الیزا (Eliza) اولین چت بات هوشمند

امروزه هوش مصنوعی توانسته است نقش پررنگی در زندگی‌مان ایفا کند. چت بات‌های زیادی خلق شده‌اند که تاثیر زیادی بر کیفیت زندگی افراد می‌گذارند. این چت‌بات‌ها از دهه 1960 شروع به واردشدن به زندگی ما انسان‌ها کرده‌اند و اولین آن‌ها چت‌باتی به اسم الیزا بود. در ادامه این مقاله به داستان خلق اولین چت‌بات تاریخ می‌پردازیم.

تولد الیزا

در دهه ۱۹۶۰، زمانی که کامپیوترها هنوز در مراحل اولیه توسعه خود بودند و ایده هوش مصنوعی بیشتر به داستان‌های علمی تخیلی شباهت داشت، یک دانشمند کامپیوتر به نام دکتر جوزف وایزنبام در دانشگاه MIT به‌دنبال خلق سیستمی بود که بتواند با انسان‌ها به شیوه‌ای مشابه با مکالمات واقعی ارتباط برقرار کند. این تلاش منجر به خلق اولین چت‌بات شناخته‌شده در تاریخ به نام الیزا شد.

نام‌گذاری الیزا

دکتر وایزنبام با الهام‌گیری از شخصیت الیزا دولیتل در نمایش‌نامه پیگمالیون اثر جورج برناردشاو اسم این چت‌بات را الیزا نام‌گذاری کرد. از آنجایی که الیزا دولیتل در این نمایش‌نامه دختر فقیری بود که آموزش‌داده‌شده بود تا با لحن اشراف‌زادگان صحبت کند، چت‌بات او هم با توانایی «بهبود تدریجی» توسط کاربران مختلف به الیزا دولتیل شبیه شده بود. هدف اصلی وایزنبام نمایش محدودیت‌های ارتباطی بین انسان و ماشین بود. او می‌خواست نشان دهد که چگونه یک برنامه کامپیوتری ساده می‌تواند به ظاهر با انسان‌ها گفت‌وگو کند و چطور این مکالمات می‌توانند فریبنده باشند.

طراحی Eliza

الیزا به‌عنوان یک روان‌شناس مجازی طراحی شده بود و از تکنیک‌های پردازش زبان طبیعی برای پاسخ‌دادن به سوالات کاربران استفاده می‌کرد. دکتر وایزنبام از الگوریتم‌های ساده‌ای بهره گرفت که پاسخ‌های الیزا را براساس کلمات کلیدی موجود در ورودی‌های کاربران تولید می‌کرد. یکی از اولین و معروف‌ترین اسکریپت‌های الیزا، اسکریپت «دکتر» بود که به الیزا امکان می‌داد به‌عنوان یک روان‌شناس راجرین (روان‌شناس انسانی) عمل کند. روانشناسی راجرین، نوعی روان‏درمانی مراجع‏محور است که کارل راجرز آن را مطرح کرده و مبتنی بر درک همدلانه، خودشکوفایی و خودشناسی مراجع است.

در این اسکریپت، الیزا به سوالات کاربران با تکرار یا بازنویسی سوالات آن‌ها به‌نحوی که احساس شود الیزا درک عمیقی از مسائل کاربر دارد، پاسخ می‌داد. به‌عنوان مثال، اگر کاربر می‌گفت: «من احساس تنهایی می‌کنم»، پاسخ الیزا ممکن بود این باشد که «چرا فکر می‌کنی تنها هستی؟». این روش باعث می‌شد که کاربران احساس کنند الیزا واقعا به حرف‌هایشان گوش داده و به آن‌ها اهمیت می‌دهد.

واکنش‌ها و نتایج اولیه

با معرفی الیزا، دکتر وایزنبام به‌سرعت دریافت که بسیاری از کاربران تحت تأثیر توانایی الیزا در برقراری ارتباط قرار گرفته‌اند. برخی از کاربران حتی باور داشتند که الیزا واقعا آن‌ها را درک می‌کند و می‌تواند به رفع مشکلاتشان کمک کند. این واکنش‌ها دکتر وایزنبام را شگفت‌زده و نگران کرد. او دریافت که مردم ممکن است بیش از حد به قابلیت‌های هوش مصنوعی اعتماد کنند و نتوانند تمایز بین مکالمه واقعی و مکالمه با یک ماشین را تشخیص دهند.

پاسخ‌های الیزا آنقدر قانع‌کننده بود که بعضی از کاربران از نظر عاطفی به برنامه وابسته شدند و فراموش کردند که با یک برنامه کامپیوتری صحبت می‌کنند. به‌عنوان نمونه، منشی خود وایزنبام از او خواست که اتاق را ترک کند تا بتواند با الیزا گفت‌وگوی واقعی داشته باشد.

محدودیت‌ها و انتقادات

اگرچه الیزا به‌عنوان یک نوآوری بزرگ در زمینه هوش مصنوعی شناخته شد؛ اما محدودیت‌های زیادی داشت. این برنامه قادر نبود زبان واقعی را درک کند و تنها می‌توانست براساس الگوهای ساده پاسخ دهد. الیزا نمی‌توانست مفاهیم پیچیده را تحلیل کند و فقط به سطحی‌ترین لایه‌های مکالمه پاسخ می‌داد.

منتقدان هم به‌سرعت به محدودیت‌های الیزا اشاره کردند. آن‌ها معتقد بودند که الیزا تنها توانایی فریب‌دادن کاربران را دارد و نمی‌تواند جایگزین واقعی برای مکالمات انسانی باشد. دکتر وایزنبام هم خود به‌شدت از سوء‌استفاده‌های احتمالی از این فناوری نگران بود و بارها هشدار داد که نباید به توانایی‌های الیزا بیش از حد اعتماد کرد.

تاثیرات بلندمدت

با وجود محدودیت‌ها، الیزا تاثیرات عمیقی بر زمینه هوش مصنوعی و پردازش زبان طبیعی گذاشت. این برنامه نشان داد که کامپیوترها می‌توانند به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی شوند که به‌نظر برسد قادر به برقراری مکالمات معنادار با انسان‌ها هستند. الیزا الهام‌بخش پژوهشگران بسیاری شد که به‌دنبال توسعه چت‌بات‌های پیچیده‌تر و هوشمندتر بودند.

یکی از مهم‌ترین دستاوردهای الیزا این بود که مفهوم «آزمون تورینگ» را بیشتر به چالش کشید. آزمون تورینگ که توسط آلن تورینگ مطرح شده بود، به این ایده اشاره دارد که اگر یک ماشین بتواند انسان را متقاعد کند که یک انسان است، پس می‌توان گفت که هوش مصنوعی دارد. الیزا نشان داد که حتی برنامه‌های ساده هم می‌توانند انسان‌ها را فریب دهند، بدون اینکه واقعا هوشمند باشند.

نتیجه‌گیری

الیزا به‌عنوان اولین چت‌بات در تاریخ هوش مصنوعی، نقش مهمی در توسعه و پیشرفت این زمینه داشته است. این برنامه نشان داد که کامپیوترها می‌توانند به‌ظاهر با انسان‌ها مکالمه کنند و سوالات عمیق‌تری در مورد اعتماد، اخلاق و فلسفه هوش مصنوعی مطرح کرد. داستان الیزا یادآوری می‌کند با اینکه فناوری می‌تواند به پیشرفت‌های شگرفی دست یابد، اما همیشه باید به محدودیت‌ها و پیامدهای اخلاقی آن هم توجه داشت.

منابع aigeneration.blog | vox.com