اولین باری که خارجی‌ها در ایران تحریم شدند

اگر کمی برگردیم به سال‌های پیش می‌توانستیم تحریمی متفاوت را مشاهده کنیم، جامعه آگاه مردمی ایران برخلاف بی‌لیاقتی‌های حکام وقت قاجار، کشورهای رقیب اقتصادی را تحریم می‌کردند.

اگر کمی برگردیم به سال‌های پیش می‌توانستیم تحریمی متفاوت را مشاهده کنیم، جامعه آگاه مردمی ایران برخلاف بی‌لیاقتی‌های حکام وقت قاجار، کشورهای رقیب اقتصادی را تحریم می‌کردند ولی امروز تحریم‌ها اصطلاحاً دولتی یا حکومتی شده و از کجا به کجا رسیده‌ایم.

اواخر اردیبهشت مصادف است با ایام سالگرد لغو امتیاز تنباکو، اما داستانی بسیار پیچیده از جامعه آگاه ایران و اصفهان با تحریم تنباکو تا دیگر اجناس می‌توان دید که در ادامه به آن می‌پردازم.

جنبش تحریم تنباکو در اعتراض به اعطای امتیاز توتون و تنباکو (انحصار-مونوپل) در سفر سوم ناصرالدین‌شاه قاجار به فرنگ شکل گرفت؛ خوب بعد از تحریم یک محصول که داستان آن را همگان می‌دانند، جامعه به فکر تولید داخل و رونق آن در شرایط جدید صنعتی می‌افتد و تجار، مردم و روحانیان در اصفهان باهم نقش ساز شرکت اسلامیه در جهت تولید محصولات داخلی می‌شوند و در همین راستا شروع تحریم‌هایی از جانب مردم بر تولیدات سایر کشورها نه‌تنها در اصفهان و ایران بلکه دیگر کشورها در محصولات از جمله منسوجات داخلی و بین‌المللی می‌شوند در حدی که دولت‌های رقیب اقتصادی در جهت مقابله می‌افتند به‌ طور مثال توجه شمارا به خبر زیر جلب می‌کنم:

یکی از نشریات انگلیس درباره فعالیت شرکت اسلامیه نوشت: معلوم می‌شود ایرانیان اندک‌اندک از خواب غفلت بیدار شده و قدر و اهمیت تجارت خاصه تجارت شرکت را نیکو دانسته و چیزی که در این شرکت اهمیت دارد این است که علمای این ملت در آن شرکت دارند و مشوق‌اند و اگر این شرکت معتبر شود سکته بزرگی به تجارت انگلیس در اصفهان بلکه در خلیج‌فارس وارد آید و باید تجار، نوعی رفتار کنند که در آینده بازار تجارتشان از رونق نیفتند و الا به‌ زودی باید منتظر خبر بود که بازار تجارت ما در اصفهان بسته شود.

حالا شرکتی که توانسته رقبای تجاری دیگر کشورها را برآشفته و شاید بتوان گفت تحریم کرد چیست؟

افتتاح شرکت اسلامیه

یکی از نتایج مهم جنبش تنباکو که به مشروطیت متصل گردید، ایجاد شور و اشتیاق در بین مردم برای تأسیس کارخانجات و تولید داخلی و تقویت این فکر بود که جهت رفع وابستگی به بیگانگان، لازم است وسایل موردنیاز جامعه ایران، در داخل کشور تولید شود.

بنابراین اولش با موج فرهنگی مردمی و خواص جامعه در جهت رونق تولید شروع شد که از جمله انجمنی به نام «انجمن شرقی» تشکیل و هدفش رفع احتیاج از کالاهای خارجی بود و اطلاع‌رسانی‌هایی از این دست را انجام می‌داد.

همچنین قرار شد در ماه رمضان روحانیون و مراجع در مساجد مردم را به خرید کالاهای داخلی و تحریم کالاهای خارجی ترغیب کنند و گروه دیگر نیز مقدمات راه‌اندازی کارخانه را فراهم آورند به‌ زودی هر چند کار صورت گرفته و کارخانه تولید منسوجات با نام کارخانه اسلامیه در شرف تأسیس قرار گرفت. یک مدل بومی اکوسیستم کارآفرینی ایجاد شد که امروزه به فراموشی سپرده‌ شده است.

شرکت اسلامیه اولین تلاش در صنعت مدرن در ایران خصوصاً در زمینه نساجی بود. همچنین این شرکت به فعالیت صرافی نیز اشتغال داشت و یکی از زمینه‌های تأسیس بانک و بانکداری و سهام در ایران به شمار می‌رود.

پس‌ از آنکه مقدمات تأسیس شرکت آماده شد و همراهی از روحانیون معروف، تجار معتبر و چهره‌های سرشناس در این قضیه بود، پس‌ازآن در اندک مدتی 900 هزار تومان سهام شرکت، از طرف مردم خریداری شد؛ «کاری شبیه بورس ولی با در نظر گرفتن مشارکت جمعی از مردم» در مراسم افتتاحیه این شرکت بسیاری از علما و بازرگانان حضورداشته و به ایراد سخنرانی در دفاع از تولید داخلی پرداختند.

در دفاع از راه‌اندازی این شرکت نگاشت و علمایی همچون سیداسماعیل صدرالدین عاملی، سید محمدکاظم یزدی، آخوند خراسانی، محمد الغروی الشربیانی، محمدحسن ممقانی، فتح‌اله اصفهانی «شریعت اصفهانی» بر آن مهر تأیید زدند. علما و روحانیون ضمن دفاع از تأسیس کارخانه و ترویج استفاده از منسوجات آن، نامه‌هایی نیز در حمایت از آن ارسال کردند.

جالب است بدانید اهداف این شرکت بسیار جالب است که بندهای آن در اساسنامه شرکت آمده و این نشانه فرهنگ غنی مردم زمان خود را می‌رساند و این شرکت عاملی در جهت رشد و البته تحریم محصولات خارجی در آینده می‌شود که به بخشی از این موارد می‌پردازیم:

از موارد قابل‌توجه در اساسنامه شرکت ذکر شده مواردی از جمله خروج از ذلت احتیاج به امتعه خارجی، تثبیت و تقویت هر چه بیشتر تجارت داخله در برابر تجارت خارجه، جلوگیری از خروج ثروت داخلی به خارج از کشور، جلوگیری از مهاجرت نسل‌های آینده به خارج از کشور برای مزدوری و کارگری نزد بیگانگان، تسهیل در امر معیشت مردم به علت ارزان بودن منسوجات و ماکولات داخلی نسبت به نوع خارجی آن‌ها، ارائه الگویی تجاری برای آیند ملت و دولت، جلوگیری از رواج معاملات ربوی بیگانگان همچنین موارد جالب دیگری در اساسنامه شرکت آمده بود:«این شرکت به‌کلی از دادوستد متاع خارجه ممنوع است.

فقط هم خود را صرف ترقی متاع داخله و آوردن چرخ اسباب و کارخانه مفیده خواهد نمود و حمل متاع داخله را به خارجه برحسب اقتضاء و به‌ موقع خود درکشیدن راه شوسه و آهن اقدام خواهد کرد».

همچنین در ماده بیست و چهارم آمده است که «تمام اجزاء از رئیس و مرئوس و امنای شرکت حسب‌الشرط مجبورند لباس خود را از منسوجات و متاع داخله مصرف رسانند» نکته دیگر این است که در جهت تحریم‌های دولت‌ها این مورد را می‌آورند که اتباع خارجی از خرید سهام این شرکت منع شده بودند.

شرکت اسلامیه در جهان نمایندگی‌های بسیار فعال با کمک مردم محلی و روحانیان و... ایجاد و مردم محلی آنجا را تشویق به استفاده محصولات خود می‌کنند که مجموعه‌های هدف از ابتدا شامل لندن، کلکته، بمبئی، مصر، استامبول، بغداد، مسکو، بادکوبه بودند.

مدیرعامل این مجموعه جناب آقای کازرونی اولین رئیس اتاق بازرگانی اصفهان، مدیر شعبه تهران شرکت اسلامیه جناب آقای حاج محمدحسن امین الضرب نماینده هیئت تجار تهران توانست با حمایت جمعی از بازرگانان، نظر موافق ناصرالدین‌شاه را برای تشکیل مجلس وکلای تجار ایران جلب کند و شاه هم در 12 شوال سال 1301 هجری قمری برابر با 1262 خورشیدی اساسنامه این مجلس را تأیید کرد. مجلس وکلای تجار ایران که آن را مجلس تجارت هم می‌خواندند، دستگاهی اقتصادی، باصلاحیت حقوقی و شخصیت سیاسی بود و دیگر شعب این مجموعه از اولین هیئت‌های ایجادی اتاق بازرگانی در کشور بودند.

موارد بالا نشانه حرکتی جمعی برای رسیدن به جامعه‌ای قدرتمند است که اگر کمی بررسی می‌کردم امروز حرفی برای گفتن همچون گذشته خود داشتیم. امید است تاریخ الگویی مناسب در جهت حرکت‌های آینده ایران عزیزمان باشد.

*نوید ادریس فعال اکوسیستم کارآفرینی