پوستر و ان یکاد ابوالفضل رنجبران

طراح پوستر: ابوالفضل رنجبران

معرفی هنرمند: ابـوالفضــل رنجـبـــران، کارشناس هنری های تجسمی، مدیر هنری، طراح گرافیک، کسب مقامات اول در مسابقات بین المللی، کسب چندین دیپلم افتخار کشوری، عضو انجمن هنرهای تجسمی کشور و...

و محقّقا نزديك است كسانى كه كافر شده اند بعد از شنيدن قرآن تو را با چشم زخم خود سرنگون كنند و مى گويند او واقعا ديوانه است

ترجمه آیت اللهی : سید مهدی آیت اللهی ، صفحه 922

...................................................................................................................................

قرآن را چونكه كافران بشنيدند

با چشمانشان قريب بود كه آزار،

بر تو رسانند و اين كلام بگفتند

او مجنون است و نيست شبهه [در اين كار]

ترجمه امينيان كرم‌خدا امينيان ، صفحه 566

طراح پوستر: ابوالفضل رنجبران

آیه وَ اِن یَکاد یا آیه چشم‌زخم (قلم: ۵۱-۵۲) به آسیب رساندن کافران از طریق چشم‌زخم به پیامبر(ص) پس از شنیدن قرآن اشاره دارد. نزول این آیه را درباره خشم کفار از شنیدن آیات قرآن و نگاه غضب‌آلود آنان به پیامبر به قصد آسیب زدن به او دانسته‌اند.

شأن نزول

گفته‌اند این آیه درباره چشم‌زدن پیامبر(ص) از ناحیه عده‌ای از مخالفان نازل شده است. معنای آیه این است که به‌راستی آنان که کافر شدند، وقتی قرآن را شنیدند نزدیک بود با چشم‌های خود تو را به زمین بیندازند، یعنی با چشم‌زخم خود تو را بکشند. بر اساس برخی از گزارش‌ها این چشم زدن را گروهی از قوم بنی اسد انجام دادند که معروف به بدچشمی و چشم زخم بودندکه به آنها عَیّانون می‌گفتند.

علامه طباطبایی در المیزان ازلاق در واژه «لَيُزْلِقُونَكَ» که به معنای لغزاندن است را کنایه از کشتن با چشم زخم دانسته است. و یقولون انه لمجنون و ما هو الا ذکر للعالمین نسبت دیوانگی به پیامبر دادند در هنگامی که قرآن را از او می‌شنیدند، دلیل بر این است که می‌خواسته‌اند بگویند قرآن از اِلقائات شیطان‌ها و جن است.

دلالت بر چشم‌زخم و دفع آن

بنابر نظر علامه طباطبایی بر اساس نظر عموم مفسران مراد از اِزلاق به اَبصار(زمین زدن با دیدگان)، چشم‌زدن است، که خود نوعی از تأثیرات نفسانی است و دلیلی عقلی بر نفی آن و سببی برای انکارش وجود ندارد. همچنین حوادثی دیده شده که با چشم‌زدن منطبق است، و روایاتی هم بر طبق آن وارد شده‌است. فیض کاشانی نیز چشم زخم(الاصابة بالعین) را که می‌تواند منشأ نفسانی داشته باشد تأیید می‌کند و معتقد است که برخی نفوس می‌توانند در خارج از بدنشان تأثیر داشته باشند. کلمه «زلق» در لغت به معنای زلل و لغزش است، و اِزلاق به معنای اِزلال، یعنی صَرْع و کنایه از کشتن و هلاک کردن است. در برخی کتاب‌های روایی و دعایی خواندن و نوشتن آیه و ان یکاد را برای دفع چشم‌زخم حسودان و بد خواهان مفید دانسته‌اند. به عنوان نمونه،از حسن بصری روایت شده‌است که: دوای دردِ چشم‌زخم، خواندن آیه «و ان یکاد» است. به همین دلیل آیه و این یکاد را از آیاتُ‌الحِرز دانسته‌اند.

جایگاه در فرهنگ عامه

وإن یکاد، از پُرکاربردترین آیات قرآنی در زندگی مردم ایران قرار دارد. بسیاری از مردم این آیه را به‌عنوان محافظی در برابر چشم‌زخم استفاده می‌کنند و به منظور دور کردن چشم‌زخم بر سر در خانه‌ها، نصب می‌گردد. استفاده از آیه وان یکاد به عنوان کتیبه تزیینی برای سر در ورودی منزل رواج دارد و در میان کتبیه‌های سردرهای منازل، آیه «وان یکاد» بیشترین آمار را به خود اختصاص داده است.

به گفته مرتضی مطهری، اندیشمند شیعی، هیچ آیه‌ای به‌اندازه آیه «وَ انْ یکادُ الَّذینَ کفَروا» در میان مردم ایران برای شعار رایج نشده است، اما وی معتقد است که مدرکی که بر جلوگیری آیه «ان یکاد» از چشم‌زخم دلالت کند، وجود ندارد.

و ان یکاد در شعر حافظ:

معاشران گره از زلف یار باز کنید
شبی خوش است بدین قصه‌اش دراز کنید
حضور خلوت انس است و دوستان جمعند
و ان یکاد بخوانید و در فراز کنید
رباب و چنگ به بانگ بلند می‌گویند
که گوش هوش به پیغام اهل راز کنید
به جان دوست که غم پرده بر شما ندرد
گر اعتماد بر الطاف کارساز کنید
میان عاشق و معشوق فرق بسیار است
چو یار ناز نماید شما نیاز کنید
نخست موعظه پیر صحبت این حرف است
که از مصاحب ناجنس احتراز کنید
هر آن کسی که در این حلقه نیست زنده به عشق
بر او نمرده به فتوای من نماز کنید
وگر طلب کند انعامی از شما حافظ
حوالتش به لب یار دلنواز کنید

شاعر: لسان‌الغیب حافظ
طراح پوستر: ابوالفضل رنجبران

منابع

• طباطبایی، سید کاظم، «حرز»، در جلد ۱۳ از دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ۱۳۸۸ش.
• طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۴ق.
• محمدی، رضا و رجبی، محمدعلی، «بررسی کتبیه‌های سردر ورودی منازل تهران از دوره قاجار تاکنون»، فصلنامه نگره، شماره ۱۵، تابستان ۱۳۸۹ش.
• مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، موسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
• مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، چاپ چهارم، ۱۳۹۰ش.
• موسوی آملی، سید محسن، «سردرنوشته‌های قرآن»، در مجله بشارت، شماره ۶۵، خرداد و تیر ۱۳۸۷.
• شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار، نجف، المطبعة الحیدریة، بی‌تا.
• فیض کاشانی، محسن، الوافی، اصفهان، كتابخانه امام أميرالمؤمنين على عليه السلام‌، ۱۴۰۶ق.