خوشنویسی در جهان غرب

خوشنویسی، رقص قلم روی کاغذ
خوشنویسی، که علی‌رغم تحولات بسیار در اعصار مختلف هنوز هم جریان جادویی منحصر به‌ فردی از رقص قلم روی کاغذ است، از قدیمی‌ترین انواع ارتباطات و هنری مکتوب و جذاب است که امروزه در بسیاری از مفاهیم طراحی برای تبلیغات و آگهی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

هنری که به دلیل فن‌آوری‌های پیشرفته امروزی انجام آن آسان است، سابقه‌ای گسترده و طولانی‌مدت دارد بر بسیاری از فرهنگ‌ها در سراسر جهان تأثیر گذاشته و مشخص‌کننده نقاط مهم تاریخ آن‌ها بوده است.

خوشنویسی در غرب و شرق عالم
چینی‌ها، مصری‌ها، اسلام‌گرایان و تمدن‌های باستانی شرق و غرب همگی دارای سبک‌های متفاوتی از خوشنویسی در فرهنگ خود بوده‌اند چرا که خوشنویسی، ترکیبی از هنرهای تجسمی با هنر نوشتن است. نمونه‌های بارزی از خوشنویسی تمدن‌های غرب را می‌توان در تمرین زبان لاتین به دنبال نحوه تدریس و خواندن این زبان در کلیساهای مذهبی غرب مشاهده کرد همین امر در نوشتن قرآن و متون مذهبی و خلق هنر دست و قلم، برای مسلمانان نیز صدق می‌کند.

صدها سال است که خوشنویسی به مثابه هنری پایدار و محبوب به راه خود ادامه داده است از زمانی که با رقص پر عقاب، نی و چوب‌های تراشیده‌ شده و رنگ‌ گرفته از مرکب و عصاره میوه روی کاغذهای پوستی نقش می‌انداخت تا دنیای امروز که با بهره‌گیری از فن‌آوری‌های پیشرفته در اشکال و طرح‌های گوناگون خودنمایی می‌کند و با جلوه‌بخشی‌های خاص خود رسانه‌های مختلف امروزی را متحول می‌کند.

در دنیای مدرن امروز خوشنویسان بر این باورند که خوشنویسی تفسیری از روحیات فرد است. از بسیاری جهات، هر نماد به روابط میان اصل و نسب و زبان خود معنا می‌بخشد. خوشنویسان ضمن حفظ یکپارچگی این نمادها، جریان هماهنگ کل متن را فراهم می‌آورند و با یافتن ریتم خلاقانه مخصوص به خود، آن را روی کاغذ ثبت می‌کنند.

واژهٔ خوشنویسی یا Calligraphy
هرچند خوشنویسی در مشرق زمین اهمیت و توسعه کاملی یافته‌است امّا اَشکالی از آن را در کلیه فرهنگ‌ها می‌توان یافت. واژهٔ خوشنویسی یا Calligraphy از قرن پانزدهم میلادی وارد دایره لغات فرهنگ‌های لاتینی شد و تنها پس از قرن نوزدهم به عنوان یک اصطلاح شناخته شده مطرح گشت، اما از دیر باز به‌ویژه در کشورهای خاور دور و کشورهای اسلامی ازجمله ایران، خوشنویسی به عنوان هنری شاخص مطرح بوده‌است.

در اروپا هم از دیرزمان دولت و کلیسا به زیبانویسی توجه نشان می‌دادند (مانند کتیبه‌های رومی یا برخی نسخه‌های خطی انجیل) اگر چه خوشنویسی در اروپا یک هنر فرعی و وابسته به کتابخانه‌ها و محافل طلّاب بود.

خوشنویسی چینی نیز از کیفیت انتزاعی و تصویری خاصی برخوردار است که بیان اندیشه و احساس را ممکن می‌سازد و از این رو با نقاشی قرابت دارد.[۵] در کشورهایی مانند ژاپن و کره نیز تاحدی وضع به همین صورت بود. به‌طور کلی در خاور دور هنر خوشنویسی هرچند بیشتر نزد کاهنان و متولیان امور مذهبی رواج داشت اما در کنار نقاشی رشد شگرفی کرد.

خوشنویسی در جهان غرب
منظورمان از خوشنویسی غربی، خوشنویسی در جهان غرب است که بیشتر حروف لاتین در آن استفاده می‌شود. تغییر و تحولات بسیار زیادی در جهان غرب رخ داده است که این‌گونه امروزه میتوانیم سبک‌های مختلفی از خوشنویسی را در آثار خود به کار ببریم. قبل از اینکه وارد دنیای خوشنویسی شویم باید بدانیم حروف الفبای لاتین چگونه ابداع شد.

گفته می‌شود اولین الفبای غربی در حدود 1200 سال قبل از میلاد در فنیقیه تکامل یافت. این الفبا در قرن هشتم قبل از میلاد توسط یونانی‌ها اقتباس شد. به‌تدریج فرم نوشتاری آنها به اتروسک‌ها (مردمانی که در ایتالیا باستان زندگی می‌کردند) و سپس به رومی‌ها رسید. تمامی حروف الفبای بعد از آن از اصول خط رومی سرچشمه می‌گیرد. می‌توان گفت خط رومی اساس و پایه خوشنویسی غربی است.

هنر نوشتاری زبان لاتین
خوشنویسی غربی، هنر نوشتاری زبان لاتین و تا اندازه ای زبان های یونانی و سیریلیک است. هر چند ریشه خوشنویسی غربی را باید در یونان و روم باستان جستجو کرد، اما کلیسا بیشترین نقش را در توسعه آن داشت. نسخه نویسی از روی عهد عتیق و جدید سبب شد تا کلیسا خوشنویسی را به کار بندد. با وجود این، خوشنویسی در اروپا یک هنر فرعی و وابسته به کتابخانه ها و محافل مذهبی بود، تا جایی که واژه خوشنویسی (Calligraphy) در غرب از قرن پانزدهم میلادی وارد دایره لغات فرهنگ های لاتینی شد و تنها پس از قرن نوزدهم به عنوان یک اصطلاح شناخته شده مطرح شد.

همان زمان ها یوهان گوتنبرگ صنعت چاپ را براساس حروف چینی گوتیک راهبان اختراع کرد. این تکنیک جدید چاپ شغل و حرفه راهبان را مورد تهدید قرار داد. اگر چه همزمان با رواج و رونق گرفتن انواع هنرها در طول دوره رنسانس اروپا هنر خوشنویسی همچنان مورد تقاضای زیادی بود. با این همه، پس از آن هنر خوشنویسی در اروپا رو به افول بود. ویلیام موریس شاعر و هنرمند بریتانیایی قرن 19 با ابداع قلم هایی با نوک هایی جدید توانست هنر خوشنویسی را به جایگاه گذشته خود بازگرداند.

خوشنویسی لاتین یکی از قدیمی‌ترین و تأثیرگذارترین سبک‌های خوشنویسی در جهان غرب است. این هنر با توجه به تغییرات فرهنگی، اجتماعی و تکنولوژیکی طی قرون مختلف تکامل یافته است.

سبک‌های مختلف خوشنویسی
برخی از سبک‌های مهم خوشنویسی لاتین عبارتند از:
Uncial: این سبک در حدود قرن چهارم میلادی توسعه یافت و با حروف بزرگ و منحنی مشخص می‌شود. Uncial به دلیل خوانایی بالا، در نوشتن کتاب‌های مقدس و متون رسمی بسیار محبوب بود.

Carolingian: در قرن هشتم و نهم میلادی، به ویژه در دوران شارلمانی، سبک Carolingian Minuscule توسعه یافت. این سبک با حروف کوچک و فاصله‌های منظم بین کلمات و خطوط، باعث تسهیل در خواندن متون شد.

Gothic: سبک Gothic در قرون وسطی (حدود قرن دوازدهم تا پانزدهم) رواج یافت. این سبک با خطوط عمودی بلند و زاویه‌های تیز شناخته می‌شود و در کتاب‌های مذهبی و اسناد رسمی مورد استفاده قرار می‌گرفت.

Italic: این سبک در دوره رنسانس (قرن پانزدهم) توسعه یافت و با خطوط مایل و روان مشخص می‌شود. Italic به دلیل زیبایی و سرعت در نوشتن، به سرعت در اروپا محبوبیت پیدا کرد.
Copperplate: در قرن هجدهم میلادی، سبک Copperplate به دلیل زیبایی و دقت بالا در خطوط منحنی و نازک و ضخیم، بسیار مورد توجه قرار گرفت. این سبک بیشتر در نوشتن اسناد تجاری و رسمی کاربرد داشت.

خوشنویسی در تمام فرهنگ‌ها
خوشنویسی تقریباً در تمام فرهنگ‌ها به چشم می‌خورد اما در مشرق زمین و به‌ویژه در سرزمین‌های اسلامی و ایران اهمیت بسیاری در میان هنرهای بصری دارد. خوشنویسی اسلامی و بیش از آن خوشنویسی ایرانی تعادلی است میان تمامی اجزاء و عناصر تشکیل دهندهٔ آن.

تعادل میان مفید و مورد مصرف بودن از یک سو و پویایی و تغییر شکل یابندگی آن از سوی دیگر؛ تعادل میان قالب و محتوا که با آراستگی و ملایمت تام و تمام می‌تواند شکل مناسب را برای معانی مختلف فراهم آورد.خوشنویسی به عنوان یکی از هنرهای اصیل و سنتی، نقش مهمی در حفظ هویت و تاب آوری فرهنگی ایفا میکند. خوشنویسی به عنوان یکی از هنرهای اصیل و سنتی، نه تنها زیبایی بصری را به ارمغان می‌آورد بلکه نقش مهمی در حفظ هویت و تاب‌آوری فرهنگی ایفا می‌کند.

اگر در نظر داشته باشیم که خوشنویسی اسلامی و ایرانی براساس قالب‌ها و قواعد و نظام‌های بسیار مشخصی شکل می‌گیرد و هر یک از حروف قلم‌های مختلف از نظام شکلی خاص، و تا حدود زیادی غیرقابل تغییر، برخوردارند. آنگاه درمی‌یابیم که ایجاد قلم‌های تازه یا شیوه‌های شخصی خوشنویسان بر مبنای چه ابداع و رعایت حیرت‌انگیزی پدیدار می‌شود.

در خوشنویسی اندازه هر حرف و نسبت آن با سایر حروف با دقت بسیار بالایی معین شده‌است و هر حرف به صورت یک «مدول» ثابت درمی‌آید که تخطی از آن به‌منزله نادیده گرفتن توافقی چندصدساله است که همیشه میان خوشنویس و مخاطب برقرار بوده و با رضایت طرفین حاصل می‌آمده‌است.

حتی ترتیب شکل کلمات نیز براساس مبانی مشخصی تعیین می‌شده که در «رسم‌الخط»ها و «آداب‌المشق»ها از جانب استادان بزرگ تنظیم و ارائه شده‌است. قرارگیری کلمات - یعنی «کرسی» - هر سطر هر چند نه به صورت کاملاً پیش‌بینی و تکلیف شده - که ناممکن بوده‌است - اما به‌شکل «سلیقه مطلوب» زمینه زیبایی شناختی پیشنهادی خاص خود را دارا بوده‌است.

ابوالفضل رنجبران یک محقق و ‍‍ پژوهشگر تاریخ هنر ایران و جهان، طراح و گرافیست است که در زمینه تاریخ هنر ایران و جهان و به ویژه خطوط جهان اسلام و ایران فعالیت می‌کند. او عضو انجمن هنرهای تجسمی کشور و کانون هنرمندان ایرانی است و در چندین مسابقه ملی و بین‌المللی موفق به کسب مقام شده است.

وی همچنین به عنوان پژوهشگر تاریخ هنر ایران و جهان و مدرس هنر و مباحث زیباشناسی در حیطه گرافیک شناخته می‌شود و در معرفی خط در گرافیگ فعالیت داشته است. 

به طور خلاصه، ابوالفضل رنجبران یک هنرمند چندوجهی است که در زمینه طراحی، گرافیک و تاریخ هنر جهان و اسلام و تدریس مباحث هنری فعالیت می‌کند و به ویژه در زمینه خطوط کهن و تاریخی شناخته شده است. 

اطلاعات بیشتر در مورد ابوالفضل رنجبران:

• تحصیلات: فارغ‌التحصیل رشته گرافیک. 

• عضویت‌ها:

  • عضو انجمن هنرهای تجسمی کشور. 

  • عضو کانون هنرمندان ایرانی. 

  • عضو موسسه توسعه هنرهای تجسمی کشور. 

  • عضو کانون حمایت از هنرمندان کشور. 

• زمینه‌های فعالیت:

  • طراحی و گرافیک. 

  • پژوهش در تاریخ هنر (به ویژه خطوط کهن و تاریخی و اقلام سته و ششگانه). 

• افتخارات: کسب مقام در مسابقات ملی و بین‌المللی. 

• لذا ابوالفضل رنجبران طراح گرافیک، محقق و پژوهشگر تاریخ هنرایران و جهان، مدیر هنری، تایپوگرافیست، از هنرمندان برجستهٔ معاصرایرانی در حوزهٔ هنرهای تجسمی است. او فارغ‌التحصیل رشته گرافیک می‌باشد. وی متولد مهر ماه 1370 است.
   
  رنجبران در کنار فعالیتهای مختلف گرافیکی، سال‌ها به‌صورت حرفه‌ای در زمینهٔ تحقیق و پژوهش هنر تمدن‌های مختلف، به‌ویژه تاریخ هنر ایران، خاورمیانه و جهان، فعالیت داشته است، رنجبران در کارنامه آثار خود تعداد بی شماری از طراحی جلد کتاب و نشریات، و طراحی هویت بصری، طراحی پوسترهای بین المللی، و مسابقات مختلف در داخل و خارج از کشور را ثبت کرده‌است. او همچنین در حوزهٔ ارتباط تصویری، به‌عنوان یکی از چهره‌های شناخته‌شده و تاثیرگذار معرفی می‌شود.
  
  رنجبران از سال 1384 به‌صورت رسمی با هماهنگی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی و انجمن هنرهای تجسمی و موسسه توسعه هنری کشور در طراحی گرافیکی از جمله پوستر، نشان و لوگو، تبلیغاتِ محیطی، با تاکید به روش تایپوگرافی، حروف نگاری و استفاده از خطوط اسلامیِ فراموش شده و اقلام سته به ویژه خط کوفی آغاز به فعالیت کرد، آثار ایشان در نمایشگاه‌های مختلف و متعددی به نمایش درآمده و جوایز و تقدیرنامه‌هایی از سوی اساتید برجسته و مقامات کشوری را به همراه داشته‌ است.
  
  رنجبران در نمایشگاه‌ها و فستیوال‌های داخلی و خارجی بسیاری شرکت کرده‌است. و توانسته است جوایز و مقامات و تقدیرات بسیاری را از آن خود کند. رنجبران در طول چندین سال فعالیت هنری و پژوهشی، با خلق آثار بدیع توانسته به شیوه‌ای گرافیکی با درون‌مایه‌های ایرانی و اسلامی دست یابد و آن را به دنیا و کشورهای همجوار ایران معرفی کند.
   
  جوایز و افتخارات و شرکت در مسابقات ملی و بین‌المللی:
  رنجبران دارای چندین جایزه ملی و بین المللی و کسب دیپلم افتخار در مسابقات مختلف می‌باشد. که در طول چندین سال فعالیت هنری و تحقیقی و پژوهشی، توانسته است در مسابقات مختلفی حضور و شرکت یابد که این امر موجب تقدیرات متعددی توسط اساتید شاخص و مطرح هنری، از ابوالفضل رنجبران گردد. ایشان طراح چندین پوستر بین المللی می‌باشند.
   
  اساتید ابوالفضل رنجبران:
  رنجبران از محضر اساتید مطرحی همچون: استاد مسعود نجابتی، استاد عبدالرسول یاقوتی، استاد صداقت جباری، استاد سید حسن موسی زاده، استاد ناصر طاووسی، استاد ابوالفضل خزاعی بهرمند شده است. که در بین آثار وی رد پای تاثیر این اساتید به وضوح دیده می‌شود.
   
  تاثیر خانوادگی:
  رنجبران در فضای هنری و ادبی توسط پدر و اقوام مادری خود که از خطاطان زبر دست بوده، پرورش یافته است که این تاثیر موجب پیشرفت چشم گیر ایشان شده است. وی در گفتگوی خود با رسانه های هنری، به این امر که دوران کودکی میتواند تاثیر بسزای در نقش آینده اشخاص ایفا کند، اشاره پر رنگی دارد.
   
  رنجبران و جمهوری سِنگال:
  رنجبران در نمایشگاه آثار قرآنی خود در جمهوری سِنگال، شهر داکار با حضور سفیر محترم جمهوری اسلامی ایران، و نمایندگی جامعه المصطفی العالمیه در سنگال توانست، آثار زیبای حدیثی و قرآنی که با تاکید بر خطوط ششگانه یا اقلام سته و خطوط فراموش شده اسلامی که از آن‌ها به‌عنوان خطوط اصول هم نام برده می‌شود بهره ببرد، وی توانست این خطوط اصلی در خوشنویسی که در تمامی کشورهای اسلامی از جمله ایران، روزی رواج داشته‌اند اما این خطوط به باد فراموشی سپرده شده اند را دوباره زنده کند و مورد استقبال بی نظیر همگان در داخل و خارج از ایران قرار بگیرد. ابوالفضل رنجبران خوشنویس، طراح گرافیک و مدیر هنری معاصر است که آثار قرآنی و حدیثی متعددی خلق کرده است، از جمله تابلوهای قرآنی و حدیثی که در نمایشگاه‌های مختلف از جمله در سنگال به نمایش درآمدند. آثار او که به شیوه‌ای گرافیکی با درون‌مایه‌های ایرانی و اسلامی است و گلچینی از فعالیت‌های هنری و قرآنی‌اش را شامل می‌شود، به ویژه در ماه مبارک رمضان در کشورهای اسلامی مورد توجه قرار گرفته است. رنجبران در طول چندین سال فعالیت هنری و پژوهشی، با خلق آثار بدیع توانسته به شیوه‌ای گرافیکی با درون‌مایه‌های ایرانی و اسلامی دست یابد و آن را به دنیا و کشورهای همسایه ایران معرفی کند.
   
  بهرگیری از خطوط فراموش شده اسلامی:
  نمایشگاه سنگال، در مراسمی با حضور، سفیر جمهوری اسلامی و نمایندگان فرهنگی ایران و دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه ویژه سنگال، مجموعه‌ای از آثار قرآنی و حدیثی ابوالفضل رنجبران در داکار، پایتخت سنگال به نمایش درآمد، که مورد استقبال علاقه‌مندان به قرآن کریم قرار گرفت. رنجبران آثار هنری قرآنی و حدیثی خلق کرده است که در قالب تابلوهای خوشنویسی از خطوط رایج در جهان اسلام، من جمله خط کوفی، خط محقق، ریحان، ثلث، رقاع، توقیع، نسخ، نستعلیق، شکسته نستعلیق ارائه شده‌اند. آثار قرآنی ایشان شامل مضامین و حکمت‌های قرآنی است که در قالب طراحی پوستر و تابلوهای هنری به نمایش درآمده‌اند. محتوای آثار او، به ویژه در ایام ماه مبارک رمضان، توجه ویژه‌ای به جنبه‌های قرآنی و معنوی در داخل و خارج از کشور را به همراه داشته است.
   
  گستره فرهنگی:
  نمایش آثار وی در خارج از ایران، مانند کشور سنگال، بخشی از فعالیت‌های فرهنگی هنری برای گسترش فرهنگ قرآنی در سطح بین‌المللی است. ابوالفضل رنجبران آثار قرآنی و حدیثی خود را در ماه مبارک رمضان در شهر داکار، پایتخت جمهوری سنگال به نمایش گذاشته است. این نمایشگاه با حضور سفیر جمهوری اسلامی ایران و نماینده جامعه‌المصطفی العالمیه در سنگال برگزار شده است. وی عضو انجمن هنرهای تجسمی کشور، عضو کانون هنرمندان ایرانی و عضو موسسه توسعه هنرهای تجسمی است.
   
  نگاه هنری ابوالفضل رنجبران:
  خوشنویسی اسلامی، به‌عنوان شریف‌ترین و قدسی‌ترین هنرِ جهان اسلام، بیش از هر هنر تجسمی دیگری با رویکردهای عرفانی و حِکمی همراه بوده و در غالب ویژگی‌های شکلی و محتوایی خود آینه‌دار نمادها و آموزه‌های عرفانی و نفوذ اجتماعی عرفا است؛ نگاه باطنی و قبول تقدّس و معنویت برای حروف و کلمات در این هنر قدسی که بیش از همه متأثر از رویکردهای عرفا به مسئله حروف است، بخش مهمّی از پیوند میان خوشنویسی و عرفان اسلامی را رقم زده است. خوشنویسی وخطاطی یکی از هنرهای اصیل کشور ایران و جهان اسلام است که از گذشته های دور تا به امروز طرفداران بسیار زیادی داشته است. با وجود آن که خوشنویسی تقریبا در تمامی فرهنگ‌ها به چشم می‌خورد و از آن استفاده می‌شود، ولی در مشرق زمین و به ویژه کشورهای اسلامی و ایران یکی از زیباترین هنرهای بصری محسوب می‌شود.