دیالوگ در داستان‌نویسی

نویسنده: امیررضا بیدار، پزشکی، ورودی 97

واژه‌ی دیالوگ ریشه در زبان یونانی دارد و از کلمه‌ی dialogos می‌آید. Dia به معنی «از طریق، به‌واسطه» و logos به معنای «صحبت، منطق، دلیل» می‌باشد. نخستین‌بار افلاطون این کلمه را در آثارش به کار برد.

دیالوگ دوتایی است. یعنی وقتی دو نفر روبه‌روی هم قرار می‌گیرند و با هم گفتگو می‌کنند، زمینه‌ی ظهور دیالوگ فراهم می‌شود.

سقراط دیالوگ را یک شیوه‌ی ماماییک می‌پنداشت؛ یعنی معتقد بود در دیالوگ باید یک معنای نو زاییده شود. در دیدگاه او، دیالوگ باید منجر به یک نتیجه‌ی نو شود؛ منجر به معنایی که از دل دو اندیشه‌ی متفاوت و مخالف، متولد می‌شود. معنایی که ترکیب و در هم حل‌شدن دو اندیشه‌ی مخالف است؛ یعنی هر دویشان هست و درعین‌حال هیچ‌کدام نیست.

دیالوگ در داستان‌نویسی نیز با همین معنا به کار می‌رود. شخصیت‌ها، زاویه‌دیدها اندیشه‌ها و عقاید متفاوت دارند. در داستان باید طوری این‌ها را در کنار هم قرار داد که اندیشه‌ها و حرف‌های مختلف و متفاوتی در نسبت هم بگویند و از تقابل این دو با هم، یک «شقّ سوم» پدید آورد. یعنی چیزی بین آن دو اتفاق بیفتد و معنایی نو پدیدار شود. این شان اصلی دیالوگ است و دیالوگ باید اینگونه باشد.

اما در داستان، همیشه نمی‌توان دو نفر را در مقابل هم قرار داد. شخصیت‌ها لزوماً همیشه مخالف هم نیستند. بسیار پیش می‌آید که آدم‌ها یکدیگر را تأیید می‌کنند و با هم موافق‌اند. شخصی نظری می‎دهد و دیگری می‌گوید: «موافقم، همین را عملی کنیم.»

اما این‌ها شکلی فرعی از اجرای دیالوگ است. شکل اصلی، همان است که از آن سخن رفت. دیالوگ یعنی از برخورد دو اندیشه از طریق کلمه، معنایی نو زاییده شود.

دیالوگ کارکردهای مختلفی در داستان دارد. مهم‌ترین کاربرد آن «تحلیل شخصیت» و «پیش‌بَرندگی داستان» است. هر شخصیت زبانی دارد که با آن زبان صحبت می‌کند. از طرز صحبت و واژگانی که یک شخص مورداستفاده قرار می‌دهد، نحوه ادا کردن جمله‌ها و نیز دیدگاه‌ها و صحبت‌های او، می‌توان چیزهای بسیاری در موردش فهمید. دیالوگ با امکاناتی که برای نویسنده فراهم می‌آورد، می‌تواند به‌عنوان یک ابزار خوب برای تحلیل شخصیت مورداستفاده قرار گیرد.

دیالوگ باید سرضرب باشد و به‌موقع و در جای درست استفاده شود. اصولاً دیالوگ هرچه کوتاه‌تر باشد بهتر است. اصل موجز بودن و دلالت‌کننده بودن باید در آن رعایت شود.

خلاصه اینکه دیالوگ از مهم‌ترین راه‌های «خود ابرازی» شخصیت‌هاست. پنجره‌ای‌ست از درون شخصیت‌ها به روی جهانِ داستان. استفاده‌ی درست و هوشمندانه از دیالوگ، می‌تواند نقش به سزایی در زیبا کردن داستان و بالابردن ارزشمندی و تأثیرگذاری آن داشته باشد.