معرفی و نقدی بر «من زبان فارسی را دوست دارم»

این کتاب را بخوانیم؟

در این نوشته سعی می کنم این کتاب را معرفی کنم و به خوبی ها و بدی هایی که به ذهنم می رسد اشاره کنم. اما به طور خلاصه: اگر دوست دارید از چشم ژاپنی ها به فارسی و فرهنگ ایرانی نگاه کنید و چیزهایی هم از زندگی عادی ژاپنی ها بدانید، این کتاب می تواند به شما کمک کند.

این کتاب چیست؟

بهنام جاهدزاده شوربلاغ (ジャヘドザデ　ショルブラグ、ベヘナム) با همکاری مرکز مطالعات ژاپن کتابی با نام «من زبان فارسی را دوست دارم: انشاهای فارسی آموزان ژاپنی دانشگاه اوساکا» گردآوری کرده که انتشارات پرنده (به مدیر مسئولی عباس حسین نژاد) آن را منتشر کرده است.

کتاب 104 صفحه دارد و شامل نوشته هایی از 55 فارسی آموز ژاپنی است. نوشته ها با دستخط خود فارسی‌‎آموزان منتشر شده و احتمالن فقط اصلاحاتی روی رنگ کاغذها صورت گرفته است. البته در بعضی صفحات نقاشی هایی هم وجود دارد که به نظر جزو هنرنمایی های تصویرگر کتاب (کنتا یاماساکی) است.

بهنام جاهدزاده پیش گفتاری هم در چهار صفحه برای این کتاب نوشته که در آن به تفاوت های زبانی در لایه های مختلف آوایی، صرفی و معنایی می پردازد و مثال هایی از زبان ژاپنی در تقابل با زبان فارسی هم می زند و از همین دریچه وارد تفاوت های فرهنگی هم می شود. اما توضیح زیادی درباره ی متون فارسی آموزان نمی دهد. و در آخر پیش گفتار از «مزه های نوستالژیک» خواندن این انشاها حرف می زند.

فکر می کنم مهم ترین هدف این کتاب (حداقل از دید من به عنوان یک خواننده) همین است. چشاندن طعمی از فارسی و فارسی آموزی از دید ژاپنی ها. در کتاب هر فارسی آموز با خطی متفاوت درباره ی چیزی متفاوت نوشته است. درباره ی محیط تولید این نوشته ها حرفی زده نشده اما به نظر می آید موضوع اکثر نوشته ها این است که «درباره ی خودتان سخن بگویید». بنابراین کسی که فارسی کمی می داند به گفتن اسم و مشخصات خودش و خانواده اش بسنده می کند و کسی که فارسی را بهتر می داند از افکار و اندیشه ها و روزمره هایش هم سخن می گوید.

اگر هدف این کتاب همین باشد به نظرم در کار خود موفق بوده. در واقع در این حالت مخاطب کتاب، عام است و قرار نیست کسی با دیدی کاملن علمی به این کتاب نگاه کند. لذت بردن از این نگاه ویژه به زبان فارسی و نگاه کردن به این زبان از دریچه ای دیگر، چیزی است که با خواندن این کتاب به آن دست پیدا می کنید. گاهی یک فرد از زندگی عادی خودش چیزی می گوید، گاهی از یک فیلم ایرانی حرف می زند و گاهی درباره ی تفاوت های فارسی و ژاپنی سخن می گوید. این ها در یک ساختار علمی قرار داده نشده اند. پراکنده اند و برای لذت بردن خوبند.

اما به نظرم اگر نکاتی در کتاب رعایت می شد، کتاب بهتر می شد:

1- در بعضی موارد نوشته ها به درستی برش نخورده اند و نوشته ها تکرار شده اند (صفحه ی 72).

2- اطلاعات شخصی فارسی آموزان حذف نشده است. تقریبن در همه ی موارد فارسی آموزان اسم و فامیل خود را ذکر کرده اند اما در بعضی موارد شهر محل زندگی و حتا شماره تلفن خود را هم گفته اند (ص 38). قاعدتن پیش از انتشار این کتاب، با فارسی آموزان صحبت شده و رضایت آنها برای انتشار نوشته هایشان جلب شده است اما باز هم به نظرم بهتر بود مواردی مانند شماره تلفن حذف می شدند چون انتشار اطلاعات شخصی رویه ی غلطی است.

3- نوشته ها یک دست نیستند. بعضی نوشته ها تصحیح شده اند و موارد تصحیحی در کتاب آمده اند و بعضی تصحیح نشده اند. در موارد تصحیحی هم هدف مصحح مشخص نیست. گاهی عبارت درستی تصحیح شده است و مشخص نیست چرا (مثلن: ص 80: عبارت «می گویند که در تابستان از دنیای دیگر روح اجدادی برمی گردند» به عبارت «گفته می شود که در تابستان از دنیای دیگر ارواح اجدادمان به این دنیا بر می گردند») و گاهی موارد مشابهی تصحیح نشده است (مثلن ص 81: عبارت «این کاخ تاریخ زیاد دارد» تصحیح نشده است).

4- نوشته ها ترتیب مشخصی ندارند. مثلن می شد بر اساس سطح فارسی آموزان یا محل زندگی شان نوشته ها را منتشر کرد تا حس لذت از نوشته ها تداوم داشته باشد. در کتاب فعلی از دنیایی به دنیای دیگر پرت می شویم و به نظرم 55 بار این دنیا و آن دنیا شدن سخت است! حداقل من نتوانستم یک باره کتاب را بخوانم و مدام ذهنم خسته می شد.

5- همان طور که گفتم در پیشگفتار توضیح خاصی درباره ی نوشته ها داده نشده است. در برخی نوشته ها از «کرونا» حرف زده شده که نشان می دهد نوشته ی جدیدی است اما به طور کلی مشخص نیست نوشته ها چگونه، کی و کجا نوشته شده اند. ما چیزی از این که این نوشته ها سر کلاس نوشته شده اند یا در خانه، امتحان بوده اند یا تکلیف آزاد، نویسنده شان مرد بوده یا زن، سطح نویسنده شان چه بوده و... نمی دانیم (دقت کنید که این نکته با رعایت حریم خصوصی منافات ندارد. اگر نام و مشخصات افراد حذف می شد، این موارد می توانست ذکر شود بدون آن که هویت فرد افشا شود).

به هر حال این کتاب، کتاب جالبی بود. حتا با وجود موارد بالا، باز هم می توان از این کتاب برای بررسی های زبانی و استفاده در «پیکره های زبان آموز» استفاده کرد و مثلن خطاهای زبانی مرسوم ژاپنی ها در زبان فارسی را یافت.

تا جایی که می دانم پیش از این یک کتاب مشابه با نام «خاطرات طلاب غیرایرانی» در دو جلد به کوشش غلامعلی سنجری در جامعه المصطفا هم منتشر شده است که شامل 569 خاطره از فارسی آموزان کشورهای مختلف است. اما در آن کتاب، خاطرات تایپ شده اند و بنا به نوشته ی آقای سنجری، «با اندک تغییر» همراه بوده اند. هدف کتاب هم بیشتر مستندسازی فضای معنوی افراد بوده و نه بررسی زبانی. با این حال در آن کتاب مشخص شده که خاطرات پس از اتمام دوره ی شش ماهه ی فارسی، نوشته شده اند. در این کتاب، نام افراد حذف شده و فقط نام کشورشان ذکر شده است (شاید اگر وقت کردم، در نوشته ای هم درباره ی این کتاب حرف بزنم).