ارزش افزوده، خدمات یا جنایات؟ مساله این است

در این مطلب سعی می‎کنیم ضمن تعریفی ساده از خدمات ارزش افزوده، ابعاد مختلف آن را در کشورمان بررّسی کنیم تا با یکی از پولسازترین ساز و کارهای سال‎های اخیر ایران آشنا شویم. همراه ما باشید.

وَس چیست؟

وَس یا Value Added Services به زبان ساده به ساز‎ و کاری گفته می‎شود که خداماتی را به مشترکین خود ارائه میدهد و هزینه این خدمات از مشترک گرفته می‎شود. در این مطلب به طور خاص به بررّسی این ساز و کار در حوضه‎ی تلفن همراه و اُپراتورهای آن می‎پردازیم.

خدمات ارزش افزوده در جهت اهدافی خاص، بسته به نیاز لازم تولید می‎شوند. مهم‎ترین اهداف این خدمات را می‌توان به طور کلّی در سه بخش تفکیک کرد.

• افزایش اطلاعات عمومی
• ایجاد سرگرمی در محیطی سالم
• ایجاد فضای رقابتی میان گروهی خاص

البته تمامی موارد ذکر شده اهداف ثانویه‎ی این خدمات هستند و همگی برای یک هدف واحد تولید و پخش شدند. این هدف واحد چیزی نیست جز کسب درآمد که در کشور ما با توجّه به بستر موجود این درآمدها به شکل سرسام‎آوری در اغلب موارد ارقام عجیبی هستند که با ذهن هم‎خوانی ندارند.

در سال 95 مرتضی براری معاون وقت امور دولت و استان‌های وزیر ارتباطات دولت یازدهم اعلام کرد درآمد سال 94 اُپراتور همراه اول از خدمات ارزش افزوده 1200 میلیارد تومان، ایرانسل و رایتل نیز هر کدام 1000 میلیارد تومان بوده است.

آمار رسمی دیگری از سال 95 به بعد در این خصوص اعلام نشده ولی رشد بیرویه‎ی این خدمات، بیانگر پیشرفت چشم‎گیر درآمد اُپراتورها و شرکت‎های مرتبط با این خدمات است.

حقیقت ماجرا چیست؟

شاید با خود بگویید مشکل این خدمات چیست؟ چون در ظاهر با توجّه به اهداف این خدمات اِشکالی در ذات
آن‎ها دیده نمی‎شود و به نظر یک کسب و کار نوین هستند که فرصت‎های شغلی جدیدی ایجاد می‎کنند. ولی حتّی اگر فرصت‎های شغلی بسیاری نیز از این طریق ایجاد شوند (که این‎گونه به نظر نمی‎رسد) با توجّه به جنایاتی که عاملین پخش این خدمات در حقّ بسیاری از مردم کردند، اصلاً قابل توجیه نیست. مشکل از جایی شروع می‎شود که بسیاری از مردم ناخواسته وارد سرویس‎های این خدمات شدند یا اطلاع‎رسانی سرویس مورد نظر به شکلی هدف‎مند طرّاحی شده تا کاربر از ضوابط آن تا حدّ امکان بی‎اطّلاع باشد. برگ برنده‎ی این سرویس‎ها تعاملشان با اُپراتورهای تلفن همراه است. به طوری که هزینه‌ی این سرویس‎ها برای مشترکین اعتباری از شارژ تلفن همراه آن‎ها کسر می‎شود و مشترکین دائمی این اُپراتورها ملزم به پرداخت این هزینه‎ها روی قبض ماهیانه خود هستند. این کسر هزینه‎ها در بسیاری موارد بدون اطلاع مشترک انجام می‎گیرد تنها کافی است شرکت‎های مبتنی بر خدمات ارزش افزوده با هر ترفند و به هر شکلی شخصی را مشترک سرویس خود کنند. قسمت سخت ماجرا به اتمام رسید (در قست‎های بعد خواهیم دید که آن‎چنان سخت هم نیست) از این لحظه خاص به بعد مشترک مورد نظر ماهیانه مبلغی از جیبش برداشته می‎شود و در عوض چیزی به عنوان خدمات به او ارائه می‎شود که روحش هم از وجود چنین به ظاهر خدماتی بی‎خبر است و یا اصلاً به آن نیاز ندارد. عضویت در این سرویس‎ها به اَشکال مختلفی صورت می‎گیرد که برای توضیح آن‎ها نیازمند به شناخت انواع سرویس‎های خدمات ارزش افزوده هستیم.

ذکر این نکته الزامی است که انتقاد ما در این مطلب با تمامی شرکت‎های ارائه دهنده‎ی سرویس‎های ارزش افزوده نیست ولی بررّسی‎های ما نشان می‎دهد که در خوشبینانه‎ترین حالت، درآمد 95 درصد این شرکت‎ها از روش‎های غیرقانونی و غیر اخلاقی به‎دست می‎آیند.

انواع سرویس‎های خدمات ارزش افزوده

این خدمات به طرق مختلفی سعی در جذب افراد دارند که اکثراً با تبلیغات تحریک آمیز و مغایر با واقعیّت همراهند. به چند نمونه از انواع این سرویس‎ها و راه‌های جذب مخاطبشان اشاره می‎کنیم.

• اپلیکیشن‎ها و برنامه‎های مختلف

برنامه‎ی کنترل همسر از راه دور، برنامه‎ی تلگرام پیشرفته، برنامه‎ی دوست‎یابی و.... که با اسم‎های تحریک کننده سعی در فریب مشترکین تلفن همراه را دارند و افرادی که اطّلاعات کافی در این زمینه ندارند،‌ با وعده‌های دروغین این سرویس‌ها اقدام به عضویت در آن‌ها میکنند.

• بازی‎ها و سرگرمی‎های مختلف

بسیاری از بازی‎های رایگان فروشگاه‎های مختلف در این سرویس‎ها به مشترکین تحت عنوان بازی‌های پولی فروخته می‎شوند. بازی‎هایی مانند 2048 که در فروشگاه گوگل پلی یا اپل استور رایگان است ولی با عضویت در سرویس‌های ارزش افزوده، شما وارد فروشگاهی می‌شوید که برای استفاده از بازی‌های مختلف آن، مبلغی از حساب شما کسر شده است. در حالی که تمامی موارد موجود در این فروشگاه در واقع رایگانند. در برخی موارد نیز بازی‌ها توسّط توسعه دهنده ساخته شده‌اند که به هیچ عنوان ارزش پرداخت پول را ندارند و نمونه‌های به مراتب با کیفیت‌ترِ آن‌ها در فروشگاه‌های معتبری مانند گوگل پلی یا اپل استور به وفور و به صورت رایگان یافت می‌شوند. از طریق این لینک می‌توانید مجموعه‌ای از بازی‌های رایگان و بی‌کیفیت که توسّط یکی از این سرویس‌های ارزش افزوده به نام صباسل،ارائه میشود را مشاهده کنید.

• فیلم و کلیپ‎های تصویری یا تصاویر

سالم‎ترین بستر میان اشکال مختلف سرویس‎های وس، این مدل است. نمونه‎هایی از سرویس‎های نسباتاً سالمی که خدمات ویدئویی مانند فیلم و سریال به مشترکین خود ارائه می‎دهند، وجود دارند. البتّه سرویس‌های دیگری نیز یافت می‌شوند که با وعده‌ی برنامه‌هایی نظیر "خواندن چت شخصی دیگران"، آرشیو تصاویری از پیام‌های رد و بدل شده میان افراد ناشناس را به مشترک عرضه می‌کنند که عمده‌ی این تصاویر نیز ساختگی‌اند.

• موسیقی کتاب صوتی و سخنرانی

برخی از این سرویس‌ها با وعده‌هایی مانند مجموعه‌ای کامل از کتاب‌های صوتی یا آرشیو کامل موسیقی سنّتی ایران، سعی در فریب مخاطبان دارند. با این که این سرویس‌ها در ظاهر به صرفه به نظر می‌رسند و می‌توانند برای علاقه‌مندان به یک حو‌زه‌ی خاص، سرویس‌های مناسبی باشند، ولی با توجّه به این که حقیقت این سرویس‌ها با آنچه که در تبلیغاتشان وعده داده‌اند، بسیار متفاوت است، این بستر نیز تبدیل به فرصتی برای کلاه‌برداران اینترنتی شده است. نمونه‌ای از این سرویس‌ها، برنامه‌ی رادیو‌ بوک است که مدّت‌ها به صورت گسترده توسّط صدا و سیما تبلیغ می‌شد. نمونه‌ی بارز این تبلیغات گسترده نیز، برنامه‌ی حالا خورشید با اجرای رضا رشیدپور بود.

• بسترهای پیامکی

تا قبل از فراگیر شدن تلفن‌های همراه هوشمند، عمده فعّالیت سرویس‌های ارزش افزوده از طریق بسترهای پیامکی بود. به شکلی که با وعده‌ی محتوایی مانند "هر روز یک فال حافظ" ، "نتایج فوتبال تیم محبوبتان" یا "سخن بزرگان"، سعی در جذب مشترک داشتند. شاید محتوای وعده داده شده به مشترک هم کاملاً در اختیار وی قرار می‌گرفت، ولی مشکل جایی بود که که در متن پیامک ارسالی از طرف این سرویس‌ها عنوان می‌شد که فرضاً هر روز یک فال حافظ با هزینه‌ی ۵۰۰ تومان. کاربر نیز با احتساب به صرفه بودن سرویس، اقدام به عضو شدن در آن می‌کرد. غافل از این که هزینه‌ی ۵۰۰ تومانی مربوط به یک فال حافظ بوده و به صورت روزانه از شارژ اعتباری مشترک‌های اعتباری کسر می‌گردد یا به قبض ماهیانه مشترک‌های دائمی اُپراتورها اضافه می‌شود. با توجّه به این که مبالغ کسر شده بدون پیغام‌ روزانه از حساب مشترکان کسر می‌شد، پیگیری و لغو عضویت مشترکان این سرویس‌های ارزش افزوده نیز به حدّاقل می‌رسید.

مدّت زیادی است که هشتگِ پایان وس را در شبکه‌های اجتماعی مختلف، مشاهده می‌کنیم. هشتگی که به دفعات توسّط وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعاتِ دولت دوازدهم، آقای محمدجواد آذری جهرمی، استفاده شده است. ولی هم‌چنان شرکت‌های ارزش افزوده به فعّالیتشان ادامه می‌دهند و تنها تغییری که در روند کارشان ایجاد می‌شود، تغییر برنامه‌هایی است که به کمک آن‌ها سعی در جذب مخاطب دارند. سؤالی که می‌توان از آقای وزیر پرسید این است که تا چه زمانی قرار است این شرکت‌ها به فعّالیت و کسب درآمد غیر اخلاقیشان ادامه دهند؟ آیا زمان آن نرسیده که با گذر از مرحله‌ی "هشتگ‌زنی" به مرحله‌ی "اقدام عملی" و برخورد با متخّلفین برسیم؟

وزیر جوان چندی پیش اعلام کرد که با وارد کردن کد دستوری #۸۰۰* می‌توانید از مجموع مبالغی که در سال‌های گذشته، جهت حقّ عضویت در سرویس‌های ارزش افزوده از حسابتان کسر شده، با خبر شوید. بدون شک این اقدام گام مهمّی در جهت پایان فعّالیت این کسب و کار غیر اخلاقی است. امّا گام مهمتر، بازگرداندن حقِّ افرادی است که بدون اطّلاع، هزینه‌های گزافی را برای سرویس‌هایی پرداخت کردند که یا از وجودشان بی‌خبر بودند یا با آن‌چه در تبلیغات وعده داده شده بود، مغایرت داشتند.

به نظر می‌رسد اُپراتورهای تلفن همراه، سدّ بزرگی در مسیر توقّف این چرخه‌ی معیوب هستند. چرخه‌ای که درآمد‌های کلانی را برای اُپراتورها به همراه دارد. در نتیجه تمام تلاششان را بکار می‌گیرند تا این منبع درآمد، حیاتش ادامه یابد و پولِ هنگفتی که بدون زحمت خاصّی بدست می‌آورند، قطع نشود. ولی ما هم‌چنان اُمید داریم که هر چه زودتر پایان کار این سرویس‌ها از راه برسد. گرچه چندین سال است که پول مردم از طریق شرکت‌های سوری که تنها کارشان توسعه چند برنامه غیر کاربردی است، به آن طرف مرزها منتقل می‌شود و عمدتاً صَرف هزینه‌های انگشت شماری معلوم‌الحال می‌شود که با پول مردم به خود آن‌ها فخر می‌فروشند و دارایی‌هایشان را از طریق صفحات مجازی به رخ می‌کشند. غافل از این که این پول‌ها چطور به دست آمده. پس به اُمید روزی که به هشتگ معروف آقای وزیر، عبارت "فرا_رسید" اضافه گردد و دارایی‌هایی که از جیب مردم به سرقت رفته،‌ به صاحبانشان بازگردانده شوند.