نقش‌آفرینی زنان در جنگ‌ها

در ادبیات جهانی، واژه «جنگ» غالباً با بار منفی و تلخ همراه است؛ اما ذهن من، این واژه سرشار از رنگ‌ها و قصه‌های متفاوت است. رنگ سرخ نماد ایستادگی، رنگ سبز نمایانگر ساختن و ادامه راه، رنگ آبی نماد پرواز، رنگ سفید از جنس آزادی و رنگ‌های دیگر، نشانگر داستان‌های بی‌شماری است که در دلِ بحران‌ها و جدال‌ها رخ می‌نمایند. جنگ‌ها، در کنار دردها، نگرانی‌ها و تردیدها، مملو از اتفاقات و تجربیاتی هستند که می‌توان سال‌ها درباره‌شان سخن گفت و قصه ساخت؛ اتفاقاتی که در بدترین شرایط نور امید را در دل جامعه حفظ می‌کند.

یکی از جلوه‌های قابل تأمل، حضور زنان در عرصه‌های مختلف در زمان‌های بحرانی است. از ویژگی‌های ذاتی زنان، لطافت و احساسات عمیق آن‌ها است؛ به همین دلیل، در مواقع بحران، بیش‌ترین آسیب‌های روحی و جسمی متوجه آنان می‌شود. تأثیر جنگ بر زنان، به‌خاطر نقش کلیدی، حمایتی و مراقبتی آن‌ها در خانواده، بر فضای اجتماعی کشور نیز بسیار واضح است.

شکوفایی زنان در بحران‌های بزرگ

سیر تاریخی جنگ‌ها در ایران و جهان، شکوفایی زنان را در بحرانی‌ترین مواقع جنگ نشان می‌دهد که همه را شگفت‌زده می‌کند.

نقش زنان در جنگ بسیار گسترده و چندبعدی است؛ بانوان در جنگ هم به عنوان قربانی و هم به عنوان کنشگر، نقش‌های مختلفی ایفا می‌کنند. از یک طرف، می‌توانند قربانی خشونت‌های جنسی، تبعیض و فشارهای روانی ناشی از جنگ شوند و از سوی دیگر، می‌توانند نقش‌های حمایتی، مقاومت، حافظ تاریخ و حتی رهبری را در طول جنگ و پس از آن برعهده بگیرند.

زنان، پایه‌های اقتصاد و صنعت

یکی از مهم‌ترین نقش‌های زنان در دوران جنگ، حضور فعال در صنعت و اقتصاد است. در شرایط بحرانی و با افزایش تهدیدها، زنان به نقش‌هایی فراتر از وظایف سنتی دست یافته‌اند؛ به طوری که طبق آمار رسمی جهانی، در جنگ جهانی دوم، زنان %53 از نیروی کار صنعتی شوروی و در پایان جنگ %50 کل نیروی کار شوروی را تشکیل می‌دادند. در بریتانیا، 2.2 میلیون نفر از زنان در جنگ جهانی دوم، وارد صنایع ضروری جنگی شدند. همچنین %35 از نیروی کارگر صنایع فلزی و %50 از نیروی کار صنایع شیمیایی بریتانیا را زنان تشکیل می‌دادند. درجنگ جهانی دوم، اشتغال بانوان آمریکایی در صنایع تولیدی و دفاعی به ترتیب %140 و %462 افزایش یافت.

ایران، زنان نقش‌آفرین جایگزین مردان مدافع

در کشور ایران، نقش زنان در دو جنگی که ملیت و سرنوشت کشور را درگیر کرده است، به وضوح دیده می‌شود. زنان ایرانی، با انعطاف‌پذیری بی‌نظیر، در دو جبهه، از نقش‌های مراقبتی و مدیریتی گرفته تا نقش‌های معنوی و حتی نظامی، به خوبی توانستند نقش‌های جدید و حیاتی را بر عهده بگیرند. این توانمندی و مسئولیت‌پذیری، نشان‌دهنده ظرفیت‌های ناشناخته بانوان است که در شرایط بحران، بروز می‌کند.

زنان ایرانی، با مسئولیت پذیری بالا در جنگ‌ها، علاوه بر انجام مسئولیت‌های خود در جایگاه‌های مختلف، گامی فراتر گذاشتند و برای سرپا نگه‌داشتن اقتصاد و صنعت کشور، به خوبی جایگزین مردانی شدند که برای دفاع از مرزهای کشور، مجبور به ترک جایگاه و مسئولیت‌های خود شده بودند. مسئولیت‌هایی سخت و سنگین که تا قبل از آن تصور انجام‌شان توسط زنان، غیرممکن بود.

در شرایط جنگی به ویژه جنگ‌های امروز، که ایران با تهدیدهای چندلایه نظامی، روانی و رسانه‌ای روبه‌روست، نقش زنان در پشتیبانی روانی و اجتماعی اهمیت ویژه‌ای یافته است. زنان در قالب فعالان فرهنگی، مشاوران روان‌شناختی و مدیران بحران خانوادگی، آرامش و انسجام را در جامعه ترویج می‌دهند.

اکنون که جنگ نه فقط در جغرافیا، بلکه در افکار و احساسات مردم در جریان است، تجربه‌ی زنان در این پشتیبانی روانی می‌تواند الگویی برای تاب‌آوری جمعی در برابر تهدیدهای نوظهور باشد. در جنگ اخیر، زنان به فضای جدیدی از کنش‌گری وارد شده‌اند که با ظرفیت‌های رسانه‌ای، دیجیتال و اجتماعی همراه است. آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی، صدای مردمی‌ می‌شوند که درد، امید و ایستادگی را روایت می‌کنند؛ زنانی که با روایت‌های کوتاه، تصاویر تاثیرگذار، یا مدیریت پویش‌های مجازی، فرهنگ ایستادگی را به زبان امروزی بازتعریف می‌کنند. این نوع از کنش‌گری، میدان جنگ نرم را به صحنه‌ای برای قدرت نرم زنانه تبدیل کرده است.

جنگ امروز، صحنه‌ای است که در آن زنان نه فقط تماشاگر یا حامی، بلکه بازیگران اصلی در میدان‌های روانی، اجتماعی، رسانه‌ای و فرهنگی‌ هستند. بازتعریف نقش زن در جنگ، ضرورتی است برای درک عمیق‌تر از مقاومت ملی و فهم انسانی‌تر از بحران‌ها. روایت‌های زنانه، تاریخ را از خشکی نظامی‌گری به زلالی تجربه‌های زیسته می‌برند و پلی می‌سازند میان نسل دیروز و امروز. این صداها اگر شنیده شوند، سرمایه‌ای برای هویت ملی و الگوسازی آینده خواهند شد. جنگ، چهره زن ایرانی را دوباره به جامعه بازمی‌گرداند؛ چهره‌ای صبور، کنشگر، اندیشمند و امیدآفرین.