هندوئیسم

هندوئیسم، به باور بسیاری از پژوهشگران، کهن‌ترین دین جهان است که ریشه‌های آن به بیش از ۴۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. امروزه، با بیش از یک میلیارد پیرو، سومین دین بزرگ جهان پس از مسیحیت و اسلام محسوب می‌شود. حدود ۹۴ درصد از هندوها در هند زندگی می‌کنند.

از آنجايي که هندوئيسم بنيان‌گذار مشخصي ندارد، رديابي دقيق ريشه‌ها و تاريخ آن دشوار است. يکي از ويژگي‌هاي منحصر به فرد هندوئيسم، ماهيت ترکيبي آن است؛ يعني اين دين مجموعه‌اي از سنت‌ها، فلسفه‌ها و آداب و رسوم گوناگون است نه يک دين واحد و يکپارچه. هندوها به خدايان و الهه‌هاي متعدد، نمادهاي گوناگون، کتاب‌هاي مقدس مختلف و سنت‌هاي متنوع اعتقاد دارند و آن‌ها را گرامي مي‌دارند.

اگرچه توسعه سيستم طبقاتي در هند تحت تأثير مفاهيم هندو بوده است، اما در طول تاريخ توسط جنبش‌هاي سياسي و مذهبي شکل گرفته و امروزه کمتر سخت‌گيرانه اجرا مي‌شود. چهار فرقه اصلي هندوئيسم عبارتند از: شايويسم، ويشنوئيسم، شاکتيسم و سمارتا. علاوه بر اين فرقه‌هاي اصلي، فرقه‌هاي کوچک‌تري نيز با آداب و رسوم خاص خود وجود دارند.

**اعتقادات و نمادها**

هندوئيسم طيف گسترده‌اي از باورها را در بر مي‌گيرد و گاهي به آن «شيوه زندگي» يا «خانواده اديان» اطلاق مي‌شود. اکثر هندوها به يک خداي واحد (برهما) اعتقاد دارند، اما در عين حال خدايان و الهه‌هاي ديگري را نيز مي‌پرستند. آن‌ها معتقدند راه‌هاي متعددي براي رسيدن به خدا وجود دارد.

مفاهيم کليدي هندوئيسم عبارتند از:

* **سامسارا:** چرخه تولد دوباره، مرگ و تجديد حيات

* **کارما:** قانون علت و معلولي

* **آتمان:** روح دروني

* **مکشا:** رهايي از چرخه تولد دوباره

* **دارما:** وظيفه و قانون اخلاقي

هندوها به همه موجودات زنده احترام مي‌گذارند و گاو را حيواني مقدس مي‌دانند. غذا نيز نقش مهمي در زندگي آن‌ها دارد و بسياري از هندوها گياهخوار هستند.

**نمادهاي اصلي هندوئيسم** عبارتند از:

* **اوم:** نمادي مقدس که نشان‌دهنده وحدت و حقيقت مطلق است.

* **سوآستيکا:** نمادي به معناي خوشبختي که در بسياري از فرهنگ‌ها استفاده مي‌شود.

**کتاب‌هاي مقدس**

هندوها به مجموعه گسترده‌اي از متون مقدس از جمله وداها، اوپانيشادها، بهاگاواد گيتا و پوراناها معتقدند. وداها کهن‌ترين متون مقدس هندو هستند و به زبان سانسکريت نوشته شده‌اند.

**ريشه‌هاي هندوئيسم**

بسياري از پژوهشگران بر اين باورند که ريشه‌هاي هندوئيسم به بيش از 4000 سال پيش، در دره سند (که امروزه بخشي از پاکستان است) بازمي‌گردد. با اين حال، بسياري از هندوها معتقدند که دين آن‌ها ريشه در زمان‌هاي بسيار دورتر دارد و همواره وجود داشته است.

بر خلاف ديگر اديان، هندوئيسم بنيان‌گذار مشخصي ندارد و حاصل آميزش باورهاي مختلف در طول تاريخ است.

در حدود 1500 سال قبل از ميلاد، مهاجرت مردمان هندوآريايي به دره سند، باعث آميختگي زبان و فرهنگ آن‌ها با مردم بومي اين منطقه شد. تأثير متقابل اين دو فرهنگ بر يکديگر هنوز موضوع بحث و اختلاف نظر است.

دوره تدوين وداها، که به عنوان "دوره ودا" شناخته مي‌شود، از حدود 1500 تا 1000 سال قبل از ميلاد ادامه داشت. در اين دوره، آداب و رسومي مانند قرباني و سرودخواني رواج يافت.

دوره حماسي و پوراني بين 1000 سال قبل از ميلاد تا 500 سال بعد از ميلاد رخ داد. در اين دوره، پرستش خداياني همچون ويشنو، شيوا و دورا اهميت بيشتري يافت. همچنين، مفهوم دارما (وظيفه و قانون اخلاقي) در متون جديد معرفي شد.

**تفاوت هندوئيسم و بوديسم**

هندوئيسم و بوديسم شباهت‌هاي بسياري دارند؛ هر دو به مفاهيمي مانند تناسخ، کارما و اهميت زندگي معنوي اعتقاد دارند. با اين حال، تفاوت‌هاي مهمي نيز بين آن‌ها وجود دارد. بسياري از شاخه‌هاي بوديسم، سيستم طبقاتي را رد مي‌کنند و بر اهميت برابري انسان‌ها تأکيد دارند. همچنين، بوديسم کمتر به پرستش خدايان و انجام مراسم مذهبي سنتي تأکيد مي‌کند.

**تاريخچه قرون وسطي و مدرن هندوئيسم**

دوره قرون وسطي هندوئيسم از حدود 500 تا 1500 ميلادي ادامه داشت. در اين دوره، متون جديدي پديد آمد و شاعران و عارفان به بيان احساسات معنوي خود پرداختند.

از قرن هفتم ميلادي به بعد، با حمله اعراب مسلمان به هند، تغييرات بسياري در جامعه هندو رخ داد. حکومت‌هاي اسلامي، بر دين هندو محدوديت‌هايي وضع کردند و برخي از معابد را ويران کردند.

**اصلاحات و تغييرات**

در دوره استعمار بريتانيا، اصلاح‌طلبان بسياري در هندوئيسم پديدار شدند. مهاتما گاندي، يکي از مشهورترين اين اصلاح‌طلبان، با استفاده از آموزه‌هاي هندو، جنبشي براي استقلال هند را رهبري کرد.

مهاتما گاندي: رهبر استقلال هند**

بین سال‌های ۱۸۵۷ تا ۱۹۴۷، هند تحت استعمار بريتانيا قرار داشت. در ابتداي دوره استعمار، بريتانيايي‌ها به هندوها اجازه مي‌دادند تا به طور نسبي آزادانه به انجام آداب و رسوم ديني خود بپردازند. اما به تدريج، آن‌ها تلاش کردند تا با بهره‌برداري از برخي جنبه‌هاي فرهنگ هند، کنترل سياسي خود را بر اين کشور مستحکم کنند. يکي از روش‌هاي آن‌ها، تشديد اختلافات طبقاتي در جامعه هند و ترويج فرهنگ و ارزش‌هاي غربي و مسيحي بود.در اين دوره، بسياري از انديشمندان و اصلاح‌طلبان هندي براي مبارزه با استعمار و احياي هويت ملي تلاش کردند. يکي از برجسته‌ترين اين شخصيت‌ها، **مهاتما گاندي** بود. گاندي، سياستمدار و فعال صلح‌طلب، با رويکردي صلح‌آميز و مبتني بر مقاومت غيرخشونت‌آميز، جنبشي گسترده را براي استقلال هند رهبري کرد.

مقاومت مسالمت‌آميز گاندي، با استفاده از روش‌هايي مانند اعتصاب غذا و راهپيمايي‌هاي مسالمت‌آميز، تأثير شگرفي بر افکار عمومي جهان گذاشت و به الهام‌بخش جنبش‌هاي آزادي‌خواهي در سراسر جهان تبديل شد.

سرانجام، در سال ۱۹۴۷، هند از استعمار بریتانیا آزاد شد و به دو کشور مستقل هند و پاکستان تقسیم شد. با این حال، اندکی پس از استقلال هند، گاندی در سال ۱۹۴۸ به قتل رسید.

از دهه ۱۹۶۰ میلادی، بسیاری از هندوها به کشورهای غربی مانند آمریکا و بریتانیا مهاجرت کردند و به این ترتیب، هندوئیسم و فلسفه آن در سطح جهانی گسترش یافت.

**خدايان هندو: تنوعي از باورها**

هندوئيسم، با وجود اعتقاد به يک نيروي برتر الهي به نام برهما، طيف گسترده‌اي از خدايان و الهه‌ها را نيز مي‌پرستد. اين خدايان، هر کدام نماد ويژگي‌ها و نيروهاي خاصي هستند و در باورهاي هندوها نقش مهمي ايفا مي‌کنند.

**برخي از مهم‌ترين خدايان هندو عبارتند از:**

* **برهما:** خالق جهان و همه موجودات زنده.

* **ويشنو:** حافظ و محافظ جهان. او در اشکال مختلفي مانند راما و کريشنا تجلي پيدا مي‌کند.

* **شيوا:** نابودکننده و آفريننده جهان. او نماد قدرت، دانش و رهايي است.

* **دوي يا پارواتي:** همسر شيوا و نماد انرژي زنانه و قدرت الهي.

* **کريشنا:** تجلي زميني ويشنو، نماد عشق، مهرباني و بازيگوشي.

* **لاکشمي:** همسر ويشنو و نماد ثروت، زيبايي و خوشبختي.

* **ساراسواتي:** همسر برهما و الهه دانش، هنر و موسيقي.

**اماکن عبادت هندوها**

* **ماندر (معبد):** مکان اصلي عبادت هندوها است. هر ماندر به خداي خاصي اختصاص دارد و هندوها مي‌توانند در هر زمان از روز به آنجا بروند و عبادت کنند.

* **خانه:** بسياري از هندوها در خانه‌هاي خود نيز مکان‌هاي کوچکي را براي عبادت اختصاص مي‌دهند.

* **زيارتگاه‌ها:** هندوها به مکان‌هاي مقدس و زيارتگاه‌ها سفر مي‌کنند تا به خدايان خود نزديک‌تر شوند.

**عبادت هندو**

عبادت هندو، که به آن "پوجا" مي‌گويند، شامل آداب و رسوم مختلفي است. اين آداب ممکن است شامل خواندن مانتراها (آوازهاي مقدس)، تقديم گل و ميوه به خدايان، روشن کردن چراغ و سوزاندن بخور باشد. همچنين، بسياري از هندوها به عنوان بخشي از عبادت خود، روزه مي‌گيرند يا به کارهاي خيرخواهانه مي‌پردازند.

فرقه‌هاي اصلي هندوئيسم

هندوئيسم ديني است با تنوع بسيار بالا و فرقه‌هاي متعدد. چهار فرقه اصلي آن عبارتند از:

* **شايويسم:** پيروان اين فرقه، شيوا را به عنوان خداي برتر مي‌پرستند. شيوا به عنوان نيروي تخريب و آفرينش شناخته مي‌شود.

* **ويشنوئيسم:** پيروان اين فرقه، ويشنو را به عنوان خداي نگهبان مي‌پرستند. ويشنو در اشکال مختلفي مانند راما و کريشنا تجلي پيدا مي‌کند.

* **شاکتيسم:** پيروان اين فرقه، الهه‌هاي مادر (شاکتي) را مي‌پرستند. شاکتي نماد انرژي زنانه و قدرت الهي است.

* **سمارتا:** پيروان اين فرقه، به پنج خداي اصلي هندوئيسم (ويشنو، شيوا، دورا، گانشا و سوريا) اعتقاد دارند.

هر يک از اين فرقه‌ها، آداب و رسوم، باورها و خدايان خاص خود را دارند، اما همگي به اصول بنيادي هندوئيسم پايبند هستند.

سيستم طبقاتي در هندوئيسم

سيستم طبقاتي هند، که به آن *وارنا* مي‌گويند، يک سلسله مراتب اجتماعي تاريخي است که بر اساس کارما و تناسخ افراد را به طبقات مختلف تقسيم مي‌کند. اين سيستم چهار طبقه اصلي دارد:

* **برهمن:** روحانيون و دانشمندان

* **کشاتريا:** جنگجويان و حاکمان

* **وايشيا:** تجار و کشاورزان

* **شودرا:** کارگران و خدمتکاران

سيستم طبقاتي در هند باستان بسيار سخت‌گيرانه بود و تحرک اجتماعي در آن بسيار محدود بود. اما با گذشت زمان و تغييرات اجتماعي، اهميت اين سيستم کاهش يافته است و امروزه در بسياري از مناطق هند، اين سيستم به صورت رسمي لغو شده است. با اين حال، هنوز هم آثار آن در برخي از مناطق و جوامع قابل مشاهده است.

جشن‌هاي هندو

هندوها جشن‌هاي بسياري را در طول سال برگزار مي‌کنند که هر يک از آن‌ها نماد رويدادهاي مهمي در تاريخ و باورهاي آن‌ها است. برخي از مهم‌ترين اين جشن‌ها عبارتند از:

* **ديوالي:** جشن نور و پيروزي خير بر شر

* **هولي:** جشنواره رنگ‌ها و آغاز بهار

* **ناواراتري:** جشن تقديم به الهه دورگا

* **کريشنا جانماشتامي:** جشن تولد کريشنا

منبع ترجمه

https://www.history.com/topics/religion/hinduism