تجربه حضور خودروهای گازسوز برای برقی سازی حمل و نقل

سوخت‌های جایگزین به عنوان راهکاری مؤثر برای کاهش مصرف بنزین و کاهش آلودگی هوا در صنعت خودروسازی مطرح شده‌اند. در ایران، پس از تجربه موفق گاز طبیعی (CNG)، اکنون روند برقی‌سازی حمل و نقل به عنوان مرحله جدیدی در کاهش مصرف سوخت و حفظ محیط زیست در حال گسترش است. این گزارش به بررسی این دو تجربه مهم می‌پردازد.

عبارت سوخت‌های جایگزین را باید شنیده باشید. در دهه‌های گذشته همواره بحث کم کردن مصرف بنزین در صنعت خودروسازی دنیا با هدف کاهش آلودگی هوا، مطرح شده است. یکی از اصلی‌ترین راه کارها برای کاهش مصرف بنزین، سوخت گاز طبیعی (CNG) بود که در ایران برای کاهش مصرف سوخت و کاهش آلودگی هوا استفاده شد.

خودروها با سوخت‌های جایگزین همچون CNG و LPG در دهه گذشته رونق و مشتریان خود را داشت، در دنیای امروز از خودروهای برقی نیز با همان اهداف کاهش مصرف سوخت و آلودگی هوا، استفاده می‌شود. سابقه سوخت‌ جایگزین در بازار به چه صورت شکل گرفته است؟

تجربه عرضه خودروهای گازسوز که نزدیک به یک دهه پیش آغاز شد، در ابتدا با کاستی‌ها و البته با نظرات مثبت و منفی زیادی همراه بود. بعد از گذشت چند سال رفته رفته با افزایش زیرساخت‌ها و بهبود عملکرد خودروهای دوگانه سوز (بنزین – گاز طبیعی) افکار عمومی نسبت به استفاده از آن نگاه مثبتی پیدا کرد.

در ابتدا نقدهای بسیاری برای تولید خودروهای دوگانه سوز و استفاده از سوخت‌ جایگزین با گاز طبیعی CNG-LPG وجود داشت. خطر آفرین بودن حمل کپسول گازهای طبیعی در خودرو، نبود زیرساخت کافی و ایجاد مشکلات فنی برای خودروها از سری مسائل مهمی بودند که در ابتدای راه استفاده از گاز طبیعی برای سوخت جایگزین بیان می‌کردند.

زمان کوتاهی گذشت تا بسیاری از مشکلات مطرح شده حل شد؛ همچون افزایش زیرساخت‌ها و جایگاه‌های سوخت CNG در کنار بهبود عملکرد موتور خودروها با سوخت گاز طبیعی اتفاقاتی بود که رفته رفته شکل گرفت.

تاریخچه خودروهای گازسوز در ایران

اولین بار در ایران، سال 1354 موتورهای دیزلی گازسوز شدند. چند کیت مخصوص گازسوز کردن موتورهای دیزلی از آمریکا خریداری شد که برای اتوبوس‌های ناوگان حمل و نقل عمومی از آن‌ها استفاده کرد. اما بعد از مدتی به دلیل بروز برخی از مشکلات مسیر گازسوز کردن اتوبوس‌ها متوقف شد.

این مسیر به 20 سال بعد یعنی سال 1374 منتقل می‌شود؛ جایی که اولین جایگاه سوخت‌گیری گاز طبیعی افتتاح شد. هم زمان با این اتفاق 100 دستگاه اتوبوس گازسوز در ناوگان اتوبوسرانی تهران شروع به کار کردند. بعد از آن در سال 1385 یک شرکت آلمانی اولین پیشرانه پایه گازسوز را برای ایران خودرو طراحی کرد. در همین سال اتوبوس‌های گازسوز حدود 500 عدد و جایگاه‌های سوخت به هشت جایگاه افزایش یافت.

سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت کشور در سال 1379 در مجموعه وزارت نفت تاسیس شد. انعقاد قرارداد با خودروسازان در راستای کاهش مصرف سوخت و تولید خودروهای گازسوز از اقدامات اصلی این سازمان بود. بعد از آن رفته رفته احداث جایگاه‌های سوخت و افزایش تولید و تبدیل خودروهای گازسوز رونق گرفت. در همان سال‌ها گازسوز شدن وسایل حمل و نقل عمومی به خصوص در شهرهای بزرگ با هدف کاهش آلایندگی و مصرف سوخت، افزایش یافت و یکی از مهم‌ترین اولویت شهرهای بزرگ قرار گرفت.

افزایش مصرف سوخت جایگزین و جایگاه‌های CNG

در حال حاضر نزدیک به پنج میلیون دستگاه خودروی گازسوز و بیش از دو هزار و 500 جایگاه سوخت گاز طبیعی در سراسر کشور در حال تردد و فعالیت هستند. این آمار نشان می‌دهد که بعد از آن سال‌های اولیه که نگاه عامه مردم نسبت به سوخت جایگزین منفی بود و برای استفاده از آن ممانعت می‌کردند، در دو دهه گذشته نه تنها تعداد خودروهای گازسوز بلکه جایگاه‌های CNG افزایش یافت.

ابتدای مسیر استفاده از سوخت جایگزین که در دهه 80 رخ داد، بسیاری از رانندگان و کارشناسان نبود زیرساختِ کافی برای استفاده از گاز طبیعی را اولین و مهم‌ترین مانع استفاده از خودروهای گازسوز می‌دانستند. اما با گذشت زمان در کنار افزایش خودروهای دوگانه سوز، روز به روز بر تعداد جایگاه‌های گاز طبیعی افزوده شد و زیرساخت‌های استفاده از این امکانات بهبود یافت.

این روند تا جایی پیش رفت که در سال‌های گذشته شاهد آن بودیم که در بسیاری از شهرهای سراسر کشور و مسیرهای جاده‌ای جایگاه سوخت گاز طبیعی (CNG) وجود داشت و دارندگان خودروهای گازسوز برای تامین سوخت هیچ مشکلی نداشتند.

تجربه قدیمی سوخت جایگزین در مسیر برقی سازی

مسیری که به آن اشاره شد و تجربه‌ای که از آن حدود 50 سال می‌گذرد، نشان دهنده فراز و نشیب‌های فراوانی است. از حذف فرآیند گازسوز کردن خودروها تا شروع دوباره آن پس از دو دهه و توسعه تولید و توسعه خودروهای دوگانه سوز، همگی از تجربه‌ها و مسیری بوده که برای سوخت جایگزین طی شده است.

حوالی سال‌های ۱۸۲۰ میلادی بود که اولین خودروی الکتریکی ساخته شد. البته که طبیعتاً نباید آن خودرو را با خودروهای برقی امروزی مقایسه بکنیم؛ اما به‌هرحال، قدم بزرگی در راستای پیشرفت بشریت برداشته شده و زیربنای دستیابی به دستاوردهای فعلی فراهم آمده بود.

بعد از چندین سال استفاده از خودروهای برقی اولیه در برخی از کشورهای اروپایی، پیشرفت تکنولوژی در خودروهای بنزینی رفته رفته خودروهای برقی را کنار زد و خودروهای برقی دیگر جایی در بازار جهانی نداشتند. سال‌ها گذشت و با بروز مشکلات زیست محیطی، صنعت خودروسازی با درک شرایط، مجدد به سمت تولید و عرضه خودروهای برقی حرکت کرد.

با پیشرفت تکنولوژی و افزایش بیش از پیش گرمای کره زمین و گازهای گلخانه‌ای، سوخت جایگزین جدیدی به صنعت خودروسازی وارد شده است. خودروهای الکتریکی، با استفاده از نیروی برق و سوخت پاک، حرکت می‌کنند و کوچکترین آلایندگی و ضرری برای محیط زیست و آلودگی هوا ندارند.

خودروهای برقی با ارائه ویژگی‌های نوآورانه و پایدار، صنعت خودروسازی را متحول کرده‌اند و توانسته‌اند افراد علاقمند به محیط زیست و فناوری‌های پیشرفته را به خوبی مجذوب خود کنند. دنیای هیجان‌انگیز خودروهای برقی به طور مداوم در حال پیشرفت و توسعه است. در بسیاری از کشورهای جهان حضور این نوع خودروها در خیابان‌ها و جاده‌ها به منظره‌ای عادی تبدیل شده است.

خودروهای الکتریکی همچنان یک فناوری جدید محسوب می‌شوند و روزبه‌روز درحال پیشرفت هستند. این مسئله موجب آن شده است که هر ساله تکنولوژی به کار رفته در خودروهای برقی متفاوت و به خصوص در زمینه پیمایش و ظرفیت باتری قوی‌تر می‌شوند.

در ابتدای مسیر بسیاری از کارشناسان و عموم مردم مخالف استفاده از خودروهای برقی بودند. خودروهایی که خیلی از افراد در ابتدا درک درستی از چگونگی کار کردن آن نداشتند، اما امروز با گذشت بیش از یک قرن از اولین خودروهای برقی جهان، اتومبیل‌های سوخت پاک، جایگاه بسیار ویژه‌ای در بازار جهانی خودرو پیدا کردند. این مسیر تا جایی توسعه یافته است که در بسیاری از کشورهای اروپایی، خودروهای برقی بالاترین میزان فروش در بازار  را دارند.

بسیاری از کشورهای پیشرفته که امروزه زیرساخت خودروهای برقی به شکل گسترده‌ای وجود دارد، تا چند سال گذشته هیچ خودروی برقی در خیابان‌های آنجا تردد نمی‌کرد، اما امروز خودروهای برقی و هیبرید درصد قابل توجهی از ناوگان حمل و نقل کشور را تشکیل می‌دهند.

قدرت و سرعت بسیار بیشتر خودروهای برقی، هزینه نگهداری کمتر، عمر طولانی‌تر و به‌روزترین تکنولوژی‌ها و ایمنی بالا از مزیت‌های خودروی برقی نسبت به گازسوز هستند که بر اساس آن پیش‌بینی می‌شود استقبال و گسترش زیرساخت‌ها و در نتیجه استفاده از خودروهای برقی زودتر از خودروهای گازسوز رخ بدهد.

یک خودروی برقی ۸۰ درصد انرژی خود را برای انتقال نیرو به خودرو مصرف می‌کند. در صورتی که خودروهای بنزینی فقط ۱۴ تا ۲۶ درصد از انرژی را به توان روی چرخ‌ها تبدیل می‌کنند. خودروهای برقی نسبت به خودروهای بنزینی از قطعات بسیار کمتری تشکیل شدند و به همین دلیل هزینه نگهداری از آن‌ها کمتر است. کمتر بودن قطعات متحرک خودرو، عمر آن را طولانی‌تر می‌کند.

تمام مسائلی که درباره سوخت جایگزین گفته شد، همگی برگ‌هایی از تاریخ صنعت خودروسازی بودند. در بازار ایران که خودروهای گازسوز مسیر پر پیچ و خمی را سپری کردند و درصد قابل توجهی از بازار را از آن خود کردند. امروز با پیشرفت تکنولوژی، بعد از گذر از خودروهای برقی-بنزینی، خودروهای تمام برقی وارد چرخه صنعت خودرو شدند و روز به روز بر تعداد و توامندی‌های این خودروها افزوده می‌شود.

نه تنها در ایران و بلکه در بسیاری از کشورهای دنیا در ابتدای مسیر شروع برقی سازی حمل و نقل، مشکلات مشابه متعددی از جمله کمبود ایستگاه‌های شارژ و مشکل زیرساختی استفاده از خودروهای برقی وجود داشت. اما رفته رفته این مشکلات برطرف شده و در بسیاری از کشورهای اروپایی، میزان استفاده و تعداد خودروهای برقی بسیار افزایش یافته است و استفاده از این خودروها با سوخت پاک به سهولت انجام می‌شود.

بازار خودروی ایران نیز تا چند سال گذشته شاهد تنها تعداد محدودی از خودروهای هیبرید (برقی – بنزینی) بود. اما اهمیت مسائل زیست محیطی در کنار پیشرفت تکنولوژی در صنعت خودروسازی جهان، امروز نه تنها شاهد خودروهای تمام برقی در خیابان‌ها هستیم بلکه روز به روز زیرساخت‌ها و تعداد ایستگاه‌های شارژ و موارد دیگر رو به بهبود و افزایش است. مسیر مشابه با خودروهای گازسوز که پیش‌تر راجع به آن نوشته شد.

به هر حال صنعت خودروسازی جهانی به سمت افزایش برقی سازی حمل و نقل رفته و بسیاری از کشورها نیز زیرساخت‌های مورد نیاز برای استفاده از این خودروها را فراهم کردند و تردد خودروهای تمام برقی در تمام جهان رو به افزایش است.