بررسی کتاب – آتشفشان‌ها (ویرایش دوم)

آتشفشانها برخی از چشمگیرترین پدیده های طبیعی سیاره ما هستند. با این حال، آنها بسیار فراتر از تصور کلیشه ای یک کوه آتشفشانی مخروطی شکل هستند و من کنجکاو بودم تا اطلاعات بیشتری در مورد آنها کسب کنم. در جستجوی کتابهای مقدماتی جدی در زمینه آتشفشان شناسی، این عنوان یکی از کتابهایی بود که بارها به چشمم خورد. اما نکته جالب اینجاست که چرا یک زیست شناس به بررسی کتابهای درسی زمین شناسی علاقمند شده است؟

برای توضیح این موضوع، اجازه دهید کمی پیشینه مطلب را ارائه کنم. انتخاب من برای مطالعه زیست شناسی به قیمت زمین شناسی تمام شد، اگرچه این موضوع همچنان جذابیت خود را برای من حفظ کرده بود. دو دهه بعد، شغلم مرا با بسیاری از کتابهای علوم زمین جذاب و پیچیده در سطح پیشرفته آشنا کرد. از آن زمان، برای افزایش دانش خود در این زمینه تلاش کردم. در همین راستا، به مطالعه کتاب "ولکانوتکتونیک" پرداختم. با این حال، متوجه شدم که هنوز فاصله ای بین درک اصول اولیه زمین شناسی و ورود به مباحث پیشرفته وجود دارد. بنابراین، تصمیم گرفتم برای پر کردن این شکاف، به سراغ کتاب "آتشفشانها" نوشته فرانسیس و اوپنهایمر بروم.

ویرایش اول این کتاب در سال 1993 توسط پروفسور پیتر فرانسیس، یک آتشفشان شناس برجسته، منتشر شد. پس از درگذشت وی در سال 1999، کلیو اوپنهایمر، دانشجوی سابق دکترای او و اکنون یک استاد آتشفشان شناسی، مسئولیت ویرایش و به روز رسانی این کتاب را بر عهده گرفت. ویرایش دوم در سال 2003 منتشر شد. فرانسیس آرزو داشت کتابی بنویسد که نه تنها آموزنده باشد، بلکه برای خواننده نیز جذاب باشد. بنابراین، "آتشفشانها" بیشتر از یک کتاب درسی خشک و خالی است. در این کتاب، فصلها به صورت منطقی به هم پیوسته اند و جزئیات عملکرد درونی آتشفشانها را به همراه داستانهای جذاب از فورانهای گذشته و گاهی طنزهای هوشمندانه فرانسیس درباره دنیای آتشفشان شناسی را شرح میدهند.

همانطور که فرانسیس گفته است: "آتشفشانها کمتر از آنچه فکر میکنید یک کتاب درسی است: هیچ خلاصه فصل یا تمرین دانشجویی وجود ندارد. آنچه خواهید یافت یک جریان منطقی از فصلها است که جزئیات کار داخلی آتشفشانها را شرح میدهد، که با داستانهای جذاب فورانهای گذشته […] به هم چسبیده است."

کتاب "آتشفشانها" با پرسشهای بنیادی آغاز میشود. گرما و سنگهایی که باعث فعالیتهای آتشفشانی میشوند از کجا میآیند؟ این کتاب شما را با فرآیند تشکیل سیاره و واپاشی رادیواکتیو ایزوتوپها آشنا میکند. اگر انتظار دارید کتاب با تکتونیک صفحه ای شروع شود، باید بگویم که این موضوع در فصل بعدی مورد بررسی قرار میگیرد. در این فصل، تفاوت بین آتشفشانهایی که در مرزهای صفحات تکتونیکی قرار دارند (جایی که پوسته اقیانوسی ایجاد یا نابود میشود) و آتشفشانهایی که دور از این مرزها قرار دارند (مانند جزایر هاوایی) توضیح داده میشود.

به نظر من، فصلهای چهارم تا دوازهم بخش اصلی کتاب را تشکیل میدهند و به طور مفصل به جزئیات یک فوران آتشفشانی، از آغاز تا پایان، میپردازند. این فصلها موضوعاتی مانند تشکیل و حرکت ماگما، انواع مختلف فورانها، انواع گدازه ها، ستونهای فوران و رسوبات خاکستر و سنگهای آتشفشانی، جریانهای آذرآواری، بهمن های سنگ و گل، اشکال مختلف زمین شناسی پس از فوران، و پدیده های کمتر شناخته شده مانند فوران های زیرآبی را پوشش میدهند.

چهار فصل آخر کتاب به موضوعات مرتبط با آتشفشانها میپردازند: آتشفشانها در منظومه شمسی، تأثیر فوران های آتشفشانی بر آب و هوا، شواهدی از فوران های آتشفشانی در گذشته زمین، و دو فصل جدید در مورد نظارت بر آتشفشانها و مدیریت خطرات ناشی از آنها.

دو ویژگی این کتاب را برای من بسیار جذاب کرده است. اولاً، کتاب بدون وارد شدن به جزئیات پیچیده فنی، موضوعات را به خوبی توضیح میدهد. برای مثال، هنگام توضیح ماگما، به مفاهیمی مانند تشکیل حبابهای گاز و جریان سنگ مذاب اشاره میکند، اما بدون اینکه خواننده را در جزئیات ریاضی غرق کند. همچنین، کتاب انواع مختلف فورانها و گدازه ها را معرفی میکند، اما بر ماهیت پیوسته این طبقه بندیها تأکید دارد.

دومین ویژگی جذاب این کتاب، استفاده از مثال های واقعی از فورانهای آتشفشانی برای توضیح مفاهیم است. کتاب به چهار فوران مشهور (وزوویوس، کراکاتوآ، کوه پل و کوه سنت هلن) به عنوان مثالهای اولیه اشاره میکند و همچنین فورانهای دیگری مانند تامبورا، لاکی، پیناتوبو و ایافیاتلایوکول را بررسی میکند. این رویکرد باعث میشود که مطالب کتاب برای خواننده قابل درکتر و جذابتر باشد.

با خواندن کامل این کتاب، سوالی در ذهن من ایجاد شد: با توجه به تاریخ انتشار کتاب، تا چه حد اطلاعات آن به روز است؟ آیا نیاز به ویرایش جدیدی وجود دارد؟ پیشرفتهای تکنولوژیکی و ماموریتهای فضایی اطلاعات جدیدی را در مورد آتشفشانهای فرازمینی ارائه داده اند. همچنین، فورانهای آتشفشانی اخیر مانند ایافیاتلایوکول در سال 2010، دانش ما را در مورد این پدیده ها افزایش داده است.

برای پاسخ به این سوال، با کلیو اوپنهایمر، نویسنده کتاب، تماس گرفتم. او اشاره کرد که اگرچه تغییرات بنیادی در دانش آتشفشان شناسی رخ نداده است، اما فورانهای اخیر مانند مریاپی در سال 2010 و فناوریهای جدید مانند استفاده از پرتوهای سنکروترون برای آنالیز شیمیایی دقیق سنگهای آتشفشانی، اطلاعات جدیدی را به این حوزه اضافه کرده اند. همچنین، او کتاب دیگری به نام "آتشفشانها: چشم اندازهای جهانی" را که در سال 2022 منتشر شده است، به عنوان یک منبع جدید معرفی کرد.

**نتیجه گیری:**

اگر به دنبال یک کتاب مقدماتی و جذاب در مورد آتشفشان شناسی هستید، "آتشفشانها" نوشته فرانسیس و اوپنهایمر یک انتخاب عالی است. این کتاب به زبان ساده و با استفاده از مثالهای واقعی، مفاهیم پیچیده آتشفشانشناسی را توضیح میدهد. اگرچه ممکن است برخی از اطلاعات کتاب کمی قدیمی باشد، اما همچنان یک منبع ارزشمند برای دانشجویان، محققان و علاقمندان به زمین شناسی است.

با امید اینکه اساتید زمین شناسی این کتاب جذاب برای علاقمندان فارسی زبان به زبان فارسی برگردان کنند

**اصطلاحات تخصصی :**

* ماگما: مواد مذاب درون زمین

* گدازه: ماگمایی که از دهانه آتشفشان خارج شده است

* پیروکلاستیک: مواد جامد پرتاب شده از آتشفشان

* آذرآواری: جریانهای بسیار داغ و سریع مواد آتشفشانی

* کالدرا: گودال بزرگی که پس از فوران یک آتشفشان بزرگ ایجاد میشود

* تکتونیک صفحهای: نظریهای که حرکت صفحات سنگ کره زمین را توضیح میدهد

منبع ترجمه :

https://inquisitivebiologist.com/2020/08/05/book-review-volcanoes-second-edition/

مستندی زیبا درباره آتشفشان های ایسلند