معرفی کتاب حرفه کارگردان اثر کیتی میچل

کتاب حرفه کارگردان اثر کیتی میچل و ترجمه علی‌اکبر علیزاد توسط نشر بیدگل منتشر شده است. این کتاب نیز هم‌چون اکثر کتاب‌های حوزه آموزش کارگردانی به متون کلاسیک پرداخته و شیوه اجرایی که معرفی می‌کند نیز در همین سبک است. در برخی از موارد آموزشی که مربوط به تحلیل متن و نحوه کار با بازیگر است، متدهای جدیدی معرفی شده که کارآمد کارگردانان تازه‌کار است.

اما نکته اصلی این‌جاست که بسیاری از مواردی آموزشی کتاب، در جامعه تئاتری ایران غیرقابل‌استفاده است. تداخل شدید هنر و صنعت در تئاتر ملی انگلستان موجب شده تا بسیاری از وظایف، تخصصی شده و افراد زیادی را تحت عنوان متخصص به گروه اجرایی وارد کند. مربی صدا، مربی حرکت، مدیر صحنه، دستیار صحنه و ... متخصصانی هستند که در تئاترهای غربی و به‌ویژه تئاتر انگلستان، در کنار کارگردان فعالیت می‌کنند؛ وظایفی کاملا خاص و حرفه‌ای به‌عهده دارند و البته بابت کارشان حقوق دریافت می‌کنند. بدیهی است که چنین امر ایده‌آلی در تئاتر ایران مرسوم نیست و تمام تخصص‌های فوق به یک منشی‌صحنه و نهایتا دستیار کارگردان محول می‌شود.

این کتاب از آن جهت می‌تواند آموزنده باشد که کارگردان را با تمام بخش‌های یک اجرا آشنا می‌کند. وگرنه در مملکت ما برای به‌روی‌صحنه‌بردن یک اجرا در شهرستان یا حتی پایتخت، این کارگردان است که باید بسیاری از وظایف فنی و هنری را به‌عهده بگیرد و به نسبت بودجه، روابط دوستانه و آشنایی با افراد مختلف، برای هرکس یک یا چند وظیفه خاص مشخص کند.

البته کیتی میچل هم از تجربه‌های اولش در حاشیه لندن و نبود بودجه مناسب سخن گفته و این مسئله را یادآور شده که این کتاب حاصل تمام تجربه‌های او از سالن‌های کوچک و بی‌کیفیت و بودجه‌های کم تا سالن‌های بزرگ و حرفه‌ای تئاتر ملی انگلستان است. اما تصورات او از تجربه اول و نبود بودجه مناسب، تفاوتی عمیق با تصورات و تجربیات ما دارد. علاوه‌برآن، می‌بایست موانعی چون اداره فرهنگ‌وارشاد، سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، امام جماعت محل و ... را نیز در نظر بگیریم. البته همین مسئله که این کتاب توسط یک کارگردان فعال و به‌روز نگاشته شده یکی از نقاط قوت آن است.

به‌نظر نگارنده بهترین بخش کتاب برای مخاطب ایرانی بخش ضمیمه‌ای است که علی‌اکبر علیزاد با عنوان آموزش کارگردان در زمینه تئاتر ایرانی در پایان کتاب تالیف نموده است. این بخش توسط یک فرد آگاه به شرایط تئاتر و دیگر رشته‌های هنری ایران نگاشته شده و از این‌رو حائز اهمیت است. مهم‌تر آن‌که این بخش تنها به ‌درد کارگردانان تازه‌کار نمی‌خورد و مطالعه آن برای هرکسی که می‌خواهد به هر نوع فعالیت هنری ورود کند ضروری است.

با این‌همه شاید بزرگ‌ترین آموزه کتاب حرفه کارگردان این باشد که کارگردان نیاز به تجربه دارد و این تجربه جز با کار مداوم و اجراهای مستمر حاصل نمی‌شود. و نبود بودجه و امکانات، وضعیتی است که کم‌وبیش برای هر هنرجویی در هر جغرافیایی رخ می‌دهد و هیچ‌کدام دلیلی قانع‌کننده برای عدم فعالیت نیست ...