شیر آب

ریشه یابی واژه شیرآب

در ریشه شناسی معمولا به دنبال این هستند که شکل های کهن یک واژه را درآن زبان پیدا کنند؛ به همین منظور هم، تحولاتی که از نظر آوا و معنا در آن ها ایجاد شده است را بررسی می کنند. اما گاهی پیش می آید، حتی اگر ریشه یابی لغوی برای واژه ای صورت گیرد، اما درک معنایی درستی از آن واژه صورت نمی گیرد. مثلا در ریشه یابی « شیر آب » که در زبان ما برای اسم گذاشتن روی شی ای به کار می رود، برای مرتبط کردن دال و مدلول، دلیل واضحی ارائه نمی دهد. اصطلاحات و یا واژه ها معمولا بر مفهومی دلالت می کنند که بر اساس نوعی قرارداد در فرهنگ های گوناگون صورت می گیرد و رواج پیدا می کند.

بنابراین اگر بخواهیم از واژه «شیرآب» به عنوان ابزاری که به منظور استفاده از آب کاربرد دارد، تعریف کنیم، به دو واژه « آب »  و « شیر» می رسیم. حتی بدون آنکه رابطه بین دال و مدلول مشخص شود.

پیدایش واژه شیر آب

می خواهیم بررسی کنیم که چرا واژه «شیر» برای شیر آب استفاده می شود. مشترک بودن کلمه شیر برای اشاره به حیوان شیر، شیر نوشیدنی و کنترل کننده جریان خروجی آب، خیلی جالب است و ممکن است خیلی ها را یاد چیستان های دوران کودکی بیندازد.

استفاده از مجسمه شیر در ساختمان های باستانی

از گذشته تا کنون حیوان شیر نماد قدرت است. در قدیم در معماری ها در ستون ها و تزئینات ساختمان ها استفاده می شد. همچنین در ستون ها و فواره ها، آب از دهان شیر بیرون می آمد و زمانی که می خواستند آب را باز و بسته کنند، می گفتند:” شیرآب را باز کن و ببند” بعد ها هم در محاورات روزانه می گفتند:” شیر را باز و بسته کن”

و به همین دلیل، زمانی که شیرآلات تولید شدند، نام «شیر آب» را روی آن گذاشتند. نقل قول ها می گوید زمانی که نخستین شیرهای مدرنی که به ایران آمدند هم تمثالی از شیر، به عنوان اهرم باز و  بستن جریان آب بوده اند. به این ترتیب این واژه در فارسی هم شیر نامیده شد.

بعد از اینکه انسان پی برد که پرکردن مشک و ظرف خیلی راحت تر از آبشار، نسبت به چشمه خیلی آسان تر است، به فکر افتاد تا از چشمه ها، آبشار بسازد و مسیر آب را تغییر دهد تا آب از ارتفاع سرازیر شود و بعد برای اینکه جلوی فرسایش را بگیرد، سنگی را سوراخ کرده و در جایی که آب ریزش می کرد قرار داد.

بعدها افراد باذوقی آمدند و سنگ را تراش داده و به شکل مجسمه شیر درآوردند، به طوری که آب از دهان این شیر خارج می شد. این کار کم کم فراگیر شد و به همین دلیل هم افراد اسم شیر را برای این آبریز گذاشتند. در ابتدا اهرمی وجود نداشت که این آب را قطع و وصل کند. اما بعدها اهرم هایی برای این کار ساخته شد.  به این ترتیب کم کم تکامل یافت تا به شکل امروزی درآید، اما همچنان نام شیر برای آن حفظ شد.

پیدایش واژه شیر آب در ایران

روایت دیگری می گوید که در گذشته های دور، در ایران فقط دو شهری تبریز و بیرجند دارای آب لوله کشی بودند که این صنعت را از روسیه یاد گرفته بودند. در آن در شهر بزرگ تهران، مردم از آب چاه استفاده می کردند که سالم هم نبود. کل تهران فقط دارای سه قنات بود. مردم یکی از این قنات ها را به اسم سرچشمه می شناختند که هنوز هم این اسم وجود دارد.

می گویند سرچشمه مال فردی بودی بود که بچه ای نداشت و بچه دار هم نمی شد. این فرد نذر کرده بود در صورت بچه دار شدن، آب لوله کشی برای مردم فراهم کند. پس از اینکه بچه دار شد، به منظور ادای نذر خود، راهی اتریش شد تا برای لوله کشی، مهندسانی را به این منظور به ایران بیاورد.

در آن زمان مجسمه حیوانی که در فرهنگ آنها مقدس بود را، سر خروجی آب نصب می کردند. برای مثال در فرانسه مجسمه سر خروس و در اتریش سر شیر را نصب می کردند. بنابراین سر چشمه ای هم که به «سرچشمه» معروف شده بود را مجسمه شیر گذاشتند. زمانی که مردم برای آوردن آب به چشمه می رفتند، می گفتند: “از شیر آب آوردیم”.  استفاده از کله شیر در بسیاری از کشورهای اروپایی هم به کار می رفته است.

منبع: ztfco.com