سیر خوشنویسی چینی

چین کشور آسیایی که در جمعیت اولین و در وسعت سومین کشور جهان، یکی از کهن‌ترین تمدن‌های دنیا و با حکومت تک‌حزبی کمونیستی است. اسلام سومین دین این کشور و مذهب تشیع یکی از مذاهب اسلامی در آن‌جاست. همه ساله از این کشور افرادی به عنوان حاجی به مکه مکرمه برای انجام مناسک حج سفر می‌کنند.

هنر خطاطی در چین
خطاطی یا نقاشی خط در فرهنگ چین نیز سابقه‌ای دیرینه و جایگاهی ویژه دارد. در واقع، خطاطی چینی یکی از قدیمی‌ترین و پرمخاطب‌ترین هنرهای این کشور به شمار می‌رود.

خط چینی بعد از ورود اسلام
خط سینی یا صینی به نوعی از خوشنویسی اسلامی که در چین مرسوم است گفته می‌شود. گاهی نیز «خوشنویسی چینی و اسلامی» گفته می‌شود که منظور تغییر در ضخامت و باریکی خط است. این خط معمولاً در مساجد شرق چین به‌کار می‌رود. از معروف‌ترین خوشنویسان این خط، نور دین می گوانگ‌ جیانگ است.

ویژگی‌ها خط سینی یا چینی
در این خط، معمولاً واژگان به‌صورت خمیده و گرد با جریان نوشته می‌شوند و کلفتی و نازکی را برای زیباتر کردن آنها به‌کار می‌برند. از این خوشنویسی در نوشتن نام مساجد در ورودی اصلی مساجد استفاده می‌کنند.

برای نحوهٔ نوشتن و ویژگی‌های آن تاکنون ساختاری رسمی بیان نشده‌است. می‌توان آغاز شکل‌گیری آن را به دوره‌هایی نسبت داد که خط ثلث به‌دست ایلخانان مغول در ایران و آسیای مرکزی استفاده می‌شد (قرن چهاردهم میلادی).

نقاط مشترک خطوط اسلامی با هنر خطاطی چینی
هر دو هنر به خط و خوشنویسی به عنوان پایه‌ای برای خلق آثار هنری می‌نگرند.
هر دو هنر دارای ظرافت، زیبایی و ارزش هنری بالایی هستند.
در هر دو فرهنگ، خطاطی از احترام و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

موقعیت جغرافیای چین
جمهوری خلق چین، با جمعیتی بالغ بر بیش از یک میلیارد تن، پرجمعیت‌ترین کشور دنیا و با مساحتی حدود ۹۰۱/۵۹۶/۹ کیلومتر مربع سومین کشور وسیع جهان است.

این کشور از شرق به جمهوری کره و دریای شرقی چین، از شمال به مغولستان، از شمال شرقی به روسیه، از شمال غربی به قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان، از غرب و جنوب غربی به کشورهای افغانستان، پاکستان، هند و نپال و از جنوب به کشورهای لائوس، میانمار و ویتنام محدود می‌شود.

تشیع و خلق آثار خوشنویسی
شیعیان چین در دو گروه دوازده امامی و اسماعیلی قرار می‌گیرند. وجود شیعیان موجب شد تا آثاری با مضامین مذهبی به خط ثلث و نسخ و قرآن‌های متعددی کتابت شود. شیعیان دوازده امامی که بیشتر کشمیری الاصل هستند، در شهرهای ختن و یارغند و مناطق اطراف آن، در ایالت خود مختار سین کیانگ زندگی می‌کنند. شیعیان اسماعیلی تاجیک نیز در کوه‌های پامیر سکونت دارند و مرکزشان شهر تاشقورقان است.


خرید تابلوهای خوشنویسی به واسطه سفر حج
مسیر اصلی حاجیان چین، رفتن به هند یا بنگلادش و از آن‌جا، از طریق دریایی، سفر به جده بود. مسیر چین به هند یا بنگلادش نیز به سبب سهولت سفر دریایی، بیشتر از طریق دریایی صورت می‌گرفت. فاصله چین تا بنگلادش بسته به موافق یا مخالف بودن باد و شرایط دیگر، پانزده تا سی روز به طول می‌انجامید.

حاجیان، گاه ماه‌ها در هند یا بنگلادش منتظر کشتی‌های جده می‌شدند. در فاصله بین بندر بنگلادش تا بندر جده، بسته به شرایط آب و هوا نیز، سفر بین چهل روز تا پنج ماه طول می‌کشید.

حاجیان، در طول این مسیر، با همراه شدن با بازرگانان و با استفاده از کشتی‌های تجاری، خود را به جده می‌رسانند. البته در دوره‌هایی، این مسیر دریایی، به سبب اختلاف چین و انگلیس، توسط دولت انگلیس، بسته شده بود و حاجیان چینی مجبور بودند، با تحمل سختی‌های فراوان، مسیری جدید و طولانی را در پیش گیرند.

راه دیگری که حاجیان چینی را به حج می‌رساند، مسیر زمینی راه ابریشم بود.

حاجیان، در این مسیر، از سمت شمال چین و عبور از شهرهای آسیای مرکزی چون کاشغر،‌ اندیجان، خوجند، سمرقند و بخارا خود را به سرحدات ایران رسانده، و پس از گذر کردن از شهرهای سرخس، مشهد، شهر ری، تهران و همدان به کرمانشاه رسیده، و از آن‌جا وارد بغداد شده و به همراه کاروان‌های حج به مکه رهسپار می‌شدند.

این مسافرت موجب شد تا مسلمانان چینی، از خرید تابلوهای خطاطی با مضامین آیات قرآنی در سفر حج موجب رونق و زیبایی این آثار در کشور خود بشوند. کم کم با خرید تابلوهای خوشنویسی به واسطه سفر حج موجب الگو پذیری برخی از هنرمندان خطاط چینی شد.

تعداد حاجیان چینی
شمار حاجیان، در عهد سلطه پادشاهان سلسله چینگ، یعنی در سال‌های ۱۶۴۴ تا ۱۹۱۱م. افزایش یافت. بسیاری از این حاجیان، عالمان دین بودند که به انگیزه آشنایی با دیگر بلاد اسلامی و بهره‌گیری از علوم سایر کشورها عازم این سفر می‌شدند. سفر این افراد بسیار پرمشقت بود و یک سال یا بیشتر از یک سال به طول می‌انجامید.

آن‌ها طی این سفر که گاه از طریق راه زمینی ابریشم، از طریق آسیای مرکزی و ایران، و گاه از راه دریایی، از سواحل جنوبی چین تا خلیج فارس، انجام می‌گرفت، با افکار و حرکت‌های اسلامی و ملی آشنا شده و به تبادل علوم و تجربه می‌پرداختند. سپس تحت تاثیر این افکار به کشور خود بازگشته و به تبلیغ و ترویج آن اقدام می‌کردند.

روح‌الدین مافاچو (۱۷۹۴-۱۸۷۴م.) از جمله این عالمان است که در دوره چینگ به حج رفت و سفرنامه حجی را از خود بر جای گذاشت. یاداشت‌های سفر به خانه خدا که گزارش سفر هشت ساله وی به حج است، و قدیمی‌ترین سفرنامه حج چین به شمار می‌رود، پس از بازگشت وی به چین، به زبان عربی، نگاشته شد.

وی در سال ۱۲۵۷ق (۱۸۴۱م.) عازم سفر حج شد. مافاچو از حدود چین جنوبی و با گذر از یونان به میانمار (برمه) رفت و پس از چهل روز سفر دریایی، به وسیله کشتی‌های تجاری، به هند رسید. مافاچو پس از اقامت چند ماهه در هند از بندر آن‌جا به بندر جده رفت. مافاچو در مسیر بازگشت به چین، در سال ۱۸۴۶م. از بندر جده به کراچی رفت و از آن‌جا به هند و سنگاپور و سپس به چین رسید.

گزارش وی از این سفر، راه حج حاجیان چینی در آن دوران را باز شناسانده و اطلاعات دقیقی از منازل، مشکلات و هزینه‌های موجود را در این راه ارائه می‌دهد. شاگردان وی این سفرنامه را به زبان چینی ترجمه و منتشر کردند.

شیخ نوح ماوان فو (۱۸۴۹-۱۹۳۴م.) از دیگر عالمانی است که در این دوره به حج رفت و تحت تاثیر افکار سلفی قرار گرفت و حرکت اخوانی را در چین بنیان نهاد. وی در سال ۱۸۸۶م، از طریق راه زمینی ابریشم و گذر از کشورهای مسلمان‌نشین آسیای مرکزی، به همراه آخوند ضیاء‌الدین و آخوند ولی، از بزرگان و دانشمندان چین، به حج رفت و پس از چهار سال سکونت در مکه و کسب علم از اساتید آن دیار، در سال ۱۸۹۲م.، از طریق دریایی به چین بازگشت.

پژوهش‌های قرآنی
پژوهشی در هنر قرآن نگاری چین ازقرن شانزدهم تاپایان قرن هجدهم میلادی توسط پژوهشگران انجام شده، که به نوع خط و تذهیب های که آمیختگی هنر اسلامی با چینی را دارد اشاره می‌کند. 

هنر اسلامی راه یافته به اکثر کشورهای 
با ظهور دین اسلام‎ و تلاش جهت زیبانویسی کلام الهی، هنر خوشنویسی در بین مسلمانان ارزشی ویژه پیدا نمود، چنانچه برخی خوشنویسی را شاخص‌ترین هنر در پهنه سرزمین‌های اسلامی دانسته اند.

هنر اسلامی به سرعت راهی و میهمان کشورهای هم جوار خود شد، تا جایی که امروزه به راحتی آمیختگی هنر خوشنویسی و تذهیب، کتابت و معماری اسلامی را در اکثرنقاط جهان شاهد هستیم.

خوشنویسی از مهمترین هنرهای تمدن اسلامی است که به سبب آمیختگی با کتابت قرآن و متون دینی و علمی و ادبی، با فرهنگ اسلامی پیوندی عمیق دارد.

بعد از ظهور اسلام در اکثر کشورهای جهان اسلام و پراکندگی جغرافیایی و تحولات فرهنگی، سنّت های آموزشی، رویکردهای تفننی، و کاربرد خوشنویسی در سایر هنرها مورد توجه ویژه بوده است.

🔸جهت مطالعه بیشتر این مبحث به پرتال فرهنگی راسخون مراجعه فرمایید...🔸