تفکر خلاق چیست؟ چگونه خلاقیت خودمان را پرورش دهیم؟

خلاقیت چیست؟ تفکر خلاق چیست؟ رابطه خلاقیت و تفکر خلاق چیست؟ تفکر خلاق و خلاقیت چه اهمیتی در زندگی دارد؟ چگونه خلاقیت خودمان را پرورش دهیم؟ مهم‌ترین تکنیک‌های افزایش خلاقیت چیست؟

این‌ها مهم‌ترین سؤالاتی است که می‌خواهیم در این مقاله جواب آن‌ها را مشخص کنیم. امروزه کلمه خلاقیت و تفکر خلاق را بیشتر می‌شنویم. شما هم که مشغول مطالعه این مقاله هستید، به دلیل رشد اهمیت این موضوع در زندگی، احتمالاً جذب این مقاله شده‌اید. این مقاله، مقاله‌ای متفاوت از دیگر مقالات مرتبط با خلاقیت و تفکر خلاق است. چرا که در بررسی این مقاله، ما تنها نظر دیگران را منتقل نمی‌کنیم. بلکه سعی می‌کنیم، این موضوع را با نگاه متفاوتی ببینیم. این نگاه متفاوت از مهندسی فکر نشأت گرفته است.

مهندسی فکر چیست؟

مهندسی فکر دانشی است که تمامی مباحث مرتبط با تفکر را در برمی‌گیرد و روش پرداختن به موضوعات مختلف، بر اساس نظام تفکر انسان است. از آن‌جا که انسان‌ها این نظام را به خوبی نشناخته‌اند، نتوانستند از آن در زندگی به خوبی بهره‌مند شوند. تفکر، ابزار ما برای رسیدن به نتیجه است. حال اگر این ابزار،‌ قابلیت‌ها و ویژگی‌های آن را نشناسیم،‌ چطور می‌توانیم بهترین بهره را از آن ببریم.

تصور کنید پیشرفته‌ترین کامپیوتر را در اختیار دارید. ولی هیچ چیزی از آن نمی‌دانید و روش استفاده از آن را بلد نیستید. آیا می‌توانید بهترین برنامه‌ها را با آن بنویسید؟ آیا می‌توانید زیباترین عکس‌های گرافیکی را با آن طراحی کنید؟ آیا می‌توانید از آن برای ساماندهی یک شرکت بزرگ استفاده کنید؟ قطعاً خیر. تا روش استفاده صحیح از یک ابزار را بلد نباشیم، نمی‌توانیم از آن بهره‌ای ببریم. تفکر نیز چنین وضعیتی دارد. تفکر یک ابزار است. هر لحظه از آن استفاده می‌کنیم. ولی روش استفاده از آن  را نمی‌دانیم. چون هیچ آموزشی برای آن وجود نداشته است. طبیعی است که نتوانیم به خوبی از آن بهره‌مند شویم. همین اتفاق درباره خلاقیت و تفکر خلاق نیز می‌افتد. چرا که خلاقیت و تفکر خلاق، زیرشاخه‌های تفکر هستند.

در این لحظه قصد ورود به مبحث مهندسی فکر را ندارم. فقط خواستم توضیحی دهم تا خواننده با اهمیت و نقش آن کمی آشنا شود.

برگردیم به مبحث اصلی خودمان: خلاقیت و تفکر خلاق!

گفتیم که خلاقیت و تفکر خلاق، فرعی و شاخه‌ای از مباحث تفکر هستند. پس قبل از هر چیز باید تفکر را خوب بشناسیم تا بتوانیم زیرشاخه‌های آن را درک کنیم. در این قسمت با تفکر آشنا می‌شویم.

به نظر شما تفکر چیست؟ و چه جایگاهی در زندگی دارد؟

اگر خوب دقت کنید، خواهید دید که تفکر، اتفاقی است که هر لحظه در زندگی ما در حال افتادن است. انسان‌ها هر لحظه از تفکر خودشان استفاده می‌کنند. چرا چنین ادعایی می‌کنیم؟

انسان‌ها هر لحظه رفتاری از خودشان بروز می‌دهند. این رفتار، نیازمند تصمیم‌گیری و انتخاب است. انتخاب و تصمیم‌گیری، نیازمند تفکر است. یعنی بدون تفکر، نمی‌توان تصمیم‌گیری کرد هرچند که تفکر مورد نظر، نادرست باشد.

پس اینگونه متوجه جایگاه و اهمیت تفکر در زندگی می‌شویم. ولی اشتباه اساسی و یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات انسان در زندگی این است که گمان می‌کند، تفکر به یادگیری نیاز ندارد. با خودش می‌پندارد که اگر تفکر، از ابتدا در وجود ما هست و می‌توانیم فکر کنیم، معنی‌اش آن است که بلدیم درست فکر کنیم! بلدیم خوب فکر کنیم!

کسی که با خودش چه آگاهانه و چه ناآگاهانه چنین باوری دارد، در توهم بزرگی به سر می‌برد. همین مسأله نشان‌دهنده این است که فرد مورد نظر فکر کردن بلد نیست.

تفکر یعنی چه؟ فکر کردن چیست؟

اولین قدم، بعد از درک اینکه فکر می‌کنیم، شناخت اولیه و کاربردی از تفکر است. به نظر شما تفکر یعنی چه؟ تعریف تفکر در نگاه شما چیست؟

تعریف تفکر، یکی از مفاهیمی است که صاحب‌نظران، نظر واحدی درباره آن ندارند. در اینجا یک جمع‌بندی کلی را نسبت به این موضوع با شما در میان خواهم گذاشت. یک تعریف ساده ولی کاربردی.

تفکر فعل و انفعالاتی است که آگاهانه یا ناآگاهانه در ذهن ما اتفاق می‌افتد. و نتیجه آن، شکل‌گیری یک ایده جدید است که بر اساس آن رفتار خاصی از خودمان بروز می‌دهیم.

تمرین: سعی کنید در ساعات مختلف روز، فعل و انفعالاتی که در ذهنتان در حال رخ دادن است را ببینید. سعی کنید مشخص کنید چه اتفاقی در ذهن خودتان رخ داد و منجر به شکل‌گیری ایده یا تصمیم خاصی شد؟ با این کار کمی نسبت به تفکرات خودتان آگاهی پیدا خواهید کرد. برای درک تفکر، این آگاهی بسیار ضروری است.

برویم سراغ خلاقیت و تفکر خلاق.

با توجه به تعریف تفکر، بیایید تا خلاقیت و تفکر خلاق را تعریف کنیم.

خلاقیت چیست؟ خلاقیت یعنی چه؟؟

برای خلاقیت نیز تعاریف بسیاری ذکر می‌شود ولی اکثر آن‌ها را می‌توان در یک جمله خلاصه کرد.

خلاقیت یعنی: ایجاد ارتباط جدید بین چیزهای موجود. برقراری ارتباط بین چیزهای مختلف به روش جدید. یا انجام کارها به روشی متفاوت که قبلاً از آن اطلاعی نداشتیم.

حال بیایید با همین نگاه تفکر خلاق را نیز تعریف کنیم.

تفکر خلاق یعنی چه؟

تفکر خلاق یعنی فکر کردن خارج از چارچوب‌های موجود به منظور رسیدن به راه‌حل‌های جدید. تفکر خلاق یعنی حل مسأله با دیدگاهی جدید و متفاوت

تفکر خلاق در واقع شکستن الگوهای سنتی است.

این مهارت در کنار ۹ مهارت دیگر به عنوان مهارت‌های پایه زندگی تعیین شده است. هر چند که برای آن، آموزش‌های مناسب و کاملی هنوز شکل نگرفته است.

حال یک سؤال پیش می‌آید:

چه لزومی دارد که تفکر خلاق را در خودمان پرورش دهیم؟

چرا تفکر خلاق؟ چرا خلاقیت؟

زندگی انسان همواره چالش‌های جدیدی دارد. اگر بخواهیم این چالش‌های جدید را با روش‌های قدیمی حل کنیم، به احتمال زیاد از پس آن‌ها برنیاییم. چرا که راه‌حل‌های قدیمی، برای چالش‌های خاصی کاربرد دارند. این راه‌حل‌ها تنها می‌توانند همان چالش‌ها را حل کنند.

یک جمله زیبا به نقل از انیشتن وجود دارد که می‌گوید:

شما نمی‌توانید مشکلات را با سطح تفکر فعلی حل کنید. چرا که مشکلات در واقع زاییده همین سطح تفکر هستند. پس باید به دنبال رشد سطح تفکر خودتان باشید تا از پس مشکلات بربیایید.

شما نمی‌توانید مشکلات را با همان سطح تفکری حل کنید که آن‌ها را به وجود آورده است. پس اگر به دنبال پیشرفت و حل مشکلات هستید، محکوم به رشد تفکر خلاق هستید.

اگر به دنیای انسان‌ها خوب نگاه کنید، درمی‌یابید که همیشه، خلاقیت باعث پیشرفت شده است. پیشرفت جامعه بشری بدون خلاقیت امکان‌پذیر نبوده است.

ولی باید توجه داشته باشید به دلیل ناقص بودن تفکر انسان و غیر هوشمندانه بودن آن‌، در کنار رشد و پیشرفت، مشکلات نیز پیشرفت داشته‌اند. مشکلات نسبت به قبل خیلی خیلی بزرگ‌تر شده‌اند. چرا که تفکر خلاق، راه‌حلی برای مشکل فعلی ارائه می‌دهد و نگاه جامع به مسائل ندارد.

از این روست که به تفکر دیگری نیاز داریم. فراتر از تفکر نقاد و تفکر خلاق. به نظر شما چه تفکری می‌تواند این نیاز بزرگ انسان را حل کند؟

در قسمت نظرات، جواب خودتان را بنویسید و با ما در میان بگذارید.

ویژگی‌های انسان داری تفکر خلاق:

از طرفی دیگر، انسانی که تفکر خلاق خودش را رشد داده باشد،‌ویژگی‌های خاصی خواهد داشت. بیایید این ویژگی‌ها را با هم بررسی کنیم.

• ذهن باز:
  

کسی که تفکر خلاق داشته باشد، سعی می‌کند محدودیت‌های ذهنی خودش را بشکند. و همین تلاش منجر به رشد ذهنی و باز شدن ذهن او می‌شود. داشتن ذهن باز، منجر به رشد مهارت شنیدن و دریافت اطلاعات از دنیای بیرون می‌شود. و همین خصوصیت باعث می‌شود تا یک فرد، ایده‌های جدیدی دریافت کند. سپس از این ایده‌ها بر اساس تفکر خودش استفاده خواهد کرد.

• ریسک‌پذیر:
  

معمولاً انسان‌های خلاق، ریسک‌پذیر هستند. همین روحیه ریسک‌پذیری باعث می‌شود تا در موقعیت‌های جدیدی قرار بگیرند و ایده‌های جدیدی به دست بیاورند. ریسک‌پذیری حد معقولی دارد و به این معنی نیست که انسان بی‌گدار به آب بزند. بلکه باید عقلانیت را چاشنی آن کند تا ضررهای جبران‌ناپذیر متوجه او نگردد. ترس و عدم خروج از ناحیه امن منجر به بسته شدن ذهن می‌شود. مراقب باشید.

• انعطاف‌پذیری:
  

یک انسان خلاق، انعطاف‌پذیر است. چرا که می‌داند برای گذر از یک چالش، نیاز به انعطاف‌ دارد. همین روحیه انعطاف‌پذیری اوست که موقعیت‌های جدید را در مقابل او قرار می‌دهد. انعطاف‌پذیری به شخص خلاق اجازه می‌دهد تا به موقعیت‌ها و حالت‌های جدید نیز فکر کند.

• حل مسائل پیچیده
  

کسانی می‌توانند مسائل پیچیده را حل کنند که خلاقیت خودشان را رشد داده باشند. قبلاً هم این نکته را یادآور شدیم که با رشد و پیشرفت ظاهری زندگی انسان، مسائل و چالش‌های او نیز رشد کرده است. بدون تفکر خلاق نمی‌توان از پس این مسائل برآمد. هرچه پیچیدگی مسائل بیشتر باشد، به خلاقیت بیشتری نیاز داریم. پیچیدگی مسائل خود به این معنی است که مسائل با راه‌حل‌های موجود قابل حل کردن نیستند. در غیر این صورت پیچیده نبودند.

• خوش برخورد
  

از آن‌جا که یک انسان خلاق دارای ذهنی باز و انعطاف‌پذیر است، طبیعی است که خوش برخورد نیز باشد. کمتر می‌توانید یک انسان خلاق را عبوس تصور کنید. چرا که روحیه شوخ‌طبعی آن‌ها قسمتی از خلاقیت آن‌هاست.

• برقراری ارتباط بهتر
  

اگر ویژگی‌های قبلی را در کنار هم قرار دهید، به این نتیجه می‌رسید که یک انسان خلاق، خوب ارتباط برقرار می‌کند. چرا که برقراری ارتباط خوب و سازنده، هم یک چالش است که نیاز به خلاقیت دارد و هم نیازمند انعطاف‌پذیری و خوش‌برخورد بودن است.

• دارای انگیزه
  

یکی از چالش‌های بزرگ زندگی انسان‌ها بی‌انگیزه بودن است. یک انسان خلاق برای این چالش خودش نیز راه‌حل‌های خلاقانه پیدا خواهد کرد. از طرفی دیگر، داشتن انگیزه یکی از لازمه‌های فکر کردن و خلاق بودن است.

اطلاعات دقیق‌تر و تخصصی‌تر درباره خلاقیت را در کتاب مهندسی فکر در هفت مرحله مطالعه کنید.

راه‌های رشد و شکوفایی تفکر خلاق: چگونه خلاقیت و تفکر خلاق را در خودمان رشد دهیم؟

• مطالعه:
  

یکی از مهم‌ترین راه‌های رشد تفکر خلاق، رسیدن به اطلاعات و آگاهی‌های جدید است. اگر به دنبال راه‌حل‌های جدید هستید، باید به آگاهی‌های جدیدی دست یابید. اطلاعات جدید، دست شما را در تجزیه و ترکیب باز خواهد کرد. به این ترتیب، به راه‌حل‌های جدیدی دست پیدا می‌کنید. هر چند که داشتن اطلاعات به تنهایی کافی نیست. ولی لازم و ضروری است.

• انجام کارهای عملی
  

با وارد شدن به یک عملیات و انجام فعالیت‌های عملی، مسیر‌های عصبی جدیدی در ذهن شما شکل می‌گیرد. با شکل‌گیری مسیرهای عصبی جدید، ذهن شما فعال‌تر می‌شود. و می‌تواند راه‌حل‌های جدیدی کشف کند یا بسازد. مقاله مسیرهای عصبی را حتما مطالعه کنید. رسیدن به نگاه درستی درباره کارکرد مغز و مسیرهای عصبی می‌تواند به رشد خلاقیت شما کمک کند.

• مطالعه و بررسی راه‌حل‌های دیگران
  

یکی دیگر از روش‌های مفید برای رشد تفکر خلاق، بررسی و آگاهی از راه‌حل‌های دیگران است. بهتر است ابتدا خودتان درباره یک راه‌حل فکر کنید و بعداً راه‌حل‌های دیگران را بررسی کنید. و همچنین بهتر است ابتدا خودتان یک راه حل کشف کنید یا بسازید. سپس به راه حل دیگران رجوع کنید. برای رشد خلاقیت، باید زیر و بم راه‌حل دیگران را درک کنید تا بتوانید از آن بهره‌مند شوید.

• تلاش برای حل مسائل قدیمی از راه جدید

ممکن است با مسأله‌ای مواجه شوید که جواب آن را می‌دانید. خیلی وقت‌ها می‌توانید از همان مسأله استفاده کنید و سعی کنید آن را از راه حلی دیگر حل کنید. به این ترتیب، با فشار آوردن به ذهن خودتان، می‌توانید خلاقیت خودتان را افزایش دهید.

• درس گرفتن از اشتباهات
  

هر وقت اشتباهی رخ داد، سعی کنید اشتباه را برای خودتان تفسیر کنید و ببینید چرا اتفاق افتاد. در ادامه سعی کنید روش‌های پیش‌گیری از انجام دوباره اشتباه را مشخص کنید.

• اعتماد به نفس
  

اگر شناخت درستی از خودتان و قابلیت‌های ذهنی خودتان داشته باشید، می‌دانید که می‌توانید خلاق باشید. تنها لازم است تمرین کنید و قدم به قدم آن را رشد دهید.

• آشنایی با مسائل جدید که قبلاً با آن‌ها درگیر نبوده‌اید
  

همیشه سعی کنید برای خودتان مسائل جدید مطرح کنید. حتی خارج از حیطه فکری و کاری خودتان. این کار باعث می‌شود تا ذهن شما باز شود و مسیرهای عصبی جدید و متفاوتی در مغز شما شکل بگیرد.

• انجام عملی راه‌حل‌ها
  

اینکه تنها یک راه حل را مشخص کنید کافی نیست. راه‌حل‌ها را باید در عمل نیز امتحان کنید. این کار عملی منجر به رشد ذهنی شما و رسیدن به اطلاعات جدید می‌گردد.

رشد قدرت تفکر و رشد هوشمندی

اگر واقعا به دنبال رشد تفکر خلاق خودتان هستید، راه‌های مقطعی قبل را فراموش کنید و بر روی رشد تفکر و رشد هوشمندی خودتان سرمایه‌گذاری کنید. با رشد هوشمندی شما، خلاقیت شما به شکل چشم‌گیری افزایش پیدا خواهد کرد. بسیار از راه‌کارهای دیگر نیز خود به خود در این سیستم وجود دارد. پس با پیمودن یک مسیر آموزشی صحیح، همه تکنیک‌ها را فرا خواهید گرفت و همه اتفاقات همزمان برای شما به وجود خواهد آمد. پس زمان خود را از دست ندهید.

منبع: