با این کارکرد از دوره قاجار و با شیوع بیماری های واگیردار مانند وبا و طاعون برای شهری که در درون یک قلعه محصور است تعبیه شده باشد.
⬅️ در مورد تاریخچه قرنطینه در جهان مطلب بسیار هست من به اشاراتی مانند پیوند این واژه فرانسوی با خرافات در بین مردم که بیماریهای واگیر و عجیب و غریب را حاصل نبرد اجنه با انسان می دانستند و تا مدتی انسان بیمار را دور از دیگران برای خروج اجنه از بدنش نگاه می داشتند بسنده می کنم
⬅️ در ایران اما تاریخِ قرنطینه نشان می دهد اول بار قرنطینه بصورت علمی توسط کشور انگلیس به واسطه روابط تجاری با ایران در خلیج فارس و حضور کمپانی های انگلیسی در هند و شیوع بیماری های واگیردار از طریق تبادلات دریایی شکل می گیرد تا پیش از گسترش روابط تجاری دریایی قرنطینه در داخل کشور و فقط شهر به شهر اتفاق می افتاده.
⬅️ تا قبل ازین ایران دانش علمی نسبت به مقوله قرنطینه ندارد. مثلا مارکوپولو گزارش می دهد وقتی به دروازه شهر تبریز رسیدبیماری طاعون در شهر شایع شده بود و چون دروازه‌های شهر را به علت بیماری بسته بودند وی ناچار شد چهل روز را در این شهر بگذراند (پولو، 1350: 200).
⬅️ به دلایل مختلف از جمله گسست‌های تاریخی در ایران، که مانع بزرگی سر راه انباشت تجربیاتی از این دست بود، این‌گونه تجربیات در زمینة مدیریت بیماری‌های واگیردار نتوانست از نسلی به نسل دیگر منتقل شده، میزان تلفات ناشی از شیوع بیماری را کاهش دهد. هر بار که مصیبتی از این دست فرامی‌رسید، نهاد باتجربه‌ای که بتواند از آلام مردم بکاهد وجود نداشت و بیماری‌های واگیردار پیوسته مشکلاتی به صورت محلی و حتی در سطح کشور ایجاد می‌کردند(فلور، 1386: 266).
⬅️ در ایران هم از گذشته با قرنطینه آشنا بوده‌اند؛ ولی هیچ‌وقت اصول آن به صورت علمی، مؤثر و کارآمد اجرا نشده بود که دلایل مختلفی داشت. در این میان، دو کشور روسیه و انگلیس به دلایل گوناگون تاریخ به ما یاد می دهد با عینک و زاویه دید محدودخودمان برای هر پدیده ای نسخه ای باعجله و بی تعمق نپیچیم.

⬅️ ایجاد قرنطینة دولتی در ایران با نام امیرکبیر همراه شده ، ولی سابقه ای طولانی‌تر از حضور امیر در مقام صدارت دارد و به نوعی به دوران حضور پزشکان غربی در ایران مانند دکتر کرمیک(Cormick)، پزشک عباس میرزا، یا مکنیل(Mackenill) برمی‌گردد.

⬅️ بیشتر قرنطینه‌های قبلی در ایران، در داخل کشور و در محدودة شهرها اجرا می‌شد؛ برای مثال در سال 1237ﻫ.ق/1822م هنگام همه‌گیری بیماری وبا در شیراز یا ده سال بعد (1247ﻫ.ق/1832م) هنگام همه‌گیری بیماری طاعون در تبریز، در محدودة این دو شهر قرنطینه ایجاد شد. برای نمونه، هیچ کس حق نداشت وارد شهر خوی شود. اما ایجاد قرنطینه به دست امیر حوزة گسترده‌تری داشت. هنگامی که در سال 1267ﻫ.ق/1851م بیماری وبا گسترش یافت، امیرکبیر دستور داد مرز ایران و عراق را قرنطینه کنند (فلور، 1386: 266). دلیل این کار گزارش‌هایی بود که از بروز بیماری وبا در عتبات و خطر سرایت آن به داخل ایران حکایت داشت (آدمیت،1362: 334 - 335).

⬅️ پس از گسترش تبادلات تجاری دریایی با کشورهای دیگر و شیوع بیماریهای واگیرداری که از طریق مرزها منتقل می شد و با ورود قرنطینه علمی در ایران بخصوص در دوره قاجاراگرچه ایجاد قرنطینه فکری بسیار مناسب و راه حلی برای جلوگیری از شیوع بیماری‌های مسری بود، برپایی آن در ایران با شیوة حکومت آن روز و نگرش مردم نسبت به چنین پدیده‌های جدیدی مشکلات زیادی را به همراه داشت که دامنة این مشکلات به دوران پس از ناصرالدین شاه هم کشیده شد
⬅️ مرتضی دهقان نژاد و مسعود کثیری مقاله ای دارند با عنوان مروری بر تاریخچه مشکلات ایجاد قرنطینه در ایران در دوره ناصرالدین شاه (1264 -1313 هـ .ق/1847 -1896م) که بطور مفصل با بررسی اسناد به مشکلاتی که با وضع قرنطینه در دوره قاجار بوجود می آمده پرداختن که خوندش رو به علاقمندان به تاریخ اجتماعی و سیاسی توصیه می کنم .حتی کسانی که در باره نحوه قرنطینه در بحران کرونا صاحبنظر و منتقدند.
⬅️ خوشبختانه امروز علمِ تاریخ برای هر مقوله و پیشامدی تاریخ و تحلیل تاریخ دارد و چه آموزگاری بزرگتر از تاریخ برای بشر امروز می تواند وجود داشته باشد.

شما می توانید سفر های مولود را از طریق صفحه ی اینستاگرامش در اینجا دنبال کنید.