حقوق و زبانی جدید !

ما از یک مفهوم و یک کاربرد نسبتا مشخص از فناوریها برای یک حوزه بکر و دست نخوره حرف می زنیم. یک حوزه بسیار پرچالش و پرمسئله که تقریبا تلاشی جدی برای حل آن نشده و امروزه پیشرفتهای فناوری و قابلیتهای بالای آن در شاخه ها و گرایش های نرم افزار، هوش مصنوعی، پردازش متن طبیعی، پردازش صوت و تصویر، یادگیری ماشین، تحلیل داده ها، فضاهای ابری و امثال آن و حتا در سخت افزارها و گجتهای هوشمند امکان پیاده سازی سامانه های تعاملی میان انسان و ماشین را فراهم آورده و می توان بر مبنای آن دست به نوآوری زد.

حقوق و بعد آن، قوانین سالهاست یک سری مفاهیم در قالب بیانها و نظریه های علوم انسانی، نوشته شده درکتابها و بیان شده روی زبان اهالی فن آن است. باید حتما گروهی و اجتماعی از اهالی آشنا به این نظریه ها و مبانی حضور داشته باشند و حرف هم را بفهمند (که گاه هم نمی فهمند!) و با هم چالش کنند تا مسائل متنوع جنس حقوقی (اعم از مدنی و تجاری و ...) را حل و فصل کنند! چه این مسئله، میان دو زوج باشد، چه میان دو کسب و کار و چه میان دو دولت! یا دو ملت!

بارها برای همه پیش آمده که یا جواب مشخص و دقیق یک مسئله حقوقی را نمی دانسته ایم و یا به وکلا و مشاوران حقوقی مراجعه کرده ایم و از هر کدام جواب متفاوتی شنیده ایم! - بسته به علم و تجربه و درک شخصی اش - همان علم و مهارت بین الاذهانی حقوقدانان، همان فوت کوزه گری که شاید برخی از آنها تلاش می کنند کسی نیاموزد! 

انقلاب ها، بخصوص انقلاب های علمی و فناورانه، چارچوب و پارادایم را یکباره عوض کرده اند. از چاپ گرفته تا چرخ، از ماشین بخار گرفته تا عصر اطلاعات. از مکانیک نیوتنی گرفته تا نسبیت و کوانتوم. انقلاب در فناوری حقوقی نیز به احتمال زیاد شیوه زیست ما، تعاملات ما و کسب و کار ما را دگرگون خواهد کرد. جدالی با هم نخواهیم داشت بر سر اینکه این تحول در دل همان تحول عصر اطلاعات است یا تحول دیگری است!

در عصر و زمانه ای قرار گرفته ایم که ابزارهای ما به سمت یادگیری و هوشمند شدن رفته اند و به تدریج این مسیر به سمت تکامل بیشتر خواهد رفت. زمینه برای کار کردن روی این حوزه آماده ست و به مرور بسیار بهتر می شود. کشورهای پیشرفته تر بلحاظ فناوری تلاش و صرف انرژی و سرمایه را در زمینه حقوقی آغاز کرده اند و چشم انداز روشنی برای آن می بینند.

در این دوره، که اطلاعات روز به روز بیشتر خلق می گردد و حجم و تنوع آن زیاد می شود نمی توان بر پایه دانش ضمنی و ابزارهای سنتی حقوق‌دانان و مشاوران پیش‌کسوت تصمیم گرفت یا قضاوت کرد! قطعا به زمینه های نو و ابزارهای نو نیاز خواهیم داشت. روزانه حجم وسیعی از داده ها و اطلاعات حقوقی میان مردم و وکلا و مشاوران و نهادهای حقوقی خصوصی و قضایی در حال تبادل است. گاهاً برای موارد مشابه همه این تلاشها تکرار می شود. فناوریها قابلیت دریافت این داده‌ها، ذخیره‌سازی، پردازش و تفسیر، تحلیل، تلخیص و ترکیب این داده ها و اطلاعات را دارند و روز به روز این قابلیتها بیشتر نیز می شود.

فناوریها می توانند فرآیندها را یادبگیرند و خودکار انجام دهند. می توانند از داده های جدید بیازموزند و بسیاری از تکنسینها و متخصصان را برای کارهای بهینه تر و پیچیده تر که از عهده ماشین ساخته نیست، مرخص کنند. امکانات مختلفی از قبیل جستجو در رکوردها، تحلیل برای قانونگذاری و تغییر یا وحدت رویه‌ها و موارد بیشمار دیگر که در خاطر انسان نمی ماند!

ماشین ها و نرم افزارها امروز، کارها و محاسبات پیچیده ای را در ارتباط با داده ها و در ارتباط با سایر ماشینها و وردیهای اطلاعات انجام می دهند. در بسیاری از این ابزارها، انسان دخالت کم و ناچیزی دارد.

بگذارید مثال ساده و کلیشه ای بزنم؛ پیش از این اگر می خواستید برای سفر از یک نقطه شهر به محلی دیگر آژانس بگیرید باید شماره آژانس محل را می دانستید، تماس می گرفتید، اگر هیچ مشکلی نبود آدرس مبدا و مقصد را می دادید، احیانن هزینه دلخواه مدیر آژانس را می پرسیدید و آن راننده نامشخص و ناشناس که هیچ نظارتی هم روی کیفیت کار او و خودرویش نبوده به شما مراجعه می کرد. .... امروز، همه منافع تاکسی های اینترنتی را می‌دانیم! .

قطعا در مسیر ایجاد چنین بستری برای حقوق بر مبنای فناوری های اطلاعات و ارتباطات، چالشهای عظیمی وجود دارد. ولی همکاری و همراهی نهادهای مقتدر دولتی و غیردولتی در کنار کارآفرینان و شرکتهای خصوصی و تقسیم اطلاعات، قدرت و منافع میان آنها به مرور به فهم و پیاده سازی آن کمک خواهد کرد و در بلندمدت برای همه ذینفعان منافعی خواهد داشت.

چالشهای متعددی در مسیر منطبق کردن و جابجا کردن زیرساختها وجود خواهد داشت اما نشدنی نیست. گام اول احتمالا بهادادن به استارت آپها و شرکتهایی است که برخی از خدمات حقوقی ساده و کم ریسک را خودکار، در دسترس و هوشمندسازی می کنند. گسترش و توسعه استارت آپهای این چنین به مرور فهم از پارادایم جدید را در برخواهد داشت. همزمان قانون گذاری و تسهیل فعالیت این شرکتهای خصوصی و چابک قطعه های پازل بزرگ را سر جای خود می‌نشاند. هیچ نگرانی ویژه ای برای نهاد اقتدارگرای حوزه حقوق یا قانون‌گذار نیست. کافی‌ست این نهاد معظم و فرهیخته وظیفه تنظیم‌گری خود را به درستی انجام دهد. این نهادها قطعا باید مدیران جوان و با انگیزه را بکار گیرند تا همزبان و هم ادبیات با نوآفرینان و ارزش آفرینان به تکمیل این پازل بپردازند. تغییر عادات بسیار سخت است ولی با تحفه ای نوآورانه و هوشمندانه ممکن است. برخی از شرکتهای نوآور به کمک و با همراهی مدیران فهیم تا حدی راه را برای سایرین باز کرده اند. مردم خواهان خدمات بهینه‌تر، به‌صرفه‌تر و عادلانه‌تر هستند. سرمایه گذاران حقیقی مشتریانند، ممکن است «به اصطلاح سرمایه گذاران» نیز کمک کنند تحولات سریعتر رقم بخورند منتها قدر بهبود در تغییر وضعیت را مسلماً مشتریان و مردم کف جامعه، مصرف کنندگان نهایی خدمات خواهند دانست.

فناوری یا تکنولوژی، غیر مستقیم و ناخواسته بر اندیشیدن، علم، فرهنگ و حتا علوم انسانی ما اثر گذاشته و میگذارد. آنچه ما از آن گفتیم تغییری خواسته و به دعوت اجماع نوآوران و نوخواهان است. زمینه و دریچه ای برای تغییرات بنیادی و جدی. ما از کُد کردن حق و قانون صحبت می کنیم. از یک تغییر پارادایم...

برای آشنایی بیشتر :

https://en.wikipedia.org/wiki/Computational_law

https://law.stanford.edu/projects/computational-law/

https://www.ted.com/talks/alan_siegel_let_s_simplify_legal_jargon/transcript