کتابی که در هر لیستی جزو بهترین‌هاست

فئودور داستایِفسکی، این نابغه‌ی روس، آیا فقط یک نویسنده است؟ در مورد بعضی از شخصیت‌ها سخت می‌شود گفت که آن‌ها محدود به شغلی هستند که در آن به شهرت رسیده‌اند. داستایفسکی در عین حال که رمان می‌نویسد، روان‌شناسی خبره است. جامعه‌شناسی‌ست که تیزبینی‌اش حیرت‌انگیز است. فیلسوفی‌ست در لباس داستان‌نویس. اگر فلسفه را در تعریفی مختصر، درست‌پرسیدن بدانیم، داستایفسکی بی‌تردید فیلسوف بزرگی‌ست. اگرچه نوشتن متنی فلسفی با ساختاری مشخص، توانایی خاص و تمریناتی بسیار می‌خواهد، اما این‌جا منظور ما آن جوهره‌ی اندیشه‌ی فلسفی-روان‌شناختی است که خمیرمایه‌ی اشتراک فیلسوفان و روان‌شناسان و به طور کلی اندیشمندان است. پس ما در آثار داستایفسکی به طور کلی با تاملات و پرسش‌ها و دوراهی‌هایی انسانی در حوزه‌های اخلاقی و سیاسی و معناشناختی مواجه‌ایم که به شکلی هنرمندانه در چیدمانی داستانی گرد هم آمده‌اند.

اما در مورد رمان برادران کارامازوف، چطور می‌شود در چند سطر مطلبی نوشت؟ رمانی که بسیاری از اندیشمندان و نویسندگان مهم، آن‌را بزرگ‌ترین رمان تاریخ می‌دانند، و اگر هم بخواهیم از صفت حساسیت‌برانگیزِ «ترین» بگذریم، به هر حال در مورد یکی از برترین آثار مکتوب تاریخ جهان صحبت می‌کنیم. رمانی در مورد چهار برادر که هرکدام نوع خاصی از تفکر و شیوه‌ی زیستن دارند و ارتباط این چهار برادر با هم، و با پدرشان که مردی فاسد و پول‌پرست است. اما این مایه‌ی مختصرِ داستانی هیچ چیزی از عمقِ شگفت‌انگیز این رمان آشکار نمی‌کند، چراکه در چنین کتاب‌هایی، داستان‌ها فقط بستری برای اندیشیدن و پرسیدن‌اند. پرسیدن از خدا، اخلاق، جبر و اختیار، خیر و شر، و مفاهیم دیگری از این دست.

فروید شیفته‌ی داستایفسکی بود و در مورد پدرکشی (با محوریت همین کتاب برادران کارامازوف) مطالبی عمیق و خاص در روانکاوی منتشر کرد. کافکا خود را خویشتنِ داستایفسکی می‌دانست و فیلسوفانی چون ویتگنشتاین و هایدگر، داستایفسکی و برادران کارامازوف‌اش را تحسین می‌کردند. این رمان از آن‌هایی نیست که پس از خواندن کنارش بگذارید، برادران کارامازوف از دسته رمان‌هایی‌ست که پس از خواندن، تازه در ذهن و نگاه و زندگی شما شروع می‌شوند و دیگر از آن‌ها رهایی ندارید...

اگرچه به علت پیچیدگی‌های ذاتی اثر و موضوعات آن، ترجمه‌ی چنین نوشته‌هایی هرگز به پای ظرافت‌های متن اصلی نخواهند رسید، اما از بین ترجمه‌های فارسیِ این شاهکار ادبی، ترجمه‌ی احد علیقلیان (نشر مرکز) بیش از سایرین وفادار به متن به نظر می‌رسد و فارسیِ پاکیزه‌تری دارد. اما ترجمه‌ی صالح حسینی (نشر نیلوفر) نیز از ترجمه‌های خوب و مورد استقبال خوانندگان فارسی‌زبان است.

اگر این کتاب را دوست داشته‌اید، ممکن است کتاب‌های مادام بوواری، جنایت و مکافات، یادداشت‌های زیرزمینی، محاکمه، تهوع، گفتگو در کاتدرال، بازی در سپیده‌دم و رویا، و در جستجوی زمان از دست رفته را نیز بپسندید