قسمت ششم- سلطان قلب‌ها، ۵۰سال بعد (بخش دوم)

سلام به پادکست مترونوم خوش‌ اومدید. من پیام مقدم هستم و شما به ششمین قسمت پادکست مترونوم گوش می‌دید که در اسفند ۱۳۹۷ ضبط‌شده. مترونوم پادکستیه دربارۀ داستان ساخته شدن ترانه‌ها و اینکه ترانه‌های مشهور چه مسیری رو طی می‌کنن، تا به گوش ما برسن.

دفعۀ پیش در مورد داستان ساخته شدن فیلم و ترانه سلطان قلب‌ها گفتیم و اینکه چطور عارف، برای اولین بار به جای فردین آواز خوند. در صورتی که قبل از سلطان قلب‌ها، همیشه ایرج بود که به جای فردین این آواز می‌خوند و در مورد همه‌گیر شدن ترانه صحبت کردیم.

اما قسمت ششم پادکست مترونوم.

(۰۱:۱۷ تا ۰۱:۵۸)

سلطان قلب‌ها، پنجاه سال بعد. بخش دوم. قسمتی بود از اجرای سلطان قلب‌ها، با تار زندۀاد جلیل شهناز. چند سالی گذشت و ترانۀ سلطان قلب‌ها فراموش‌ نشد. ترانۀ سلطان قلب‌ها داخل مرزهای ایران هم نمونده و اجراهای زیادی از اون شد. مثلا مدتی بعد احمد ظاهر، خوانندۀ توانای افغانستان نیز اون رو اجرا کرد و موجب شهرت این آهنگ در افغانستان شد؛ که بعدها هم باز؛ بارها توسط خواننده‌های افغانستانی بازخوانی‌ شد.

(۰۲:۲۶ تا ۰۳:۴۰)

یا به این آهنگ زکی مورن(Zeki Müren) خوانندۀ اهل ترکیه گوش کنید به شروع اون و خودتون قضاوت کنید.

(۰۳:۴۸ تا ۰۵:۰۸)

در اون سال‌ها بسیاری از خوانندگان و موسیقی‌دانان مشهور دنیا، به ایران میومدن و کنسرت اجرا می‌کردن. یک سری از این هنرمندان، به دعوت رادیو تلویزیون ملی میومدن و خیلیاشون هم با صاحبان کلوپ‌های شبانه و کاباره‌ها قرارداد می‌بستند و اجرا می‌کردند و البته استقبال خوبی هم از اونا می‌شد. یکی از خواننده‌های مطرح اون زمان، خانم رُزی آرمن(Rosy Armen) بود. رُزی آرمن، خوانندۀ فرانسوی ارمنی‌تبار بود که در دهۀ شصت و هفتاد میلادی مشهور شد. آرمن به زبان‌های فرانسوی، اسپانیایی، روسی، ارمنی ترانه‌های زیادی داره.

(۰۵:۴۰ تا ۰۶:۲۷)

اگر علاقه‌مندید، ترانه‌های او رو در اسپاتیفای و یوتیوب هم میتونید بشنوید و اطلاعات بیشتر در مورد رُزی آرمن، صفحۀ ویکی‌پدیای انگلیسی میشه خوند. ولی متاسفانه ویکی‌پدیای فارسیش، خیلی کم و مختصره. آرمن در اواخر دهۀ چهل و اوایل دهۀ پنجاه خورشیدی چند باری به ایران آمد و برنامه اجرا کرد و حتی ترانه‌ای به فارسی هم خوند. ترانۀ دل دیوانه که اصلش رو ویگن خونده.

(۰۶:۵۴ تا ۰۸:۲۷)

داستان ما به یکی از روزهای سال ۱۳۵۱ برمی‌گرده. وقتی پرویز حجازی، مدیر کابارۀ شکوفه نو، برای بستن قرارداد با رُزی آرمن، به مادرید اسپانیا میره تا با او در مورد اجرای برنامه در ایران حرف بزنه و قرارداد ببنده. حین همین صحبت و قرار و مدار، رُزی آرمن، دربارۀ ترانۀ اسپانیایی جدید خود به نام Mi Destino یا سرنوشت من صحبت می‌کنه. ترانه‌ای که آرمن میگه، اخیرا در فستیوال بنی‌دُرم(Benidorm) اسپانیا سه تا جایزه برده و بعدشم صفحه این ترانه رو، برای پرویز حجازی میذاره.

(۰۹:۰۲ تا ۱۰:۰۳)

اینجا باید پرانتزی باز کنم و توضیح کوچکی بدم. انجمن و اصطلاحا اتحادیه‌های زیادی در دنیا برای حفظ حقوق موسیقی‌دانان و مصنفین وجود داره. کار این انجمن‌ها، دفاع از حق مؤلف و یا همون کپی‌رایته و مخصوصا این قانون در اروپا و آمریکا به شدت رعایت میشه، تا مولفین به حق و حقوق قانونی خودشون برسن. مثلا معروف‌ترین این انجمن‌ها، اسمش هست ASCAP که مخفف American Society of Composers, Authors and Publishers یعنی انجمن آهنگ‌سازان، نویسندگان و ناشران آمریکاست و مربوط به دفاع از حق مؤلف در آمریکاست.

یکی دیگه از مشهورترین انجمن‌ها در دنیا، انجمن SACEM فرانسه هست. این یکی مخفف کلمات Société des auteurs, compositeurs et éditeurs de musique که میشه انجمن مولفین، مصنفین و ناشران موسیقی. این انجمن دفاع از حق قانونی اعضای خود را به عهده داره. اگر علاقه به این مبحث دارین، به وبسایت و ویکی‌پدیای ASCAP و SACEM سری بزنید اطلاعات جالبی در موردش هست.

خانم صنم حقیقی هم تو فصل دوم پادکست چکش، بحث جالبی در مورد قوانین و دعاوی مربوط به کپی‌رایت موسیقی رو شروع کرده و اگر به اینجور مباحث علاقه‌مندین، حتما گوش کنید. برگردیم به مبحث خودمون. آقای پرویز حجازی می‌بینه ای بابا این ترانه که همون سلطان قلب‌های خودمونه و به محض اینکه به ایران برمی‌گرده از همون فرودگاه به انوشیروان روحانی زنگ می‌زنه و ماجرا را اطلاع می‌ده. «آقای پرویز حجازی، صاحب شکوفه‌ نو، رفته بود به اسپانیا و با این خواننده می‌خواست قرارداد ببنده که دوباره بیاد به کابارۀ شکوفه نو برنامه اجرا کنه و این یعنی این صفحه رو بهش داده بود که من همچین چیزای نو هم اجرا کردم.

اون تا شنیده بود، چون که به من اعتماد داشت، تا اومد از فرودگاه به من زنگ زده بود و اومد دفتر، گفت آقا بیا ببین چه چیز خوبی برات دارم.من فکر کردم یکمی از آهنگو برداشته، ولی دیدم نه، همشو برداشتن. اینه‌که از خدا رحمت کنه آقای پرویز حجازی مچکرم که باعث شد که من متوجه شدم و بعد رفتم سراغ اینا. برای اینکه اول اینا فکر میکردن خب ما در ایران کپی‌رایت اینا نداریم و …»

از قضا انوشیروان روحانی از سال‌ها قبل، عضو انجمن SACEM فرانسه بوده و ترانه‌های خودش رو اونجا ثبت می‌کرده. طبق برگۀ ثبت شمارۀ ۹۶۳۱۲۸ انجمن SACEM، مورخۀ ۳۱اکتبر۱۹۶۸ آقای انوشیروان روحانی، ترانۀ roi de coeur یا همون سلطان قلب‌ها رو در این انجمن ثبت کرده. «من این آهنگامو، وقتی اجرا می‌کردم، وقتی می‌ساختم جز عضو انجمن آهنگسازان اروپای فرانسه بودم در اون زمان، الانم هنوز هستم هم در اونجا، هم در ASCAP در امریکا و اینا رو در اونجا ثبت می‌کنن.»

با شنیدن داستان پرویز حجازی، انوشیروان روحانی و آقای نفیس پور که کارهای حقوقی ایشون ر انجام می‌دادند، در پاریس زنگ میزنه و ازش می‌خواد پیگیر این داستان بشه. در اونجا معلوم میشه که رُزی آرمن، در سفر آخرش به ایران، ترانۀ سلطان قلب‌ها را شنیده و با گمان اینکه این ترانه متعلق به عموم یا اصطلاحا جزو public domain هست و صاحب خاصی نداره تصمیم می‌گیره ترانه رو با شعر اسپانیایی بازخوانی کنه.

در صفحه‌های ۴۵ دوری که در ابتدا از این ترانه پخش شده بود، نامی از انوشیروان روحانی به عنوان آهنگساز برده نشده بود. بالاخره با اقامۀ دعوا و پیگیری‌های مستمر آقای نفیس پور، سرانجام انوشیروان روحانی در این پرونده برنده میشه. صفحه‌های قبلی از بازار جمع میشن و تهیه‌کننده مجبور به پرداخت کپی‌رایت میشه و نام انوشیروان روحانی، به عنوان آهنگساز در روی صفحه‌های جدید قید میشه.

«در نتیجه این آهنگ خب خوشبختانه چون ثبت شده بود، بالاخره من یه حقوقی از این کار باید دریافت می‌کردم. اینا فکر نمی‌کردن که مثلا من این آهنگ رو ثبت کرده باشم و اون وقت هم صفحۀ ۴۵ دور بود. در نتیجه دوباره من با اون انجمن تماس گرفتم و حالا یه دفعه دیگه اسم من رو برای آهنگساز نوشتن. اول ننوشتن. فکر می‌کردن که یک public domain هست. یه آهنگی‌ هست که حالا از قدیم بوده و اینا، فکر نمی‌کردن که این آهنگ در ایران ساخته شده بوده و من سازندۀ این آهنگ بودم.» به هر حال همیشه شعبون، یک دفعه رمضون. این دفعه خارجی‌ها بودن که کار ایرانی‌ها رو بدون اجازه کپی کرده بودن.

سلطان قلب‌ها هنوز هم ترانۀ ماندگار و خاطره انگیزیه و به کرات بازخوانی‌ شده. در اوایل دهۀ شصت خورشیدی و در زمان قحطی موسیقی و ترانه، شرکت ۴۸ داستان که ناشر کتاب صوتی برای کودکان بود، در داستان یازدهم مجموعه خودش که داستان سیندرلا را تعریف می‌کرد، از ملودی سلطان قلب‌ها استفاده کرد و با شعر دیگری از قول سیندرلا، این ترانه را بازخوانی کرد.

(۱۵:۱۱ تا ۱۶:۲۰)

دریا دادور، خواننده اپرا هم سلطان قلب‌ها را با ترانۀ مشهور فرانسوی برگ‌های پاییزی ادغام و اجرا کرده.

(۱۶:۲۸ تا ۱۷:۵۵)

اجرای جز این آهنگ، با صدای خواننده‌ای به نام رایا اجرا شده و رضا صادقی خوانندۀ مشهور پاپ سال‌های اخیر، ترانه‌ای با الهام از سلطان قلب‌ها خونده.

(۱۸:۰۴ تا ۱۹:۳۳)

چند ماه پیش هم ویدیویی در فضاهای مجازی دست به دست شد که گروهی از نظامی‌های اسرائیلی در حال اجرای سلطان قلب‌ها رو نشون میداد.

(۱۹:۴۳ تا ۲۰:۳۱)

و در پایان به اجرای زیبایی از سلطان قلب‌ها، از Pascal de Loutchek و Pierre Bluteau گوش می‌کنیم.

(۲۰:۳۹ تا ۲۳:۱۰)

این بود قسمت ششم پادکست مترونوم.

روز و روزگار خوش، ایام به کام.

بقیه قسمت‌های پادکست مترونوم را می‌تونید از طریق CastBox هم گوش بدید.