صفر تا صد تکنیک راکو در سفالگری + انواع سبک‌های راکو

تکنیک راکو چیست؟

کلمه راکو (Raku) کلمه‌ای ژاپنی به‌معنای لذت و خوشی است. تکنیک سفالگری راکو در حقیقت یک تکنیک باستانی ژاپنی است که قرن‌ها استفاده شده است. در شیوه پخت به‌روش راکو، قطعه‌ی سفالی را در حالی که از شدت حرارت سرخ شده است، از کوره بیرون می‌آورند و به‌سرعت خنک می‌کنند. در پخت معمولی، قطعه پس از پخت، در کوره خنک می‌شود و سپس از کوره بیرون می‌آید و به همین جهت تکنیک راکو با پخت معمولی سفال متفاوت است.

تاریخچه تکنیک راکو

تاریخچه ظروف راکو به قرن شانزدهم باز‌می‌گردد. این ظروف را در گذشته اغلب با دست می‌ساختند و از چرخ سفالگری استفاده نمی‌کردند.

سبک اصلی راکو برآمده از تاثیرات بوداییسم بر زندگی ژاپنی و به‌ویژه مراسم چای‌خوری است. استادان بودایی ذِن (Zen) در مراسم چای‌خوری از این ظروف استفاده می‌کرده‌اند. استادان ذن بودایی این ظروف را بسیار می‌پسندیدند؛ زیرا تهیه ظروف راکو مطابق با ارزش‌های فلسفه ذن از قبیل سادگی و طبیعی‌بودن بود. در پخت راکو از عناصر چهارگانه طبیعت، آب، خاک، باد و آتش استفاده می‌شود.

ویژگی‌ها و کاربرد تکنیک راکو

پخت راکو منحصر به ساخت قطعات تزئینی است. ظرف راکو اگرچه زیباست، اما فرایند پخت سریعی دارد و ممکن است متخلخل و شکننده باشد و حتی ممکن است در بخش‌هایی پوسته پوسته شود. بنابراین ظروف کاربردی‌ای نیستند. اگرچه در قرن شانزدهم برای چای‌خوری از آن استفاده می‌کرده‌اند، اما استفاده از آن به این صورت ممکن است موجب پوسته پوسته‌شدن محصول شود. این نوع ظرف آب را نگه نمی‌دارد و برای نگهداری مواد غذایی مناسب نیست.

یکی از مشکلات ظروف راکو این است که سطوح لعاب‌دار ظرف به‌مرور اکسید می‌شود. بهتر است روی آن را با پوششی مناسب پوشاند. این پوشش باید از ظرف در برابر اثرات پرتو فرابنفش محافظت کند و حتماً این پوشش را قبل از زدن به ظرف امتحان کنید؛ زیرا ممکن است سطح راکو را تیره یا اکسید کند.

یکی از عواملی که طرفداران راکو را به‌شدت به خود جذب می‌کند، این است که در تکنیک راکو نمی‌توان پیش‌بینی کرد که قطعه به چه صورت در می‌آید. هر قطعه سفالی که با این تکنیک ساخته شده است اثری منحصر به فرد و تکرارناپذیر است و تا زمانی که ظرف سرد نشده است، نتیجه کار را نمی‌توانید ببینید. معمولاً پس از پایان کار با لعاب ترک‌خورده، بدنه‌ی رسی بدون لعاب و به رنگ سیاه دودی یا حتی جلای فلزی مواجه می‌شوید.

در تکنیک راکو دود در فضا ایجاد می‌شود که لازم است در فضای باز یا با تجهیزات لازم انجام شود.

انواع تکنیک‌های راکو

راکوی شرقی

سبک شرقی راکو تکنیک بسیار ساده‌ای است. قطعه‌ی سفالی در مدت زمان کم در کوره پخته می‌شود، سپس در هوای آزاد یا درون آب قرار داده می‌شود تا به‌سرعت خنک شود.

راکوی غربی

در تکنیک راکو به سبک غربی، ظرف سفالی را پس از پخت در کوره، در معرض مواد سوختنی و شرایط احیایی (کمبود اکسیژن) قرار می‌دهند.

سبک غربی پخت راکو به این صورت است که به‌روش کم‌آتش انجام می‌شود (یعنی ظرف به‌سرعت گرم می‌شود). چیزی که سفالگران را بیش از همه به این روش جذب می‌کند، پیش‌بینی‌ناپذیر بودن نتیجه است.

معمولاً راکوی غربی با استون‌ور ساخته می‌شود و تا 899 درجه ‌سانتی‌گراد (1650 درجه فارنهایت) حرارت می‌بیند.

ظروف راکو در کوره‌های سرد قرار داده می‌شوند، سپس کوره به‌سرعت گرم می‌شود. شباهت پخت راکوی شرقی و غربی در مدت زمان کوتاه پخت است. چرخه پخت ظروف بسیار کوتاه است؛ حتی گاهی 15 تا 20 دقیقه و با پخت سنتی که معمولا 10 ساعت طول می‌کشد بسیار متفاوت است.

در سبک راکوی غربی ظرف‌ها را در حالی که از شدت حرارت سرخ شده‌اند، از کوره بیرون می‌آورند و سپس آن‌ها در معرض ماده‌ای قرار می‌دهند که به‌راحتی آتش بگیرد؛ مانند خاک اره یا کاغذ. با این کار اطراف ظرف دچار کمبود اکسیژن می‌شود (جو به‌شدت احیایی) و تنوع رنگ فوق‌العاده‌ای به لعاب می‌دهد. قطعاتی که لعاب ندارند، اکسیژن را از خود بدنه رسی می‌گیرند. این بدان معنی است که برخی از نواحی به رنگ سیاه مات در می‌آیند.

شوک حرارتی شدید همچنین روی ظرف ترک ایجاد می‌کند.

راکوی بالتیک (اَبوارا)

راکوی بالتیک یا ابوارا (Obvara، که ab-vara تلفظ می‌شود) نوعی تکنیک راکو است که در اروپای شرقی پدید آمده است. در تکنیک ابوارا آب، آرد و مخمر را قبل از پخت ظرف مخلوط می‌کنند. ظرف را در کوره می‌پزند و پس از پخت، ظرف را از کوره خارج می‌کنند و در مخلوط مخمر فرو می‌برند. مخمر به‌سرعت تخمیر می‌شود و پوششی خارق‌العاده با رنگ‌های قهوه‌ای خاکی و الگوهایی بسیار زیبا روی ظرف نقش می‌بندد.
مطالعه بیشتر درمورد راکوی بالتیک:

راکوی بالتیک (اَبوارا) چیست؟

راکوی لخت (عریان)

راکوی عریان (Naked Raku) نام خود را از فرایند پخت خاص آن گرفته است. لایه بیرونی دوغابی که روی سفال زده شده است، فرو می‌ریزد و سطح عریان ظرف را آشکار می‌کند. به این تکنیک Slip-resist Raku نیز می‌گویند.

در این روش، دوغاب ضخیم به ظرف می‌زنند. وقتی خشک می‌شود، منقبض می‌شود و ترک می‌خورد. ظرف را تا ۱۴۵۰ درجه فارنهایت (۷۸۷ درجه سانتی‌گراد) در کوره حرارت می‌دهند، سپس آن را با دقت از کوره خارج می‌کنند و در یک قوطی فلزی پر از روزنامه قرار می‌دهند. قوطی را محکم می‌بندند و اطراف ظرف را دود فرا می‌گیرد. دوغاب ضخیم در برابر دود مقاومت می‌کند و نمی‌گذارد دود به سطح زیرین آن برسد. اما در نواحی‌ای که دوغاب ترک خورده است، دود به سطح ظرف می‌رسد. وقتی دوغاب پاک شود، روی سطح سفید و روشن ظرف خطوط سیاه زیبایی به جا می‌ماند.

راکوی مات مسی

راکوی مات مسی (Copper Matte Raku) نوعی تکنیک راکو است که در آن، لعاب مسی به ظرف می‌زنند و ظرف را در کوره می‌پزند. سپس ظرف را داغ از کوره بیرون می‌آورند و در یک محفظه پر از مواد سوختنی (مثل کاغذ یا خاک اره) قرار می‌دهند. گرمای ظرف سفالی، باعث ایجاد اشتعال در محفظه می‌شود. وقتی درِ محفظه بسته شود، واکنش‌هایی روی سفال اتفاق می‌افتد که در نواحی لعاب‌خورده جلوه‌ی زیبای رنگین‌کمانی پدید می‌آورد.

مطالعه بیشتر درمورد راکوی مات مسی:

راکوی مات مسی چیست؟

راکوی لاستر

اساس راکوی لاستر (Luster Raku) مشابه مس مات است. به ظرف لعاب می‌زنند و پس از ذوب شدن لعاب، آن را در محفظه فلزی قرار می‌دهند. جو احیایی درون محفظه موجب می‌شود جلوه فلزی و براقی روی سطح ظرف ایجاد شود.

آن‌چه راکوی لاستر را با سایر تکنیک‌های راکو متمایز می‌کند، دمای بیرون آوردن قطعات از کوره و میزان احیای حاصل از دود است. برای پخت راکوی لاستر، قطعات را در دمای بیشتر (۱۸۰۰ درجه ‌سانتی‌گراد) می‌پزند و ظرف را در محفظه دربسته می‌گذارند.

اغلب لعاب‌های این تکنیک حاوی اکسیدهای فلزی مانند مس هستند. فلز کبالت رنگ آبی و فلز منگنز می‌تواند رنگ بنفش تولید کند. ممکن است هنگام گذاشتن ظرف در محفظه، به آن محلول فریک کلرید بزنند.

این تکنیک بسیار تکنیک ظریفی است و تغییرات جزئی، نتایجی کاملاً متفاوت به بار می‌آورد. مثلاً اگر هنگام بستن محفظه، یک ورق روزنامه را روی ظرف قرار دهید، ممکن است رنگ روی آن از آبی به مسی تغییر یابد.

بسته به مواد شیمیایی لعاب، دمای بیرون آوردن از کوره و میزان احیا، نتایج متفاوتی به دست می‌آید که از رنگ مسی خالص تا جلوه فلزی رنگارنگ متغیر است.

لعاب‌های راکوی لاستر مانند بسیاری از لعاب‌های سرامیک‌ها ممکن است در طول زمان تغییر رنگ بدهند.

چند دلیل که برای تغییر رنگ لعاب راکوی لاستر وجود دارد، عبارت‌اند از:

واکنش‌های شیمیایی: این لعاب‌ها حاوی ترکیبات فلزی مانند مس، طلا و نقره هستند. با گذر زمان، این فلزات ممکن است تحت تأثیر عوامل محیطی مانند اکسیژن، رطوبت و آلاینده‌ها قرار گیرند و وارد واکنش شیمیایی شوند و رنگ لعاب را تغییر دهند.

قرارگرفتن در معرض نور: نور طبیعی یا مصنوعی در طولانی مدت ممکن است بر رنگ لعاب تأثیر بگذارد. نور فرابنفش به‌ویژه بسیار در تغییر رنگ لعاب مؤثر است.

شرایط محیطی: رطوبت، تغییرات دمایی و کیفیت هوا از جمله شرایط محیطی هستند که بر رنگ لعاب تأثیر می‌گذارند.

اغلب تغییر رنگ لعاب‌های لاستر راکو را بخشی از تکامل طبیعی اثر هنری می‌دانند. با وجود این، می‌توانید با قراردادن ظرف در محیط مناسب، از تغییر رنگ آن پیشگیری کنید.

راکوی موی اسب یا پَر

در تکنیک راکوی موی اسب (Horsehair Raku)، ظرف را در کوره حرارت می‌دهند، داغ از کوره خارج می‌کنند و روی آن موی اسب می‌گذارند تا بسوزد و خطوطی روی ظرف ایجاد کند. گاهی به جای موی اسب از پر یا برگ استفاده می‌کنند.

مطالعه بیشتر درمورد راکوی موی اسب:

راکوی موی اسب چیست؟

راکوی تَرَک

در ظروف راکوی ترک یا راکوی ترک‌دار سفید (White crackle Raku) خطوط ریز و تیره‌ی ترک روی سطح براق سفید پدیدار می‌شود. الگوی ترک‌هایی که روی ظرف ایجاد می‌شود پیش‌بینی‌ناپذیر است.

سوالات متداول درمورد تکنیک راکو

در تکنیک راکو از چه خاک رسی استفاده می‌شود؟

خاک رس خاص راکو وجود دارد؛ اما از هر نوع خاک رسی برای پخت راکو می‌توان استفاده کرد. خاک رس مخصوص راکو مقاومت زیادی در برابر شوک حرارتی دارد، انقباض کمی دارد و محصولی مطلوب به شما می‌دهد.

از چه لعابی در تکنیک راکو استفاده می‌شود؟

تکنیک راکو مربوط به فرایند پخت است، نه لعاب. برای تکنیک راکو از هر لعابی می‌توان استفاده کرد و با روش‌های معمول لعاب‌کاری مانند پاشیدن یا غوطه‌وری می‌توان لعاب‌کاری را انجام داد. از آن‌جایی که راکو فرایندی کم‌آتش است، لعاب‌های کم‌آتش برای این تکنیک مناسب‌اند. دمای پخت راکو به مخروط 010 تا 06 می‌رسد.

ظروف راکو در چه کوره‌هایی پخت می‌شوند؟

برخی کوره‌ها به‌طور خاص برای پخت راکو ساخته شده‌اند. اول ظرف پخته می‌شود، سپس لعاب زده می‌شود و به روش راکو پخته می‌شود. سپس ظرف را در مواد قابل احتراق مانند خاک اره فرو می‌برند که دود زیادی تولید می‌کند.

مزایای ظروف راکو چیست؟

ظروفی که با تکنیک راکو ساخته شده‌اند، از تنوع بی‌نظیر و ظاهری بسیار زیبا و منحصر‌به‌فرد برخوردارند. طرح‌هایی که روی ظرف راکو ایجاد می‌شود، منحصربه‌فرد، تکرارناپذیر و پیش‌بینی‌ناپذیر است.

معایب ظروف راکو چیست؟

ظروفی که به روش راکو ساخته شده‌اند، معمولاً فقط کاربرد تزیینی دارند و برای نگهداری مواد غذایی مناسب نیستند. همچنین قسمت‌های لعاب‌دار آن‌ها ممکن است بعد از مدتی اکسید شود و تغییر رنگ دهد.

مشکلات تکنیک راکو چیست؟

بیرون آوردن ظروف داغ از کوره مستلزم رعایت نکات ایمنی و استفاده از تجهیزات مانند انبر و دستکش مخصوص سرامیک است (دستکش‌های آشپزخانه برای این کار مناسب نیستند). ممکن است ظرفِ بیرون آمده از کوره خنک به نظر بیایند، اما دمای آن بیش از هزار درجه سانتی‌گراد باشد. همچنین در تکنیک راکو دود ایجاد می‌شود که در فضای بسته و بدون تهویه مناسب امکان‌پذیر نیست.

کدام تکنیک راکو دود کمی ایجاد می‌کند؟

تکنیک راکوی بالتیک (اَبوارا) دود کمی ایجاد می‌کند.

کدام تکنیک راکو به ظرف جلای فلزی می‌دهد؟

تکنیک راکوی لاستر روی سطح ظرف جلای فلزی ایجاد می‌کند.

آیا می‌توان به جای موی اسب با ماده دیگری تکنیک راکو را انجام داد؟

بله. به جای موی اسب می‌توانید از پر یا برگ استفاده کنید یا حتی روی ظرف شکر بپاشید. اما موی انسان برای تکنیک راکو مناسب نیست؛ زیرا بسیار نازک است.

منابع:

https://www.thesprucecrafts.com/raku-firing-and-how-its-done-4059293

https://www.thesprucecrafts.com/raku-2746086

https://www.thesprucecrafts.com/obvara-firing-and-how-to-do-it-4071913

https://ceramicartsnetwork.org/daily/article/Pop-Goes-the-Slip-Charlie-and-Linda-Riggs-Naked-Raku-Technique

https://ceramicartsnetwork.org/pottery-making-illustrated/pottery-making-illustrated-article/the-copper-matte-raku-technique#