تفاوت کودکان بسیار حساس با کودکانِ دچار اختلالات حسی

اگر فرزندی دارید که در مورد حساسیت های مختلفش (از جمله حساسیت شنیداری) نگران هستید،
اگر کاردرمانگر یا روان شناس بالینی کودک و نوجوان هستید که به افراد دچار حساسیت های مختلف، اختلال پردازش حسی، اوتیسم، اختلال کمبود توجه و بیش فعالی کمک می کنید،
اگر معلم یا مشاور مدرسه هستید که نمی دانید چرا بعضی از بچه ها از شلوغی و کارهای گروهی فاصله می گیرند،
این مقاله مال شماست.

مي توانيد این مقاله را به شکل صوتی در اینجا گوش کنید.

از زمانی که ویژگی بسیار حساس بودن کشف شد بیست و پنج سال می گذرد و متأسفانه همچنان گاهی این ویژگی با اختلالاتی مثل اختلال پردازش حسی اشتباه گرفته می شود. شاید گاهی ویژگی بسیار حساس بودن با برخی از اختلالات پزشکی و روانپزشکی در پوسته به نظر مشابه برسد اما از درون کاملاً متفاوت است. در این مقاله، دکتر الین آرون به همراه دو پژوهشگر دیگر تلاش کرده اند که تفاوت ویژگی بسیار حساس بودن (که در ادبیات علمی و پژوهشی به آن حساسیت پردازش حسی گفته می شود) را با اختلال پردازش حسی بیان کنند.

من سهیلا یعقوبی، مترجم کتاب کودک بسیار حساس، امیدوارم که ترجمه ی این مقاله قدمی در جهت شناخت و پذیرش ویژگی بسیار حساس بودن از سوی والدین، متخصصین کاردرمانی و روان شناسان بالینی کودک و نوجوان بردارد. امید من این است که والدین و متخصصینی که درگیر اختلالاتی همچون اختلال پردازش حسی، اختلال طیف اوتیسم و اختلال کمبود توجه و بیش فعالی و مشکلاتی از قبیل خجالتی بودن هستند، صرفاً احتمال بسیار حساس بودن کودک را در نظر بگیرند.

پیش از خواندن مقاله، چنانچه متخصص هستید و یا مایلید تحقیقات بیشتری انجام دهید ابتدا نگاهی به نام های انگلیسی و تخصصی برخی عناوین بیندازید:

اختلال پردازش حسی یا اختلال یکپارچگی حسی:

Sensory Processing Disorder or Sensory integration Disorder (SPD)

ویژگی بسیار حساس بودن: High Sensitivity trait

حساسیت پردازش حسی: Sensory Processing Sensitivity (SPS)

کودک بسیار حساس: Highly Sensitive Child (HSC)

آدم بسیار حساس: Highly Sensitive Person (HSP)

سؤال: آیا اختلال پردازش حسی همان حساسیت پردازش حسی است؟

الین آرون، باربارا الن ویلیامز و ژاکلین استریکلند به این پرسش پاسخ دادند:

خیر، این دو یکی نیستند، هرچند اشتباه گرفتنشان با هم، قابل درک است. حساسیت پردازش حسی (SPS، یا همان بسیار حساس بودن) یک اختلال یا برچسب تشخیصی یا وضعیت مرضی محسوب نمی شود. حساسیت پردازش حسی یک ویژگی خنثی است که در بیست درصد جمعیت انسانی و هم چنین در بسیاری از گونه های غیرانسانی تکامل پیدا کرده است، چرا که در برخی موقعیت ها یک مزیت محسوب می شود و به بقای فرد و گروهش کمک می کند اما در سایر موقعیت ها این طور نیست. استراتژی بقای این بیست درصد این است که اطلاعات و محرک ها را کامل تر (عمیق تر و جزئی تر) از دیگران پردازش کند؛ این واقعیتی است که شواهد پژوهشی قابل توجهی را پشت خود دارد (در انتها، لینک تعدادی از این شواهد پژوهشی و مقالات تخصصی آورده شده است). مسلماً این امر می تواند به بیش برانگیختگی و در نتیجه تلاش فرد برای محافظت از خود در برابر بیش برانگیختگی منجر شود. با این وجود، SPS اختلال نیست بلکه یک استراتژی هوشمندانه است.

علاوه بر آن، HSPها (آدم های بسیار حساس) محرک ها را به شیوه ای منظم پردازش می کنند و در یک تصویر کلی قرار می دهند، این امر آگاهی و هشیاری به جزئیاتی را در برمی گیرد که دیگران شاید اصلاً متوجه نشوند. در این مورد هم، گاهی اوقات HSPها می توانند به خاطر حجم اطلاعات زیادی که پردازش می کنند شدیداً بیش برانگیخته شوند. غیرHSPها (آدم های غیرحساس)، که 80 درصد جمعیت عمومی را تشکیل می دهند، آن میزان از برانگیختگی را که باعث ناراحتی HSPها می شود تجربه نمی کنند، بنابراین می توانیم بگوییم که میزان تحریک موجود در محیط برای 80 درصد بقیه تنظیم شده است، نه برای آدم های بسیار حساس.

از طرف دیگر، اختلال پردازش حسی یک اختلال عصب شناختی است؛ این اختلال حواس فرد، سیستم دهلیزی یا وستیبولار( که از سیستم های مهم در حفظ تعادل است)، ادراک یا آگاهی نسبت به موقعیت و حرکت بدن، کنترل حرکت، تعادل و آگاهی فضایی را درگیر می کند و باعث می شود اطلاعات حسی در مغز به گونه ای در هم و بر هم شود که منجر به پاسخ های نامناسب با زمینه یا شرایط محیطی گردد. این امر می تواند پردازش تصادفی و نامنظم محرک های خارجی را در بر گیرد و باعث ناراحتی و بیش برانگیختگی شود. این بیش برانگیختگی گاهی اوقات با آن بیش برانگیختگی که آدم های بسیار حساس تجربه می کنند اشتباه گرفته می شود، اما باید توجه داشت که ریشه ی این بیش برانگیختگی یکسان نیست.

صرف نظر از تفاوت های این دو، راه هایی برای کاهش بیش برانگیختگی وجود دارد. بسیاری از افراد دچار اختلال پردازش حسی، کاردرمانی را برای یکپارچه کردن بهتر محرک ها در تجاربشان مفید یافته اند. در واقع بسیاری از افرادی که این اختلال را به شکل تمام و کمال ندارند از این روش ها سود می برند، و بعضی از والدین کودکان بسیار حساس می گویند که برخی روش های کاردرمانی به آن ها کمک کرده است.

اما از طرف دیگر، بسیاری از افرادی که ویژگی حساسیت پردازش حسی را دارند صرفاً با آگاهی و آموزشی که در مورد ویژگی ژنتیکی شان دریافت کرده اند، توانسته اند بیش برانگیختگی شان را کاهش دهند. آن ها یاد گرفته اند که در برنامه و سبک زندگی روزمره ی شان تعادل مناسبی ایجاد کنند که شامل مراقبه، هنرهای خلاقانه، پیاده روی در طبیعت، یوگا و هم چنین کسب آگاهی درباره ی محیط های مناسب با ویژگی شان می شود. بسیاری از آن ها دریافت کمک حرفه ای از آن هایی که درباره ی حساسیت پردازش حسی آموزش دیده اند را مفید یافته اند- چرا که افراد حرفه ای به آن ها کمک کرده اند که تجارب ناخوشایندشان را در قالب بسیار حساس بودن بگذارند و درک کنند.

شاید بهترین معیار برای تمایز حساسیت پردازش حسی یا همان بسیار حساس بودن (SPS) از اختلال پردازش حسی(SPD) و هم چنین سایر عناوین تشخیصی مثل اوتیسم و سندروم آسپرگر چهار خصوصیتی باشد که در همه ی HSP ها مشترک است، این چهار بعد یا خصوصیت را می توانید با کلمه ی اختصاری D.O.E.S به خاطر بسپارید:عمق پردازش (Depth of processing)، بیش برانگیختگی (Overstimulation)، پاسخگویی هیجانی و همدلی (Emotional responsivity and Empathy)، حساسیت حسی (Sensory Sensitivity).

برای آشنایی بیشتر، در هر بعد چند سؤال به عنوان مثال آورده شده است که به شناسایی و تمایز حساسیت پردازش حسی کمک می کند:

(اگر پاسخ شما به اکثر این سؤالات بله است، احتمالاً با یک کودک بسیار حساس طرف هستید، برای اطمینان بیشتر به پرسشنامه ی کودک بسیار حساس و فصل اول کتاب کودک بسیار حساس مراجعه کنید. مترجم)

عمق پردازش (D)

آیا این فرد بیشتر از دیگران درباره ی موضوعاتی از این قبیل فکر می کند : اوضاع دنیا، دنیا دارد به چه سمتی پیش می رود، معنی زندگی، مسیرش در زندگی و کاری که می خواهد در زندگی بکند.

آیا این فرد در تصمیم گیری آهسته است و ترجیح می دهد که "کمی زمان بیشتری" داشته باشد، اما اغلب تصمیمات بسیار خوبی می گیرد؟

آیا این فرد کسی است که در نزد دیگران به داشتن ایده های خوب و ناب و خلاقیت بالا معروف است؟

آیا این فرد بینش و بصیرت ویژه ای را به نمایش می گذارد و نسبت به پیامدهای بلند مدت آگاه و هشیار است، که در نتیجه به یک نوع وظیفه شناسی و با وجدان بودن غیرمعمول می انجامد؟

بیش برانگیختگی (O)

آیا این فرد به دنبال حجم بالای اطلاعات دچار بیش برانگیختگی و فرسودگی می شود، حسی که انگار دیگر نمی کشد یا دیگر تحمل ندارد؟ و وقتی در محیط ملایم و آرام است به شکلی مؤثر محرک ها را پردازش و یکپارچه می کند؟

آیا دیگران گاهی فکر می کنند که این فرد مشکلی دارد چون او نمی تواند به اندازه ی دیگران چیزها را تحمل کند یا نمی تواند به اندازه ی دیگران از پس حجم بالای کارهای مختلف برآید؟ شاید به این دلیل که HSPها اغلب از فعالیت ها حتی فعالیت های لذتبخش کناره می گیرند تا از خودشان مراقبت کنند.

آیا این فرد به خواب و زمان استراحت بیشتری نسبت به خانواده و دوستانش نیاز دارد؟

پاسخ گویی هیجانی و همدلی (E)

آیا این فرد راحت تر از دیگران (اما همچنان متناسب با موقعیت) اشک شوق، شکرگذاری یا خلاصی و راحتی می ریزد و همین طور راحت تر به خاطر یک حماقت ساده یا طنز ظریف به خنده می افتد؟

آیا این فرد به هیجانات دیگران واکنش بیشتری نشان می دهد و اغلب اوقات خیلی بیشتر از دیگران می داند که آدم ها چه احساسی دارند؟

آیا این فرد به خاطر فیلم های خشن، بی انصافی، قلدری، بی عدالتی اجتماعی، یا سایر اتفاقات ناخوشایند بیشتر ناراحت و پریشان می شود؟

حساسیت به جزئیات(S)

آیا این فرد تغییرات کوچکی را متوجه می شود که از زیرِ دست دیگران در می رود، مثل این که کسی به نظر خسته می رسد، تغییر جزئی دکوراسیون اتاق آن هم با وجود این که مدت کمی آنجا بوده است، یا گل های کوچک یا حتی رد پای حیوانات؟

آیا این فرد بیشتر از دیگران نسبت به صدای تیک تاک ساعت یا چکه کردن آب یا مزه ها و بوهای خیلی کم و ظریف آگاه و هشیار است ؟

آیا این فرد متوجه می شود که در محیط چه چیزی باید تغییر کند تا دیگران راحت تر باشند؟ (مثلاً نور را کم یا زیاد می کند و ...)

تشابه اسمی ویژگی نرمال بسیار حساس بودن (SPS) و اختلال پردازش حسی (SPD) یک مشکل محسوب می شود که امیدواریم این مقاله در رفع این مشکل مفید واقع شود.

مترجم: سهیلا یعقوبی

منبع:

https://hsperson.com/faq/spd-vs-sps/

پژوهش ها و مقالات تخصصی درباره ی ویژگی بسیار حساس بودن:

https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0191886915301033?via%3Dihub

https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S019188691500464X?via%3Dihub

https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0149763418306250

https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/2165222816660077

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5832686/