سه روش ساده برای تهیه گِل رنگی

خمیر یا گِل رنگی ماده بسیار مناسبی برای ساخت دست‌سازه‌های سفالی رنگارنگ و زیباست. برای ساخت گِل رنگی، ابتدا با خاک رس و آب گِل می‌سازند و سپس گِل را با پودری رنگی به نام اِستِین رنگ می‌کنند. اِستِین (Stain) ترکیبی از اکسیدهای فلزی و سرامیکی است که آن را اول در کوره ذوب و سپس سرد می‌کنند و در آخر آن را آسیاب می‌کنند تا پودر شود.

اضافه کردن اِستِین به به گِل با روش‌های مختلفی انجام می‌شود که در ادامه به آن می‌پردازیم.

به صورت کلی به سه روش می‌توانید گِل رنگی درست کنید:

اضافه کردن پودر خشک اِستِین به گِل؛

مخلوط کردن استین مرطوب با گِل؛

ساخت دوغاب رنگی و مخلوط کردن آن با خاک رس.

چه مقدار رنگ برای ساخت گِل رنگی استفاده کنیم؟

از هر کدام از روش‌ها که استفاده می‌کنید، مقدار اِستِینی را که به گِل اضافه می‌کنید برحسب درصد مشخص کنید. درصد استینی که اضافه می‌کنید باید درصدی از وزن گل رس باشد. دقیق‌تر آن است که وزن استین درصدی از وزن گِل خشک باشد. دلیل دقیق‌تر بودن آن است که حدود 20درصد وزن گِل را آب تشکیل می‌دهد. بنابراین، گِل مرطوب ذرات رس کمتری نسبت به گِل خشک دارد و نسبت استین به گِل بیشتر می‌شود.

با وجود این، اکثر سفالگران در عمل درصدی از استین را به گِل مرطوب اضافه می‌کنند. مخلوط کردن استین با گِل مرطوب یا خشک تفاوت چندانی ایجاد نمی‌کند، ولی اگر بخواهید گِل با یک رنگ خاص را دوباره بسازید، باید از مقادیر دقیق استفاده کنید.

رنگ‌های خاصی از استین‌ها کم‌رنگ‌تر هستند و لازم است مقدار بیشتری از آن‌ها اضافه شود؛ مثلا رنگ‌های زرد و بنفش (به‌ویژه اگر خاک رس سفید استفاده می‌کنید). برای رنگ‌های روشن بهتر است وزن استین حداقل ده درصدِ وزن گل باشد. برای رنگ زرد ممکن است این عدد به 15 هم برسد. برای رنگ‌های تیره مانند سیاه، آبی تیره یا قرمز تیره از درصد کم‌تری (بیش از 5 درصد، مثلا 8درصد) استفاده کنید.

نکته ایمنی: حتما هنگام کار با استین از ماسک تنفسی استفاده کنید؛ زیرا پودر اِستِین در هوا پخش می‌شود. پس از پایان کار سطح میز را به‌خوبی تمیز کنید.

در اوایل مخلوط کردن استین و گِل، دستکش به دست کنید.

روش اول: اضافه کردن اِستِین خشک به گِل

در این روش باید پودر استین را با گل رس مخلوط کنید تا به طور یکنواخت در گل پخش شود. در این روش وقتی استین خشک را به گِل اضافه می‌کنید، گِل خشک‌تر می‌شود. ممکن است بعد از افزودن اِستِین به گِل متوجه شوید که گِل زیادی خشک و شکننده شده است. برای جلوگیری از این اتفاق، گِل را کاملاً مرطوب کنید.

برای ساخت گِل رنگی با این روش، ابتدا گِل را پس از وزن کردن در حوله‌ای مرطوب بپیچید و در کیسه‌ای پلاستیکی قرار دهید و بگذارید چند ساعت یا یک روز بماند.

گِل را کمی چانه بزنید و آن را به‌صورت ورقه‌های گرد دربیاورید. مقداری آب روی سطح گِل‌ها اسپری کنید و سپس به مقدار مساوی روی هر ورقه استین بپاشید. روی استین هم آب بپاشید. روی یکی از ورقه‌ها استین نپاشید. ورقه‌ها را روی هم قرار دهید. ورقه بدون رنگ را روی همه قرار دهید. ورقه‌ها را به هم فشار دهید و گل را به‌خوبی ورز دهید. شاید لازم باشد حین کار کمی آب اسپری کنید. گل را چانه بزنید تا زمانی که وقتی استین به‌طور یکنواخت در آن پخش شود. گِل را در یک پارچه مرطوب و یک کیسه پلاستیکی بپیچید. اگر گل را یک شب در ظرف دربسته بگذارید، نرم و مرطوب می‌شود.

روش دوم: مخلوط کردن اِستِین مرطوب با گِل

مانند روش قبل، گِل و استین را وزن کنید. اِستِین را در کیسه پلاستیکی بریزید و به آن آب اضافه کنید. کیسه را ورز دهید. به اندازه‌ای آب اضافه کنید که استین حل شود. حل شدن استین ممکن است کمی طول بکشد. نیازی نیست آب زیادی برای حل شدن آن اضافه کنید. مقداری از گِل را به‌صورت گلوله در آورید. وسط آن را با انگشت گود کنید. کیسه پلاستیکی حاوی استین را سوراخ کنید و مخلوط آب و استین را در گودی بریزید. استین و گِل را به‌خوبی ورز دهید. تا زمانی که استین هنوز مایع است و با گل مخلوط نشده، بهتر است دستکش به دست کنید. وقتی مایع استین به خورد گِل رفت، دستکش را می‌توانید دربیاورید و به ورز دادن ادامه دهید. ورز دهید و تا جایی که می‌توانید چانه بزنید. وقتی مخلوط شدن به‌خوبی انجام شد، گلوله را در دو کیسه پلاستیکی بپیچید و آن را در ظرفی دربسته قرار دهید و بگذارید چند روز یا حتی یک هفته بماند.

روش سوم: ساخت دوغاب رنگی و مخلوط‌کردن با خاک رس

در این روش باید ابتدا اِستِین را به دوغاب رسی (مخلوط آبکی و روان خاک رس و آب) اضافه کنید. سپس رس بیشتری به دوغاب رنگی اضافه کنید تا سفت و منسجم شود. در این روش کنترل شدت رنگ دشوارتر است.

بهترین راه برای ساخت دوغاب این است که تکه‌های کوچک خشک‌شده‌ی سفال را در طول شب در آب قرار دهید و بعد از 24 ساعت با مخلوط‌کن دستی مخلوط کنید. حدود نیم پوند از دوغاب به دست آمده را در کیسه‌ای پلاستیکی بریزید و درِ آن را ببندید.

ماسک تنفسی بپوشید، اِستِین را وزن کنید و آن را به کیسه پلاستیکی حاوی دوغاب اضافه کنید (نصف پوند (0/23 کیلوگرم) دوغاب و 2/56 اونس (0/07 کیلوگرم) اِستِین را با هم مخلوط کنید). کیسه را به آرامی تکان دهید تا دوغاب و استین مخلوط شوند. سپس به ترکیب استین و دوغاب ، نیم پوند (0/23 کیلوگرم) گِل کاملاً خشک‌شده اضافه کنید. برای تهیه گِل خشک، مقداری گِل بردارید، آن را به شکل بیسکوییت در بیاورید و بگذارید 48 ساعت بماند و خشک شود. ورقه های نازک بیسکوییتی برای این روش مناسب است، چون به راحتی در کیسه دوغاب قرار می گیرد و دوغاب رنگی را به خوبی جذب می کند. این گلِ های خشک را می توانید از ضایعات کارگاه سفالگری تان هم تأمین کنید. فقط توجه کنید که جنس رس خشکی که اضافه می‌کنید، باید با رس دوغاب یکی باشد.

تکه های گِل خشک را در کیسه دوغاب رنگی بیندازید. باید همه ذرات رس خشک با دوغاب پوشیده شده باشند. بگذارید 24 ساعت بماند تا گِل خشک، رنگ را جذب کند.

پس از 24 ساعت، به آرامی کیسه حاوی دوغاب رنگی را فشار دهید. اگر تمام رسِ خشک شده، نرم شده بود، کیسه را ورز دهید. این کار مخلوط را نرم تر و یکنواخت تر می کند. یک پوند گِل را وزن کنید و آن را با دوغاب رنگی‌ای که به دست آورده اید مخلوط کنید. اگرچه دست زدن به گِل بسیار خیس با دستکش ناخوشایند است، اما برای محافظت از دستان شما مفید است. وقتی مخلوط کردن و ورزدادن تمام شد، گِل را به شکل گلوله دربیاورید. گِل را چانه بزنید و ورز دهید. در این مرحله می‌توانید دستکش‌هایتان را دربیاورید. پس از 5 دقیقه چانه زدن، یک گل نرم به دست خواهید آورد. این گِل برای شکل دادن بیش از حد نرم است. آن را در دو لایه کیسه قرار دهید و بگذارید چند روز بماند.

سخن پایانی

تهیه گِل رنگی با خاک رس و استین کار ساده و سرگرم‌کننده‌ای است و سه روش برای تهیه آن شرح داده شد. هرکدام از این روش‌ها قلق خاص خودشان را دارند و بهتر است هرکدام از این روش‌ها را یک بار امتحان کنید تا روش دلخواهتان را بیابید.