فرسودگی شغلی و سلامت سازمانی

یکی از مفاهیمی که سالهای اخیر توجه روانشناسان را به خود معطوف داشته، نشانه ها، علل و آثار فرسودگی شغلی است. افزایش مطالبات و خواسته های محیطی و کاهش توانایی فرد در پاسخ به آنها موجب تشدید فشارهای روانی و فرسودگی می شود.
آنچه را که نقطه مقابل فرسودگی شغلی میتوانیم مورد اشاره قراردهیم تاب آوری است اگرچه بالا بودن نمره تاب آوری فردی و سازمانی بمعنای مصونیت کامل نیست اما بهرحال تاب آوری بعنوان نقطه مقابل آسیب پذیری و فرسودگی همواره مورد توجه بوده است .
فرسودگی شغلی (Burnout) به خستگی مفرط عاطفی به دنبال سالها درگیری و تعهد نسبت به کار و مردم گفته می شود. به عبارت دیگر فرسودگی شغلی خستگی فیزیکی، هیجانی و روانی به دنبال قرار گرفتن طولانی مدت در موقعیت کار سخت است.
در این حالت قدرت و توانایی افراد کم و انگیزه و تمایل آنها برای انجام کار و فعالیت کاهش پیدا می کند. بر اساس نظر مازلاک فرسودگی شغلی سندرمی است که در پاسخ به فشار روانی مزمن به وجود می آید و شامل سه جزء خستگی یا تحلیل عاطفی، مسخ شخصیت یا از خودبیگانگی و کاهش عملکرد شخصی است و به نظر می رسد بیشتر در میان مشاغل و حرف یاورانه و مددرسان نظیر مشاوران، معلمان، مددکاران اجتماعی، پزشکان، پرستاران و نیروهای پلیس دیده می شود.

در این تعریف خستگی هیجانی احساس زیر فشار قرار گرفتن و از میان رفتن منابع هیجانی در فرد است. مسخ شخصیت، پاسخ منفی و سنگدلانه به اشخاصی است که معمولاً دریافت کنندگان خدمت از سوی فرد هستند و به برداشت منفی فرد از مراجعانش اشاره دارد.
کاهش عملکرد شخصی نیز کم شدن احساس شایستگی در انجام وظایف شخصی است و یک ارزشیابی منفی از خود در رابطه با انجام کار به شمار می رود.
فرسودگی شغلی می تواند مشکلاتی همچون خستگی، بی خوابی، مشکلات خانوادگی، غیبت از کار و عدم رضایت شغلی را به همراه داشته باشد.  نشانهای فرسودگی شغلی را می توان در 4 دسته طبقه بندی کرد:

1. نشانه های هیجانی مانند افسردگی، احساس درماندگی، بی علاقگی نسبت به شغل، احساس بی تفاوتی یا بیزاری و بدبینی و بی اعتمادی به همکاران.
   نشانه های رفتاری مانند پرخاشگری، کناره گیری از دیگران، درگیری با همکاران و خانواده و کاهش توانایی انجام کار
   نشانه های جسمی مانند احساس خستگی، دردهای عضلانی، سردرد، مشکلات خواب، مشکلات گوارشی
   نشانه های سازمانی مانند ایجاد مشکل با ارباب رجوع، افزایش قانون شکنی های سازمانی، افزایش تعداد غیبت ها و افزایش حوادث حین کار.

جهت پیشگیری از فرسودگی شغلی لازم است تا کارها و فعالیت های غیرضروری را در حین کار کم کرد.

همچنین تا حد امکان فضای کاری فضایی مطلوب و لذت بخش باشد. از مرخصی های مجاز استفاده نموده و زمان های فراغت با فعالیت های مفرح سپری شود و از اضافه کاری های نابجا پرهیز گردد.

 از انجام حجم بالای کاری در مدت زمان کوتاه خودداری شود و مواظب باشید که درگیر اعتیاد به کار نشوید. داشتن برنامه ورزشی منظم نیز می تواند در این زمینه اثرگذار باشد. مراقبه و انجام تکنیک های مدیتیشن و ریلکسیشن نیز مفید است.
مطالعات متعدد رابطه معکوس تاب آوری را با فرسودگی شعلی مورد تاکید قرار داده اند لذا به نظر میرسد از تمامی روشهایی که منجر به ایجاد و توسعه تاب آوری میگردد میتوان در مقابله موفق با فرسودگی های شغلی استفاده کرد.
مدیران نیز با توسعه سلامت سازمان و استفاده از اصول روانشناسی سازمانی میتوان از فرسودگی شغلی و استهلاک منابع انسانی و نیروهای کارآمد تحت تصدی جلوگیری کنند.
افزایش دستمزدها ، کاهش ساعات کار ، عدالت و برابری سازمانی ، برنامه های ورزشی و تورهای تفریحی ، توسعه روابط انسانی و تحکیم روابط در محیط کار ، ورزشهای تفریحی و گروهی ، تورهای گردشگری و گلگشت ازجمله روش های شناخته شده ای هستند که هر مجموعه ای میتواند بنا به مقتضیات و نیازهای خود از آنها استفاده کند .

فاطمه رمضانی ،
مترجم و روانشناس ،مدیر کلینیک سپید

باشگاه تاب آوری میگنا

باشگاه تاب آوری قدیری

باشگاه تاب آوری