حال غریب آمار در ایران

تصور کنید، در قرن بیست‌ویکم، یک کارمند یا کارشناس اقتصادی، یا هر شاخه تخصصی دیگری، برای تهیه و تنظیم یک گزارش، به آماری معتبر، به‌روز و در دسترس نیاز داشته باشد. آیا این کارشناس در ایران، به راحتی می‌تواند ظرف چند دقیقه به آن آمار مورد نظر خود دسترسی پیدا کند؟ همه ما جواب این سوال را می دانیم؛ خیر!

طرح چند سوال پیرامون حال آمار در ایران!

چه باید کرد؟ این دقیقا سوال همه مخاطبین و کاربران آمار در ایران از خودشان است. ابهامات این موضوع از چند وجه قابل بررسی می‌باشد. چرا یک پایگاه متمرکز و رسمی ارائه‌دهنده آمار در کشور وجود ندارد؟ چرا این مقدار پیچیدگی و سختی در دسترسی به آمارها وجود دارد؟ چرا در برخی موارد یک آمار توسط دو یا چند مرکز اعلام می‌شود و متفاوت هستند؟ چرا جهت سهولت استفاده و امکان برنامه‌ریزی دقیق، آمارها به روز و در لحظه منتشر نمی‌شوند؟ علت عدم دسترسی سرمایه‌گذاران خارجی به آمار ایران جهت برنامه‌ریزی و ورود به بازار ایران چیست؟ و سوالات متعدد دیگری که دارای جنبه‌های تخصصی‌تر می‌باشند. پاسخ این سوالات از چند حالت خارج نیست که بررسی دقیق آن‌ها در این مقاله نمی‌گنجد.

نگارنده به این امر واقف است که در برخی دوره‌ها، مانند دوران تحریم و به جهت جلوگیری از شناسایی و بسته‌شدن کانال‌های مالی، صادراتی و یا وارداتی، سیستم مجبور به عدم انتشار یا عدم به‌روزرسانی برخی آمارها می‌باشد که امری طبیعی و استراتژیک به حساب می‌آید؛ اما عدم به‌روزرسانی بعضی آمار غیرمرتبط به تحریم چه دخلی به این موضوع دارد و چه توجیه قانع‌کننده‌ای پشت آن وجود دارد؟

اعلام آمارهای متناقض توسط نهادهای مختلف

سازمان‌های بزرگی همانند بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و مرکز آمار ایران که بزرگ‌ترین متولیان انتشار آمار کشور هستند، در پاره‌ای از مواقع اقدام به انتشار آمارهای اقتصادی به صورت موازی و با معیارهای متفاوت می‌نمایند که در نظر مردم نوعی عدم وجود مدیریت متمرکز به حساب می‌آید. چرا معیار محاسبه یکی سال 1390 و دیگری 1395 می‌باشد؟ چرا این متولیان بزرگ، با حجم زیاد ساختمان، دسترسی به ادوات فنی و کارمند در سطوح مختلف، همچنان برخی آمار کشور را نادیده گرفته و منتشر نمی‌کنند و در عوض وزارتخانه‌های مختلف باید این آمار را در لایه‌های چندم وبسایت خود، منتشر نمایند؟ آیا برازنده است که آمار کشور به صورت در هم ریخته و آشفته در فرمت‌های گوناگون در دسترس عموم قرار می‌گیرند؟ اکسل، pdf، عکس، چارت، پای‌چارت، جدول، تصاویر اسکن‌شده بی‌کیفیت، فایل word و ….

به صورت کلی، همان سوال بالا مجدد تکرار می‌شود. چرا یک سازمان واحد در بخش تخصصی آمار، وجود ندارد؟ سازمانی که به صورت مستقل، متولی انتشار آمار رسمی، یک‌دست و به‌روز کشور باشد و با کم‌ترین پیچیدگی، اطلاعات را در اختیار عموم قرار دهد. چرا کسی متولی ترویج فرهنگ استفاده از آمار، جهت بهبود عملکرد و بالابردن بهره‌وری کسب‌وکار در جامعه ایرانی نیست؟ چرا وقتی در ایران از آمار صحبت می‌کنیم، کمی نگاه‌ها سوال‌برانگیز و عجیب می‌شود؟ چرا اکثر مردم به آمارهای منتشرشده توسط متولیان متعدد دولتی اعتماد ندارند؟ چرا سرمایه‌گذار خارجی که امکان دور زدن تحریم‌ها را دارد، سرمایه‌گذاری در ایران را حرکت در جاده‌ای پر پیچ و خم و تاریک تلقی می‌کند؟ چرا کسی تاکنون پاسخگوی این سوالات نبوده و نیست؟

در مقالات آتی، با نگاهی موشکافانه‌تر، به عدم وجود استدلال آماری در برخی تصمیم‌گیری‌های کلان اقتصادی خواهیم پرداخت که ماحصل مسائل فوق الذکر می‌باشد.