قسمت شانزدهم- مرغ سحر

سلام به پادکست مترونوم خوش اومدید. من پیام مقدم هستم و شما به شانزدهمین قسمت پادکست مترونوم گوش می کنید که در اسفند ۱۳۹۸ ضبط شده. مترونوم، پادکستی درباره‌ی داستان ساخته شدن ترانه‌ها و اینکه ترانه‌های مشهور، چه مسیری رو طی کردند تا به گوش ما برسند.

(۰۱:۳۲ تا ۰۲:۳۰)

اپیزودهای مترونوم رو علاوه بر جاهایی که قبلا گفتم، از روی وبسایت مترونوم هم میتونید گوش کنید. به اضافهی اینکه متن نوشتاری هر قسمت و عکسها و موارد مربوط به اون قسمت رو هم روی وبسایت میذاریم که زحمت ویرایش متن قسمتهای اخیر رو دوست عزیز، آقای فرشید سادات شریفی کشیدنو اگر هم مطلب جدیدی در مورد اپیزودهای گذشته به دستمون رسید، روی وبسایت بروزرسانی میکنیم و اینطوری دسترسی بهشون خیلی آسونتر میشه. سری به وبسایت مترونوم بزنید و مشکلات و نواقصش رو بهمون بگید. راه اندازی و اسپانسرشیپ وب سایت مترونوم به عهده سایت چکاواست. چکاوا سایتیه که به صورت تخصصی، کار صدا و نریشن میکنه. اگر هم دوست داشتید به مترونوم کمک مالی کنید، میتونید به آدرس پیپال مترونوم که همون ایمیل مترونوم پادکست در جیمیل دات کام کمکهای خودتون رو واریز کنید و پادکست مترونوم رو حمایت کنید. و اما بریم سراغ قسمت شانزدهم پادکست مترونوم.

ناله مرغ سحر

(۰۳:۰۱ تا ۰۴:۰۴)

داستان این بار، در جشن هفته نامه ناهید در هفتم تیرماه ۱۳۰۶ در باغ سهم الدوله در همسایگی سفارت آلمان، واقع در خیابان فردوسی تهران شروع میشه. در کوچهای که به خاطر اینکه سفارت امپراتوری آلمان چسبیده به اون بود، کوچه برلن نامیده میشد. برلن، تلفظ فرانسوی برلین، پایتخت آلمانه. اون روزها هنوز خبری از لباس فروشی ها و شلوغیهای امروز کوچه برلن نبود و این منطقه یکسرش به خیابان فردوسی و سر دیگرش به لاله زار میرسید از مناطق اعیان نشین و اصطلاحاً باکلاس تهران بود. هفته نامه ناهید، نشریهای به سبک طنز بود که از فروردین سال ۱۳۰۰ تا اردیبهشت ۱۳۱۲ توسط میرزا ابراهیم ناهید شیرازی منتشر میشد. در اوایل انتشار، عارف قزوینی نیز از کسانی بود که در نوشتن مطالب ناهید، با میرزا ابراهیم همکاری میکرد. بیشتر مطالب ناهید نوشته‌های فکاهی و طنز بود و گویا از رضاخان سردار سپه هم طرفداری میکرده.

(۰۴:۰۵ تا۰۴:۵۴ )

در تیرماه ۱۳۰۶ میرزا ابراهیم، تصمیم میگیره جشنی به مناسبت هفتمین سال انتشار ناهید برگزار کنه. این جشن برگزار میشه و عده زیادی از مقامات کشوری و وزرا از جمله مهدی قلی هدایت، نخست وزیر وقت که یک ماه پیش به این مقام رسیده بود و هنرمندانی مثل مرتضی محجوبی، حسین یاحقی، ابوالحسن صبا، ارسلان درگاهی، رضاخان روانبخش و مرتضی خان نی داوود و برادرش موسی نی داوود حضور داشتند. مرتضی خان نی داوود از آهنگسازان و موسیقیدانان به نام اون روزگار بود که درباره او و کارهایش در اپیزود سوم مترونوم، مربوط به ترانه شاه من ماه من، یکی دیگر از مشهورترین ساخته‌های او مفصل صحبت کردیم. اون شب، مرتضی خان با همراهی موسی خان و رضا خان روانبخش و تاج اصفهانی هم برنامه‌ای اجرا میکنند.

(۰۵:۵۵ تا ۱۱:۳۵)

یکی از آهنگهایی که در این کنسرت اجرا میشه تصنیف ماهور بود. تصنیفی که بعدتر، به نام مرغ سحر یا ناله مرغ سحر مشهور شد. به این مصاحبه با جلال الدین تاج، مشهور به تاج اصفهانی در اواسط دهه پنجاه گوش کنید که او خودش رو اولین خواننده ترانه مرغ سحر در اون جشن معرفی میکنه. مرتضی خان، در مصاحبه‌ای با روزنامه اطلاعات، به تاریخ دهم تیرماه ۱۳۵۴ درباره ساختن مرغ سحر اینطوری میگه: «فکر میکنم حالا پنجاه سال از ساختن آن میگذرد. این آهنگ را یک شب در خانه ام در خیابان فردوسی، در کوچه بختیاریها، کوچه فروشگاه فردوسی فعلی ساختم. انگار به من الهام شده بود که این آهنگ جاودانه خواهد شد چون از ساختن آن دچار هیجان عجیبی شده بودم».

(۱۱:۳۷ تا ۱۲:۵۷)

همینطور از قرائن پیداست که ابتدا موسیقی ساخته شده و بعدتر، شعری بر روی اون گفته شده. مرتضی خان، در مصاحبه دیگهای در سال ۱۳۵۵ با علی مبشری میگه: «مرغ سحر که ساختم، نه شاد است و نه غم انگیز. آهنگ، نه غم دارد نه شاد است. مرغ سحر ناله سر کن، نه شعر آن غمگین است نه آهنگ آن. عارف قزوینی آهنگی ساخته، گریه کن/ گر سیل خون، گرییی ثمر ندارد. اگر شعر هم خوانده نشود از آهنگ آن پیداست که شعر و آهنگ خیلی غمگین است. عارف هم آهنگ و هم شعر را خودش ساخته. ولی شعر مرغ سحر را مرحوم ملک الشعرا بهار ساخته.

حالا چطور شده که اینطور است؟ چی شده که قالب هم است؟ شاید بیش از بیست بار برای مرحوم ملک الشعرای بهار، آهنگ را نواختم و این آهنگ را ایشان حفظ کرد که بتواند در قالب این آهنگ، چه شعری بگوید. مرغ سحر را ساختم، شاعر دیگری هم بود ولی مرحوم ملک الشعرای بهار با درویش خان دوست بودند. تمام آهنگهایی که درویش خان ساخت با مرحوم ملک الشعرا می ساختند. یعنی شعر و آهنگ را باهم میساختند. و الحق والانصاف بهترین تصانیف را بعد شیدا ساخت. شیدا یک استثناست. ولی مال مرحوم ملک الشعرا و درویش خان خیلی خیلی خوب بود».

(۰۳:۱۴ تا ۰۳:۱۵)

عده ای معتقدند که بهار، شعر مرغ سحر را بسیار پیش از این و در دوران مشروطه سروده. در روی جلد ضمیمه مانندی که در هفته نامه ناهید، تحت عنوان «یادگار جشن آغاز هفتمین سال ناهید» منتشر شده و در بالای صفحه نوشته شده، تصنیف ماهور و در وسط صفحه، طرح اصطلاحاً لوگوی روزنامه ناهیده و در زیر ذکرشده «اثر طبع یکی از اساتید سخن» و نامی از بهار برده نشده. میشه اینطور نتیجه گرفت که به‌ احتمال بسیار قوی، اولاً این تصنیف قبل از اون جایی منتشر و یا اجرا نشده و برای همین نام سراینده مشخص نیست و دوم، به خاطر شروع دوره بگیر ببند و خفقان رضاشاهی و از ترس برخی ملاحظات، ملک الشعرا بهار صلاح دونسته اسمش گفته نشه. هر چند، اسم شاعر تصنیف به زودی بر سر زبونها میافته. عکس هفته نامه ناهید، که توضیحات و شعر تصنیف مرغ سحر در آن چاپ شده رو در وبسایت و اینستاگرام مترونوم میتوانید ببینید.

( ۱۵:۰۴ تا ۱۶:۰۷)

اولین اجرای این ترانه هم ابهامات زیادی داره. علاوه بر تاج اصفهانی در چند منبع، خانم ایران الدوله، نخستین خواننده این تصنیف در جشن نشریه ناهید معرفی شده. نکته جالب دیگه، اینکه در نسخه‌های اولیه شعر تصنیف مرغ سحر، مثل همین بروشور جشن نشریه ناهید و یا متن ترانه با دستخط خود ملک الشعرا بهار، که در موزه مجلس نگهداری میشه، در بیت «ای خدا، ای فلک، ای طبیعت»، مصراع دوم، به صورت «شام ما، شام ما را سحر کن» نوشته شده و البته در اجرای تاج اصفهانی هم شنیدید که به همین صورت اولیه خونده شد. یزدان بخش قهرمان، داماد ملک الشعرا از قول پدر زنش، اینطور نقل میکنه: « که شبی رهگذری این ترانه رو در گذر، با صدای بلند میخونده و این بیت رو به صورت «شام تاریک مارا سحر کن» خونده و ملک الشعرا متوجه میشه که این کلمات چقدر بهترند و با الهام از همین مرد رهگذر، بیت رو به صورت امروزی بازنویسی میکنه.

(۱۶:۰۸ تا ۱۸:۱۱)

برعکس آنچه همه فکر میکنن، این تصنیف هیچگاه توسط قمرالملوک وزیری اجرا و ضبط نشده. البته ممکنه قمر در جایی یا کنسرتی اون رو خونده باشه ولی صفحه یا مدرکی در این مورد وجود نداره. خود مرتضی نی داوود هم در همون مصاحبه سال ۵۴ با روزنامه اطلاعات، در این مورد تاکید میکن: «این آهنگ رو ملوک ضرابی خوانده است. من اشتباه کردم. سالها پیش، وقتی این آهنگ از رادیو پخش میشد، صدا به قدری صاف و رسا بود که من فکر کردم خواننده آن، قمر است». اولین اجرای ضبط شده این ترانه که امروز در دسترسه، اجرای ملوک ضرابی، مربوط به پاییز سال ۱۳۰۶ خورشیدی بر روی صفحه پولیفون قرمز و با شماره سفارش ۴۱۱۷۴۷.

این اجرای ملوک ضرابی با تار مرتضی خان و ویولون موسی خان نی داوود همراهه.

(۱۹:۱۸ تا ۲۲:۲۳)

صفحه دیگه‌ای از همین تصنیف با صدای خانم ایران الدوله، هلن وجود داره که متعلق به کمپانی هیز مسترویس، به شماره AX692 ، و در همین سال ۱۳۰۶ ضبط شده. در اجرای ایران الدوله، صدای او با تار یحیی خان زرین پنجه همراهی میشه. صفحه دیگهای هم از مرغ سحر وجود داره که خواننده های کمتر شناخته شده ای به نام جمال صفوی در سال ۱۳۰۷ اون رو اجرا کرده که گویا خیلیا همین اجرا رو اشتباهاً به قمر نسبت میدن. در اجرای جمال صفوی که بر روی صفحه کلمبیا سبز، ضبط شده برای اولین بار اسم ملک الشعرا بر روی صفحه آمده و سازهای بیشتری در این اجرا شرکت دارن. نوازنده پیانو حسین استوار، ویالون ابراهیم منصوری، ویولن دوم نورزاد و نوازنده تار سالاری. عکس هر سه این صفحه ها رو هم، بر روی وبسایت و اینستاگرام مترونوم، میتونید ببیند.

(۲۲:۳۵ تا ۲۳:۳۵)

تصنیف مرغ سحر دو قسمت داره که اشعار قسمت دوم، اشارات سیاسی بسیار واضح تر و گزنده تری داره و در تمامی این صفحات ذکر شده، روی دیگر صفحه، اجرای قسمت دوم این شعره. ولی در اجراهای بعدی و موخر فقط قسمت اول تصنیف اجرا شده و کمتر خوانندهای قسمت دوم تصنیف رو خونده.

راستی و مهر و محبت فسانه شد...................... قول و شرافت همگی از میانه شد از پی دزدی، وطن و دین بهانه شد............................دیده تر شد، دیده تر شد جور مالک، ظلم ارباب................................ زارع از غم، گشته بیتاب ساغر اغنیا پر میناب.................................جام ما پر ز خون جگر شد.

ای دل تنگ، ناله سر کن...........................از قوی دستان حذر کن، از مساوات صرف نظر کن.

(۲۳:۲۲ تا ۲۴:۱۳)

مورد دیگه در مورد کلمات به کار رفته این تصنیف، اینکه با توجه به اوضاع اون روز در جهان و پیروزی انقلاب کمونیستی در شوروی، حال هوای انقلابی و چپ گرایانه به خوبی در این اشعار پیداست. کلماتی مثل توده، ارباب، زارع و مساوات این مورد رو تایید میکنه. و نکته دیگه اینکه، در قسمت اول ترانه، دو بار راوی ماجرا عوض میشه. یعنی ابتدا، این شاعره که با مرغ گرفتار در قفس، صحبت میکنه و از او میخواد که نغمه آزادی سر بده و بعد مرغ در قفس، از ناامیدیها و ظلمها شکایت میکنه و در انتها باز هم این شاعره که مجدداً از پرنده گرفتار، میخواد شرح هجران رو مختصر کنه.

(۲۴:۱۴ تا ۲۴:۴۸)

به هرحال، صفحه‌های این تصنیف به بازار میاد و با استقبال فراوانی روبرو میشه و بنا به گفته دکتر نیّّر سینا، یک ماه پس از بیرون آمدن صفحه‌های ملوک ضرابی، شهربانی اقدام به جمع‌آوری اونها از بازار میکنه و صفحه، بازار سیاه پیدا میکنه و قیمتش از 1۵ ریال به 40 50 ریال میرسه. بعد از این دوران، کمکم تصنیف مرغ سحر، به نحوی از خاطره‌ها میره و حتی در وقایع شهریور بیست و ملی شدن صنعت نفت و حتی کودتای 28 مرداد هم خبری از بازخوانی یا اجرای این تصنیف نیست.

(۲۴:۴۹ تا ۲۵:۲۷)

مرغ سحر بار دیگه در اوایل دهه چهل خورشیدی بازخوانی میشه. روح‌الله خالقی، ترانه رو برای ارکستر بزرگ تنظیم میکنه و این بار تصنیف، با شعر جدیدی از رهی معیری و با صدای پوران و عبدالوهاب شهیدی اجرا میشه و تحت عنوان برنامه گلهای رنگارنگ 338 از رادیو پخش میشه. این اجرا، هرچند از نظر اجرای موسیقیایی و تنوع و رنگ آمیزی ارکستر، کار متفاوتی بود ولی به علت استفاده از شعری دیگه‌اس که جذابیتهای شعر بهار رو نداشت و به خاطر خاطره انگیز بودن شعر اصلی، استقبال زیادی از اون نمیشه.

(۲۷:۴۱ تا ۲۸:۳۱)

اجرای نادر گلچین با تنظیم فرامرز پایور نیز بازخوانی دیگهای از این ترانه در اویل دهه پنجاهه. اجرایی با سنتور فرامرز پایور، نی حسن ناهید و ضرب محمد اسماعیلی. استاد حسن کسایی، نوازنده شهیر نی، در سال ۱۳۸۸ با اهدای نشان مرغ طلایی و تقدیر نامه، اجرای نادر گلچین رو بهترین اجرای این تصنیف دونسته. او در نامه اینطوری میگه: «از مجموعه ترانههایی که در عمر ۸۱ ساله خود شنیده ام، شعر و آهنگ مرغ سحر، ساخته مرتضی نیداوودو سروده ملک الشعرا بهار، با تنظیم فرامرز پایور و صدای نادر گلچین، نه تنها سرآمد بوده که کلام مؤثر بهار، زنگ دل را می زداید و برای زخم دل مرهمیست بینظیر.

(۲۹:۱۸ تا ۳۰:۳۸)

در همون سالهای ابتدایی دهه پنجاه، هنگامه اخوان با همراهی تار محمدرضا لطفی و ضرب بیژن کامکار این تصنیف رو اجرا میکنه. گفته میشه این اجرا نزدیک ترین اجرا به اجرای اصلی مرغ سحر بوده. این اجرا در برنامه گلهای تازه، شماره ۲۰۱ پخش میشه. هنگامه اخوان در اجرا، به جای خاک توده، میخونه: «خاک تیره» که احتمالاً باید به خاطر سختگیریهای اون روزگار ممیز رادیو تلویزیون باشه. مرتضی نی داوود مدتی کوتاه، قبل از انقلاب به همراه خانواده، به آمریکا مهاجرت کرد و در شمال کالیفرنیا ساکن شد. چند سال بعد، در سال ۱۳۶۳ مراسمی برای بزرگداشت مرتضی خان در لس آنجلس برگزار شد و شهلا سرشار، ترانه مرغ سحر رو در حضور مرتضی نی داوود، اجرا کرد.

(۳۲:۰۷ تا ۳۴:۰۹)

در سالهای انقلاب و جنگ و آمدن سرودهای جدید، این تصنیف در ایران تا حدی به فراموشی سپرده میشه. شاید تنها موردی که در اون سالها به اون اشاره میشه، در قسمتی از سریال هزاردستان علی حاتمی باشه. وقتی اسماعیل محمدی در نقش استاد گلبهار و با گویندگی ناصر طهماسب، این تصنیف رو اجرا میکنه. چند سالی میگذره. در تابستان ۱۳۶۹ محمدرضا شجریان با همراهی داریوش پیرنیاکان نوازنده تار، جمشید عندلیبی نوازنده نی و مرتضی اعیان نوازنده ضرب، برای اجرا یک تور کنسرت به آمریکا میان. کنسرتهای که بعدتر، سه آلبوم «سرو چمان» از اجرا دانشگاه برکلی در مرداد ۱۳۶۹ «پیام نسیم» از کنسرت شهر بوستون و «دل مجنون» از اجرای هفدهم مهرماه ۱۳۶۹ در دانشگاه لس آنجلس، یادگار این کنسرت هاست.

(۳۴:۱۰ تا ۳۴:۳۹)

به هنگام اجرای کنسرت برکلی، گروه تصمیم میگیرن که از مرتضی نی داوود، که در شهر سن خوزه زندگی میکرد، برای حضور در کنسرت، دعوت کنن. به گفته داریوش پیرنیاکان، گروه از برکلی به منزل مرتضی خان در سن حوزه میرن و متوجه میشن، ایشون دو روز قبل در دوم مرداد 13۶9 از دنیا رفتهاند. مرتضی خان نی داود در گورستان Home of peace در شهر کلما در جنوب سانفرانسیسکو به خاک سپرده میشه.

(۳۴:۴۳ تا ۳۷:۰۶)

چند روز بعد .در انتهای کنسرت دانشگاه برکلی، محمدرضا شجریان به یاد مرتضی خان تصنیف مرغ سحر را اجرا کرد و با تشویق فراوان حضار، روبرو شد. این کار، باعث به وجود اومدن سنتی در کلیه کنسرتهای استاد شجریان میشه و آخرین آهنگ یا اصطلاحاً انکور همه کنسرتهای ایشون، با تصنیف مرغ سحر، به اتمام میرسه.استقبال حضار و همخوانی تصنیف نیز، تبدیل به رسم دیگهای در این کنسرتها شد و باعث همه گیرتر شدن ترانهمرغ سحر میشه. یکی از بهترین این اجراها در انتهای کنسرت هم نوا با بم، بود. کنسرتی که سه شب، از بیست و چهارم تا بیست و ششم دی ماه ۱۳۸۲ در تالار بزرگ کشور، واقع در وزارت کشور برگزار شد و محمدرضا شجریان، پس از سالها، بار دیگر در ایران کنسرتی به یاد و برای کمک به قربانیان زلزله مرگبار پنجم دی ماه بم، برگزار کرد. در این کنسرتها محمدرضا شجریان رو کیهان کلهر، حسین علیزاده و همایون شجریان همراهی کردند.

(۳۸:۳۱ تا ۴۰:۲۷)

یکی دیگه از به یاد موندنیترین اجراهای ترانه مرغ سحر رو فرهاد مهراد خونده. این ترانه، ششمین قطعه آلبوم برفه که در سال ۱۳۷۹ منتشر شد. اجرای فرهاد با گیتار و بدون خوندن ربع پرده، یکی از متفاوت ترین اجراهای این تصنیفه. در تابستون ۱۳۸۸ و در کوران حوادث و اعتراضات بعد از انتخابات ریاست جمهوری، گروه کیوسک و محسن نامجو هم اجرای دیگهای از این تصنیف رو منتشر کردند. ریتم این اجرا از شش و هشت آهسته به دو چهار تغییر پیدا کرد و سازبندی اون هم به موسیقی راک، بیشتر شبیه شد. بدون اینکه از سازهای سنتی ایرانی استفاده بشه. هرچند محسن نامجو، همچنان تحریرهای موسیقی سنتی رو در اون استفاده کرد.

(۴۱:۱۷ تا ۴۳:۱۶)

در اکتبر ۲۰۱۵ هم گوگوش، مجدداً این ترانه رو اجرا و در نماهنگی منتشر کرد. تنظیم این کار بر عهده بابک امینی بود. او از ریتم چهار چهار برای این تنظیم استفاده کرد و ترانه رو کاملاً به صورت پاپ تنظیم کرد و گوگوش هم اون رو به صورت پاپ و بدون استفاده نتهای ربع پرده خونده. این اجرا سروصداهای زیادی برپا کرد و مخالفین و موافقین در فضای مجازی، باهم به بحث پرداختند. از جمله، توکا نیستانی که در کاریکاتوری در سایت ایران وایر ،پرندهای رو ترسیم کرد که پشت به گوگوش و ناامیدانه در حال شلیک خودکشیه.

(۴۳:۱۷ تا ۴۴:۴۴)

مرغ سحر از جمله ترانه هایه که بارها و بار بازخوانی شده. این ترانه در جمهوری آذربایجان هم توسط عالم قاسم اف و سارا قدیم اوا خوانده شد. در ایران هم خوانندههای زیادی اون رو خوندن که ذکر همگیشون از حوصله این برنامه خارجه. خوانندههای مثل سالار عقیلی، هوشمند عقیلی، مینو جوان، همایون شجریان، گیسو شاکری، لیلا فروهر، همای، اکی بنایی، رضا صادقی، مهدیه محمدخانی و کلی خواننده دیگه که اون رو خوندن و یا حتی این اجرای طنز ترانه.

(۴۵:۴۶ تا ۴۷:۲۴)

این بود شانزدهمین قسمت پادکست مترونوم. برای تهیه این قسمت، از دوستان زیادی کمک گرفته شده. ممنون از امیر نوژن عزیز، بابت کمک در پیدا کردن مطالب مربوط به مرتضی خان نی داوود. ممنون از بردیا دوستی از پادکست خوب کرن، از دوست عزیز توییتری که ترجیح داد اسمش برده نشه و اجراهای اولیه مرغ سحر رو برام فرستاد. از هومن ظریف، بایت ارسال مطالب و هم فکری و همچنین برای تهیه این قسمت از مقاله مرغ سحر، از ناصرالدین پروین از وبسایت ملک الشعرای بهار. مصاحبه منتشر نشده به مناسبت یکصدمین سال تولد مرتضی نی داوود از بهروز مبصری در وبسایت انجمن کلیمیان تهران و کتاب قصه شمع، از اسماعیل نواب صفا و مطالب و مقالات آنلاین دیگری هم استفاده شده. قطعه ی بیکلام ابتدایی اپیزود، آذربایجان کاپریچیو اثر فکرت امیر و قطعه ی پیانوی انتهایی مرغ سحر، از آلبوم بوی دیروز پنج، اثر فریبرز لاچینی بود. پوستر این قسمت، مثل همیشه کاریست از حمید پارساییان و موسیقی مترونوم، کاریست از رضا روحانی که زحمت لول کردن صدا رو هم برعهده داشته.

(۴۷:۳۴ تا ۴۸:۲۰)

شاید بهترین تعریف از مرغ سحر، از زبان استاد حسن کسایی باشه که در همون نامه خطاب به نادر گلچین در سال ۸۸ اینطوری میگه: «مرغ سحر، داستان و نالهاش قصه بی پایان ماست. عقیده دارم که این درهم آمیزی آهنگ، شعر، تنظیم و خواندن، یک اتفاق نادر در موسیقی ما بوده تا کجا و تاکی، مادر گیتی دیگر ملک الشعرای بهار بزاید. موسیقی ما گرچه در این سالیان فقیر و یا بهتر بگویم تحقیرشده اما ای خدا، ای فلک، ای طبیعت، جوانهای ما را یاری کن تا راه صحیح در این هنر بپویند و فردای بهتری برای آن بجویند.

(۴۸:۲۵ تا ۴۹:۰۳)

این برنامه رو تقدیم میکنم به استاد بی همتای موسیقی ایران، محمدرضا شجریان. با سپاس از همه شما دوستانی که در طی این سال سخت و پر از بلا با پادکست مترونوم همراه بودید و با کمکها و پیامهای محبت آمیز و صمیمی خودتون ما رو به ادامه کار، امیدوار و دلگرم میکنید و همچنین با آرزوی خوشی، امنیت و سلامتی برای همگی شما در هرجای دنیا که هستید.

روز و روزگار خوش، ایام به کام و نوروزتان مبارک.

بقیه قسمت‌های پادکست مترونوم را می‌تونید از طریق CastBox هم گوش بدید.