راهنمای کامل کالیبراسیون دتکتور گاز

تصور کنید دتکتور گاز شما نصب شده، سیستم آلارم هم برقرار است، اما در لحظه‌ای که گاز نشت می‌کند، هیچ صدایی از دستگاه شنیده نمی‌شود!
آیا سنسور خراب است؟ شاید نه…
شاید فقط کالیبراسیون به‌موقع و درست انجام نشده است.

در سیستم‌های تشخیص نشت گاز (Gas Detection Systems)، کالیبراسیون یعنی تنظیم سنسور برای اطمینان از اینکه سیگنال خروجی آن دقیقاً با غلظت واقعی گاز تطابق دارد.
بدون کالیبراسیون، حتی بهترین سنسورها هم به مرور زمان خطا می‌کنند، Drift پیدا می‌کنند و ممکن است گاز را دیر یا اصلاً شناسایی نکنند.

در این مقاله، به‌طور کامل توضیح می‌دهم:
🔸 کالیبراسیون دتکتور گاز چیست، چرا ضروری است؟
🔸 روش‌های صحیح کالیبراسیون چگونه هستند؟
🔸 هر چند وقت یک‌بار باید این کار را انجام دهید؟
🔸 اشتباهات رایج در کالیبراسیون و نحوه پیشگیری از آن‌ها.

کالیبراسیون دتکتور گاز چیست؟

تنظیم دقیق سنسور برای تشخیص صحیح گاز

کالیبراسیون (Calibration) فرآیندی است که در آن دتکتور گاز در معرض یک غلظت مشخص و شناخته‌شده از گاز قرار می‌گیرد و سپس خروجی دستگاه با این غلظت مقایسه و تنظیم می‌شود.

به زبان ساده:
کالیبراسیون یعنی مطمئن می‌شویم که وقتی دستگاه می‌گوید 50 ppm CO، واقعاً 50 ppm CO در محیط وجود دارد، نه کمتر و نه بیشتر.

چرا Drift اتفاق می‌افتد؟

• فرسایش الکترودها در سنسورهای الکتروشیمیایی.
• آلودگی سطح سنسور (گردوغبار، چربی، بخارات شیمیایی).
• تغییرات دما و رطوبت محیط.
• گذشت زمان و Aging سنسور.

بدون کالیبراسیون، Drift باعث می‌شود:
❌ هشدارهای اشتباه (False Alarms) داشته باشید،
❌ یا اصلاً هشدار ندهد (Failure to Alarm)،
که هر دو حالت، سیستم ایمنی شما را بی‌اعتبار می‌کند.

چند نوع کالیبراسیون وجود دارد؟

آشنایی با دو روش اصلی کالیبراسیون دتکتور گاز یعنی Bump Test و Full Calibration

✅ Bump Test یعنی:

• اطمینان از اینکه سنسور و آلارم‌ها فعال هستند و واکنش نشان می‌دهند.
• در این روش فقط دستگاه را در معرض گاز تست قرار می‌دهیم → کالیبراسیون نمی‌کنیم.
• معمولاً هر روز یا هر هفته انجام می‌شود (مخصوصاً برای دتکتورهای قابل حمل).

✅ Full Calibration یعنی:

• اگر Drift اتفاق افتاده باشد، سنسور را دوباره تنظیم (Adjust) می‌کنیم.
• از یک سیلندر گاز کالیبراسیون با غلظت مشخص استفاده می‌شود.
• معمولاً توسط تیم فنی یا فروشنده مجاز انجام می‌شود.

هر چند وقت یک‌بار باید دتکتور گاز را کالیبره کنیم؟

🚩 نکته مهم:

در محیط‌های با شرایط سخت (رطوبت بالا، خورندگی، گردوغبار زیاد)، فاصله بین کالیبراسیون‌ها باید کوتاه‌تر باشد.

مراحل صحیح انجام کالیبراسیون دتکتور گاز

گام‌به‌گام کالیبراسیون اصولی:

1️⃣ انتخاب گاز کالیبراسیون معتبر و تاییدشده با غلظت مشخص.
2️⃣ آماده‌سازی تجهیزات (Regulator، Flow Meter، Tubing مناسب).
3️⃣ اعمال گاز به سنسور برای مدت مشخص (معمولاً 60 تا 90 ثانیه).
4️⃣ بررسی مقدار نشان‌داده‌شده روی دستگاه.
5️⃣ در صورت نیاز به تنظیم، اعمال Offset یا Adjustment طبق دستورالعمل سازنده.
6️⃣ ثبت نتیجه کالیبراسیون در Log Book یا نرم‌افزار مانیتورینگ.

اشتباهات رایج در کالیبراسیون و چگونه از آن‌ها پیشگیری کنیم؟

اشتباهات مرگبار که ایمنی سیستم را تهدید می‌کند:

🚫 استفاده از گاز کالیبراسیون با تاریخ انقضا گذشته.
🚫 انتخاب غلظت اشتباه برای گاز تست.
🚫 اعمال گاز با فشار یا Flow Rate غیرمجاز.
🚫 کوتاه بودن زمان اعمال گاز (عدم رسیدن به Steady State).
🚫 فراموش کردن Bump Test برای دتکتورهای قابل حمل.
🚫 عدم ثبت و آرشیو نتایج کالیبراسیون (بدون لاگ‌گیری = بدون مدرک در بازرسی‌ها).

✅ راه‌حل‌ها:

• همیشه از گازهای معتبر و تازه با گواهی (Certificate of Analysis) استفاده کنید.
• کالیبراسیون را فقط طبق Manual سازنده انجام دهید.
• از پرسنل آموزش‌دیده برای این کار استفاده کنید.
• برای پروژه‌های حساس، برنامه کالیبراسیون پیشگیرانه (Preventive Maintenance) داشته باشید.

۶. چرا مستندسازی کالیبراسیون اهمیت دارد؟

برای ممیزی‌ها، بازرسی‌ها و اطمینان از صحت سیستم

داشتن مدارک ثبت‌شده از کالیبراسیون‌ها نه‌تنها به شما کمک می‌کند تا ایمنی سیستم را حفظ کنید، بلکه در ممیزی‌های ایمنی، بازرسی‌های HSE و تاییدیه‌های بیمه هم از اهمیت بالایی برخوردار است.

✅ توصیه می‌شود برای هر دتکتور:

• شماره سریال دستگاه، تاریخ کالیبراسیون، غلظت گاز تست‌شده، تاریخ انقضا گاز، نام اپراتور را ثبت و آرشیو کنید.

کالیبراسیون یعنی تضمین کارایی سیستم، نه فقط یک کار روتین

هرچقدر هم سنسور شما دقیق و حرفه‌ای باشد، بدون کالیبراسیون به‌موقع و صحیح، نمی‌توانید روی آن حساب کنید.
✅ کالیبراسیون = تضمین ایمنی واقعی.
✅ Drift = دشمن پنهان سیستم تشخیص نشت گاز شما.

با رعایت نکات این راهنما، می‌توانید مطمئن باشید که سیستم دتکتور گاز شما دقیق، قابل اعتماد و ایمن باقی خواهد ماند.