لایسنس ها به زبان ساده

هر کشوری برای اینکه بین مردمش نظم، امنیت و عدالت برقرار باشه، یه مجموعه قانون داره که بهش میگن نظام حقوقی. این نظام درواقع همون چارچوبیه که میگه چی درسته، چی غلطه و آدم‌ها و سازمان‌ها چه حق و وظیفه ای نسبت به هم دارن.

قانون‌ها معمولاً به دو بخش بزرگ تقسیم میشن:

حقوق عمومی و حقوق خصوصی.

• حقوق عمومی، که مربوط به رابطه مردم با دولته، مثل قوانین مالیات، قوانین کیفری یا قانون اساسی.

• حقوق خصوصی، که مربوط به رابطه بین خود مردمه یا شرکت‌ها با هم، یعنی جاهایی که پای دولت به‌عنوان طرف اصلی وسط نیست.

ما اینجا با حقوق خصوصی کار داریم، در شاخه های حقوق خصوصی، یه بخش مهم داریم به اسم حقوق مالکیت. این بخش مشخص می‌کنه چی می‌تونه مال یک نفر باشه و صاحبش چه کارهایی می‌تونه باهاش بکنه.

مالکیت هم به دو نوعه، می‌تونه روی چیزهای ملموس باشه، مثل زمین و خونه و ماشین باشه، و هم می‌تونه روی چیزهای ناملموس تر باشه، مثل آهنگی که ساختی، نرم‌افزاری که نوشتی، اختراعی که کردی یا حتی اسم و لوگوی برندت.

توی حقوق مالکیت، وقتی پای چیزهایی وسط باشه که شکل فیزیکی ندارن ولی نتیجه فکر، خلاقیت یا نوآوری هستن، اسمش میشه حقوق مالکیت فکری. این بخش قانون برای اینه که مطمئن بشه خالق یک اثر، ایده یا اختراع می‌تونه از نتیجه کارش حفاظت کنه و بقیه نتونن بدون اجازه ازش استفاده کنن.

و همین حقوق مالکیت فکری خودش چند شاخه داره:

• کپی‌رایت : برای محافظت از آثار هنری، ادبی، نرم‌افزار، موسیقی، فیلم، عکس و…

• پتنت : برای محافظت از اختراعات و ایده‌های فنی

• علائم تجاری : برای حفاظت از برند، نام و لوگو

• اسرار تجاری : برای اطلاعات محرمانه تجاری مثل فرمول‌ها یا روش‌های خاص

حالا اگر روی یک اثر، مثل نرم‌افزار یا نقاشی یا کتاب، کپی‌رایت داشته باشی، قانون به‌طور پیش‌فرض همه حقوق رو بهت میده؛ یعنی فقط خودت می‌تونی ازش کپی بگیری، تغییرش بدی، بفروشی یا منتشرش کنی.

همه این صحبت ها برای این بود که به اینجا برسیم، همیشه هم نمی‌خوای همه حقوق اثرت رو برای خودت نگه داری!بعضی وقت‌ها می‌خوای به بقیه هم اجازه استفاده بدی، ولی با شرایطی که خودت تعیین می‌کنی. اینجاست که لایسنس وارد ماجرا میشه. لایسنس درواقع یه قرارداد استفاده‌ست که میگه:

چه کارهایی با اثر مجازه، چه کارهایی ممنوعه و چه شرایطی باید رعایت بشه تا مشکل قانونی ای برای کسی پیش نیاد.

و در پاسخ به سوال «لایسنس‌ها چی هستن؟» به زبان ساده:

وقتی اثری خلق میکنید، قانون کپی‌رایت بصورت خودکار و پیشفرض روی اثر شما اعمال میشه و همه حقوق رو برای شما (خالق اثر) نگه می‌داره، اما لایسنس ابزاریه که شما باهاش بخشی از این حقوق رو به دیگران میدی و شرایطی برای استفاده ازون اثر تعیین میکنی.

خود لایسنس‌ها هم بر اساس اینکه استفاده رو چقدر آزاد یا محدود کنن دسته‌بندی می‌شن، ولی هیچ‌وقت از خود کپی‌رایت سخت‌گیرتر نمیتونن باشن. چون کپی‌رایت از همون اول همه حقوق رو برای خالق اثر نگه می‌داره و بقیه بدون اجازه حتی یه ذره هم نمی‌تونن ازش استفاده کنن. لایسنس فقط میاد بخشی از این حقوق رو آزاد می‌کنه یا استفاده رو با شرایطی که صاحب اثر می‌ذاره ممکن می‌کنه.