شعر بلغ العلی در هنر خوشنویسی

شعر بلغ العلی در هنر خوشنویسی
بَلَغَ العُلیٰ بِکَمالِه شعری از سعدی شیرازی است که به مدح پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) می‌پردازد. این شعر به‌صورت دو بیت و یا تک‌بیت به زبان عربی در دیباچه گلستان سعدی آمده است. سعدی در بیت اول، حضرت محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) را در بالاترین درجات کمال دانسته که با نور خود، تاریکی‌ها را برطرف ساخته است و در بیت دوم، همه ویژگی‌های پیامبر را نیکو قلمداد کرده و بر او و خاندانش درود می‌فرستد.

شعر بلغ العلی را از اشعار شاخص سعدی و نشانه عشق او به حضرت محمد(صلی الله علیه وآله وسلم) دانسته‌اند. همچنین یاد کردن از آل پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) در این شعر و دیگر اشعار سعدی را نشانه‌ای از گرایش‌ شیعی وی برشمرده‌اند.

شعر بلغ العلی در آثار نثر و نظم بعد از خود، نمود یافته و برخی عنوان کتاب خود را بلغ العلی بکماله قرار داده‌اند. این شعر در تابلوهای نقاشی، خوشنویسی و تابلوفرش‌ها نیز به‌کار گرفته شده است. سروده سعدی در زبان مردم هم رواج یافته و در مراسم‌ مختلف توسط عموم مسلمانان خوانده می‌شود.

بَلَغَ العُلیٰ بِکَــــــمالِهِ
کَشَفَ الدُّجیٰ بِجَمــالِهِ
حَسُنَت جَمیعُ خِصـالِهِ
صَلُّوا عَلَـــــــیهِ وَ آلِهِ

معرفی شعر بَلَغَ العُلیٰ بِکَمالِهِ
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) به عالی‌ترین مدارج کمال رسیده است. تاریکی‌ها را با نور جمالش برطرف ساخته و دارای همه ویژگی‌های نیکو است. درود خدا بر او و آل وی باد.

شعر بلغ العلی سروده سعدی شیرازی است و در دیباچه کتاب گلستان او قرار دارد.

در برخی نسخه‌های گلستان، این شعر به شکل تک‌بیتی، به‌گونه‌ای که بیت اول به‌عنوان مصرع نخست و بیت دوم نیز مصرع بعدی قرار گرفته است.

با وجود آن‌که این شعر به زبان عربی است؛ اما سرودن شعر عربی ساده توسط فارسی‌زبانان را امری متداول دانسته‌اند.

واژه دُجیٰ در لغت به‌معنای تاریکی و یا تاریکی‌ها آمده است. دهخدا مصرع دوم را برطرف‌شدن ظلمت با جمال حضرت محمد(صلی الله علیه وآله وسلم) معنا کرده است.

 البته برخی دیگر، دُجی را به‌معنی پرده دانسته و عبارت را چنین معنا نموده‌اند که پرده زیبایی با جمال حضرت محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) گشوده شد.

بلغ العلی اشعار شاخص سعدی
شعر بلغ العلی یکی از اشعار شاخص سعدی و نشانهٔ عشق او به رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) قلمداد گردیده است؛ تا جایی که بعضی این دو بیت را یکی از بی‌نظیرترین اشعار عالَم در ستایش حضرت محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) دانسته‌اند.

 برخی از پژوهشگران با بیان آیات و روایات مرتبط، معتقدند که سعدی در این شعر، پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله وسلم) را به بهترین شکل و کوتاه‌ترین عبارات معرفی نموده است.

سعدی در انتها از خاندان حضرت محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) یاد می‌کند که در دیگر اشعار او نیز به چشم می‌خورد. عده‌ای این مسأله را نشانه‌ای از گرایش‌های شیعی وی می‌دانند.

جایگاه و بازتاب‌ها
شعر بلغ العلی در آثار دیگران بسیار مورد توجه بوده است و تأثیر آن را در قالب سه دسته متون، آثار هنری و ادبیات عامه می‌توان مشاهده کرد:

در متون ادبی
این شعر بارها در برخی از قصاید شاعران و نویسندگان ایرانی همچون اشعار ریحان‌الله نخعی گلپایگانی (۱۳۱۸–۱۴۱۲ق) و سروده‌های محمدتقی کرمانی ملقب به مظفر و یا مولوی کرمانی (متوفای ۱۲۱۵ق)به‌کار رفته است.

برخی از نویسندگان خارجی مانند ظفرعلی‌خان (۱۸۷۳–۱۹۵۶م) از چهره‌های پاکستان نیز از این شعر در سروده‌های خود بهره برده‌اند.

دیگران نیز با استفاده از سبک شعری سعدی، به سرودن اشعاری مشابه در وصف رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) پرداخته و به نظیرگویی‌ نسبت به شعر بلغ العلی پرداخته‌اند.

 این شعر در متون نثر نیز در توصیف پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) و ائمه (علیهم السلام) به‌کار رفته است. بعضی از نویسندگان اثر خود را به عنوان «بلغ العلی بکماله» نام‌گذاری کرده‌اند.

در آثار هنری
شعر بلغ العلی در آثار هنری نیز نمود یافته، به‌گونه‌ای که نقاشان و خوشنویسان به تولید آثاری با موضوع همین شعر دست زده‌اند و می‌توان به خوشنویسی بلغ العلی از میرزا محمدرضا کلهر در سال ۱۲۹۸ق و اثر خط-نقاشی از اسماعیل جلایر اشاره کرد؛ چنانکه این شعر گاه به‌صورت خوشنویسی نستعلیق بر روی قالیچه‌ها نیز بافته شده و در مسابقات ادبی به مناسبت آغاز قرن پانزدهم قمری عرضه شده است.
همچنین شعر بلغ العلی بر دیوار برخی آثار تاریخی نیز نقش بسته است.

در ادبیات عامه
شعر بلغ العلی در ادبیات عامه نیز وارد شده است؛ این شعر در ایام ولادت رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) و حتی در نوحه‌های ایام محرم در برخی از نقاط کشور خوانده می‌شود. علاوه بر مردم، دراویش هم به شکل خاص، این شعر سعدی را بسیار به‌کار می‌بردند.

دایره تأثیر شعر فوق از ایران هم فراتر رفته تا جایی که گفته‌اند شعر بلغ العلی زبانزد مردم کشمیر بوده و در مساجد با آواز بلند خوانده می‌شود.


در پایان:
جا دارد که از دلسوزی، همراهی و راهنمایی اساتید معظم و ارجمند خود در تعلیم و تربیت و انتقال معلومات و تجربیات ارزشمند، در کنار برقراری رابطه صمیمی و دوستانه و ایجاد فضایی به دور از تشریفات، بر خود وظیفه میدانم در کسوت شاگردی از زحمات ارزشمند استاد مسعود نجابتی، استاد عبدالرسول یاقوتی و استاد ناصر طاووسی تقدیر و تشکر نمایم. از خداوند متعال برای این اساتید عزیزم، سلامتی، موفقیت و همواره شاگرد پروری را مسئلت دارم.

شاگرد شما، ابوالفضل رنجبران


© کلیه حقوق متعلق به صاحب اثر و پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.