در ۲۴ ساعت اول بعد از افزایش قیمت بنزین، در افکار عمومی چه گذشت؟

پیش‌نوشتِ بعد از حادثه
در تاریخ ۲۴ آبان ۱۳۹۸، دقیقاً ۲۴ ساعت بعد از اعلام ناگهانی نرخ جدید بنزین، سعی کردم با گوگل‌ترندز تحلیلی روی واکنش افکار عمومی نسبت به این خبر داشته باشم. شوربختانه با قطع باورنکردنی اینترنت، نتوانستم این تحلیل را در آن روزها تکمیل کنم و آنچه روی دستم ماند نسخه اولیه‌ای از بینش‌هایی بود که به همان ۲۴ ساعت اول مربوط می‌شد. حالا بعد از چند روز اتصال مجدد قطره‌چکانی اینترنت، امکان اینکه بیشتر بفهمیم مردم دنبال چه بوده‌اند هم وجود ندارد؛ چون گوگلی نبود که مردم در آن جستجو کنند! شاید در آینده، تنها راه نوشتن یک تاریخ منصفانه برای جهان، داده‌های گوگل‌ترندز باشد. تاریخی که یک حفره بزرگ در آن خواهد بود که کسی نمی‌داند چرا و چطور شد که به طور ناگهانی، جغرافیایی از این شبکه پهناور درون حفره‌ای تاریک از بی‌خبری افتاد! و کسی نخواهد دانست که در آن روزها چه تجربه وحشتناک و غریبی را با هم تجربه کردیم.

به هر سو، من آن روز، خروجی مناسبی از داده‌ها و تصاویر گوگل‌ترندز نگرفتم و متاسفانه جزئیات ساعت‌به‌ساعت روندهای جستجو بعد از چند روز، دیگر در دسترس نیست. بنابراین مجبورم در این نوشته به اسکرین‌شات‌های عجولانه‌ای که همان روز از نمودارها گرفتم اکتفا کنم. از طرفی برخی از فرضیاتم در آن روز، امکان پیگیری و تایید یا رد در روزهای آینده را ندارد، بنابراین پیشاپیش از اینکه این نوشته انسجام تحلیلی و روال نظام‌مندی ندارد عذرخواهی می‌کنم و می‌پذیرم که ممکن است فرضیات و روشم در تحلیل افکار عمومی ایرادات زیادی داشته باشد.

پیش‌نویسِ آنچه در ادامه می‌خوانید در آخرین ساعات روز جمعه ۲۴ آبان ۱۳۹۸ نوشته شد و امروز ویراستاری و تکمیل شده است.

کمی مانده به آغاز روز جمعه ۲۴ آبان ۱۳۹۸

ناگهان اعلام شد قیمت بنزین رسماً افزایش یافت. منابع رسمی به سرعت این خبر را تایید کردند، ظاهراً این تصمیم آنقدر سریع یا تحت شرایط امنیتی گرفته شده بود که هیچ منبع آگاهی قبل از اعلام رسمی آن، فرصت درز خبر به رسانه‌ها را نیافته بود. این اولین باری بود که تولد یک خبر، از شایعه نبود! افزایش قیمت بنزین از همان ابتدا یک خبر رسمی بود.

ما هیچ وقت درک نخواهیم کرد مردم در واکنش به چنین خبری دقیقاً چه افکاری داشتند، این افکار چگونه زاده شد و در چه فرایند و دینامیکی تحول یافت. تحلیل شبکه‌های اجتماعی و همینطور تحلیل جستجوهای مردم ابزارهایی هستند که ما را چند قدمی به شناخت بهتر افکار عمومی نزدیک‌تر می‌کنند؛ نزدیک‌تر به چیزی که هنوز کیلومترها از آن فاصله داریم. در ادامه با استفاده از گوگل‌ترندز، سعی می‌کنم کشف کنم در فاصله زمانی ۲۴ ساعته بعد از اعلام این خبر مردم به چه چیزهایی و چطور فکر کرده‌اند.

۱. بنزین

بدیهی‌ست به محض اعلام خبر و از حوالی ساعت ۲۴ روند جستجوی کلمه بنزین به طرز چشمگیری افزایش می‌یابد.

افزایش ناگهانی جستجوی کلمه بنزین در طول ۲۴ ساعت بعد از اعلام خبر رسمی افزایش قیمت بنزین

به مرور به دلیل زمان خواب مردم فروکش کرده است. از ساعت ۴:۳۰ صبح به بعد با بیدار شدن مردم این روند شروع به افزایش کرده و در ساعت ۷:۱۵ صبح دوباره به اوج رسیده است. بعد از آن با شیب آرامی کمتر شده و بعد از ساعت ۱۴ به ثبات نسبی می‌رسد.

در بین استان‌های مختلف مردم تقریبا با حساسیت یکسانی نسبت به قیمت بنزین واکنش نشان داده‌اند. با این وجود پنج استان کهگیلویه و بویراحمد، کرمان، لرستان، فارس و سیستان و بلوچستان به ترتیب با اختلاف کمی نسبت به سایر استان‌ها جستجوی بیشتری درباره نرخ جدید بنزین انجام داده‌اند، که همگی از استان‌های نیمه جنوبی کشور هستند.

افزایش در روند جستجوی کلمه بنزین توانست رکورد جستجوی مردم برای تمام افزایش قیمت‌های بنزین در سال‌های اخیر و شایعه افزایش قیمت در اردیبهشت ۱۳۹۸ را بشکند. (آپدیت‌شده بعد از اتصال مجدد اینترنت)

روند جستجوهای مرتبط با اعتراض از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۹ در ایران

۲. اعتراض، نزدیک‌ترین جستجوی مرتبط با بنزین

همزمان با افزایش روند جستجوی بنزین، بیشترین چیزی که مردم همزمان جستجو کرده‌اند، عباراتی مرتبط با مفهوم اعتراض است.

افزایش روند جستجوی مفاهیم مرتبط با اعتراض در عرض ۲۴ ساعت

الگوی تغییرات جستجوی مردم در مورد اعتراض در ساعت اول هم‌خوانی زیادی با جستجوی بنزین دارد به طوری که اوج جستجو در ساعت ۷:۱۵ مطابق با اوج جستجوی بنزین در صبح جمعه اتفاق افتاده است. منتهی برخلاف روند نزولی بنزین که به دلیل اشباع اطلاع‌رسانی اتفاق افتاده، روند جستجوی اعتراض به مرور افزایش یافته است.

در این میان استان کهگیلویه و بویراحمد با اختلاف رتبه اول را دارد. بعد از آن استان‌های خوزستان، کرمان، ایلام و هرمزگان در مقام‌های دوم تا پنجم قرار گرفته‌اند.

محبوبیت جستجوی عبارات مرتبط با اعتراض به تفکیک استان

[بعد از حادثه] پنج استان فوق در روزهای اول اعتراضات زیادی به خود دیده است. برای هم‌خوانی این روند با اعتراضات انجام شده به نقشه پراکندگی اعتراضات در روزهای اول در این سایت مراجعه کنید. برای مثال اعتراضات روز اول در شهر گچساران و یاسوج در استان کهگیلویه و بویراحمد، سیرجان در استان کرمان و همینطور آبادان، بهبهان، امیدیه و... در خوزستان قابل توجه است.

پنج عبارت پرجستجویی که مردم برای نشان دادن اعتراض خود جستجو کرده‌اند، عبارتند از: ۱. واکنش مردم به گرانی بنزین ۲. اعتراض مردم به گرانی بنزین ۳. آتش زدن پمپ بنزین اصفهان ۴. اتش زدن پمپ بنزین ۵. واکنش به گرانی بنزین

شاید بتوان شدت اعتراضات بنزین را با مشاهده روند جستجوی کلمات مرتبط با اعتراض در ۱۵ سال اخیر با بقیه اعتراضات اجتماعی ایران مقایسه کرد. در این روند، این اعتراضات در آبان ۱۳۹۸ بعد از اعتراضات به انتخابات سال ۱۳۸۸ در مقام دوم قرار گرفته است و هنوز نتوانسته رکورد آن را بشکند (البته فعلاً در آذرماه ۱۳۹۸).

۳. آتش‌زدن پمپ بنزین، پرطرفدارترین روش اعتراض به گرانی بنزین

در بین عبارات مرتبط با بنزین و اعتراض تنها یک روش به طور خاص مورد نظر مردم بوده است: آتش‌زدن پمپ بنزین. جستجوی این عبارت در ۲۴ ساعت گذشته به سرعت رو به افزایش بوده است.

روند جستجوی عبارت «اتش زدن پمپ بنزین» در ۲۴ ساعت اول

قطعا بخش مهمی از این جستجوها مربوط به کنجکاوی مردم برای دریافت اخبار است و لزوما به معنی این نیست که فرد دنبال روشی برای یادگیری این کار است ولی توجه ویژه به این عبارت می‌تواند به معنای فراگیری این روش در اذهان مردم داشته باشد. پنج استانی که بیشترین جستجوی این عبارت را انجام داده‌اند عبارتند از: هرمزگان، کرمان، بوشهر، فارس، چهارمحال و بختیاری

فراوانی جستجوی عبارت «اتش زدن پمپ بنزین» به تفکیک استان

یک عبارت جستجوی دیگر در این رابطه می‌تواند عبارت «اعتراض به گرانی بنزین» باشد.

جستجوی این عبارت هم در ۲۴ ساعت گذشته به طور محسوسی افزایش یافته است. استان‌های لرستان، خوزستان، کرمان، فارس و هرمزگان بیشترین جستجو را داشته‌اند.

فراوانی جستجوی «اعتراض به گرانی بنزین» به تفکیک استان‌های کشور

۴. یارانه و گرانی، دو چیزی که مردم نگرانش هستند

دقیقا با اعلام خبر قیمت جدید بنزین، مردم دنبال ۲ چیز مهم دیگر هم بودند. اول یارانه؛ که اخباری در رابطه با افزایش آن به دلیل افزایش قیمت بنزین منتشر شده بود. و دوم گرانی، نگرانی محسوس مردم درباره این پدیده و احتمالا اینکه چطور باید با آن کنار بیایند یا پیش‌بینی‌ها درباره‌ی آن چیست. نکته قابل توجه این است که هر دو عبارت دقیقا با الگوی یکسانی و با یک شدت جستجو شده‌اند.

روند یکسان جستجوی دو کلمه یارانه و گرانی

مردم استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، سیستان و بلوچستان، لرستان، آذربایجان شرقی و فارس بیشترین نگرانی را نسبت به یارانه‌ها داشتند. و مردم استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، ایلام، فارس، کرمان، خوزستان بیشترین جستجو را در مورد گرانی انجام داده‌اند.

۵. آنچه فقط تهرانی‌ها جستجو کردند: جک گرانی بنزین!

یک نکته مهم در مورد گرانی، افزایش ناگهانی روند جستجوی عبارت «جک گرانی بنزین» است. این روند جستجو با اختلاف بسیار بالایی عمدتاً در استان تهران انجام شده است. ظاهراً برخی از مردم تهران از هر فرصتی برای یافتن بهانه‌ای برای خندیدن استفاده می‌کنند. متاسفانه به علت آنچه در پیش‌نوشت گفتم، اسکرین‌شاتی از روند جستجوی این عبارت در ۲۴ ساعت بعد از اعلام خبر افزایش بنزین نگرفتم ولی در تصویر زیر روند جستجوی این عبارت را به صورت روزانه در طول ۱۲ ماه گذشته (آذر ۹۷ تا آذر ۹۸) مشاهده می‌کنید.

افزایش ناگهانی جستجوی «جوک گرانی بنزین» در آبان ۱۳۹۸

قطعی اینترنت با ما چه کرد؟

امروزه اینترنت مثل هواست؛ نه به این خاطر که به آن عادت کرده‌ایم یا به ارتباطات سریع در پیام‌رسان‌ها و محتواهای آماده و راحت در شبکه‌های اجتماعی معتاد شده‌ایم. بلکه به این خاطر که اینترنت در تاروپود بازار تنیده شده است. بسیاری از کسب‌وکارها و به تبع آن بخش مهمی از مردم برای امرار معاش از اینترنت استفاده می‌کنند؛ چنان که ما برای ادامه حیات از هوا استفاده می‌کنیم. خارج شدن اینترنت از دسترس بازار قابل جایگزینی نیست آن طور که به راحتی می‌توان ارتباطات فردی را با پیامک و تلفن جایگزین کرد.

نمودار زیر آمار بازدید از وب‌سایت یک کسب‌وکار واقعی در ایران را نشان می‌دهد. این سایت گرچه در داخل ایران هاست شده بود و در تمام طول قطعی اینترنت جهانی، در دسترس بود ولی شاهد کاهش ۹۵ درصدی بازدیدکنندگان و به همان نسبت کاهش درآمد شد.