لعاب پاشیده چیست؟

نمونه ظرف با لعاب پاشیده؛ منبع: https://en.wikipedia.org/wiki/Sancai

تکنیک لعاب پاشیده تکنیکی چینی برای تزئین سفال است که از راه جاده ابریشم به ایرانیان معرفی شد و هنرمندان ایرانی به تقلید از این شیوه پرداختند. ابتدا سطح سفالی را با ماده‌‌ای سفید (گِلابه سفید) می‌پوشاندند، سپس با اکسید مس، آهن و کبالت و با نقطه‌گذاری آن را رنگ‌آمیزی می‌کردند. این نقاط رنگی در کوره ذوب می‌شدند و شکل‌های نامنظم اما زیبا به وجود می‌آوردند. ایرانیان در استفاده از این روش نوآوری‌‌هایی نشان دادند؛ از جمله این که آن را با تکنیک اسگرافیتو (نقش کنده) همراه کردند.

نام‌های دیگر لعاب پاشیده

به لعاب پاشیده لعاب لکه‌ای هم می‌گویند.

لعاب پاشیده در انگلیسی سانسای (sancai) نامیده می‌شود. «سان» در زبان چینی به معنی سه و «سای» به معنی رنگ است. در حقیقت این لعاب در چین سه‌رنگ نام دارد. نام‌گذاری به این اسم مربوط به دوران معاصر بوده است. زمانی که برای راه‌اندازی راه آهن غرب به شرق چین حفاری می‌کرده اند، معابدی از دوره تانگ کشف شد و در این حفاری‌ها ظروف به دست آمده به این سبک، دارای سه رنگ بودند. به همین دلیل این نام روی آن‌ها گذاشته شد. گرچه بعداً ظروفی با دو رنگ یا گاهی بیش از سه رنگ نیز با این سبک پیدا شد، اما همچنان این نام روی آن‌ها ماند.

گاهی در چین و در غرب به این تکنیک تخم‌مرغ اسفناج نیز گفته می‌شود، زیرا اغلب در آن از رنگ‌های زرد، سفید و سبز استفاده می‌شده است.

تاریخچه لعاب پاشیده

در قرون اولیه اسلامی از چین سفالینه‌‌هایی به ایران وارد می‌شد و هنرمندان چینی نیز به دربار عباسیان راه یافتند. به همین دلیل شیوه‌های تزئین این سفالینه‌ها در ایران و به خصوص مناطق شمال شرقی رواج یافت. در این زمان سلسه تانگ در چین حکومت می‌کرد و در این دوران تکنیک غالب آن‌ها برای تزئین سفالینه‌ها سانسای بود که در ایران به «پاشیده» معروف شد. لعاب پاشیده با ورود به ایران مورد استقبال قرار گرفت و به تدریج در برخی شهرها مانند نیشابور، گرگان و ری از آن تقلید شد.

در ایران پس از این که سطح بدنه را با پوشش سفید می‌پوشاندند، لعاب پایه سربی و رنگ‌‌هایی را که از ترکیب اکسید فلزات به دست می‌آورده‌اند به صورت لکه یا نقطه‌چین روی ظرف می‌زده‌اند. این لکه‌های رنگی در کوره ذوب می‌شده و جلوه زیبایی ایجاد می‌کرده است. در ایران از رنگ‌های سبز، آبی، زرد کهربایی و ارغوانی استفاده می‌شده است. این رنگ‌ها حاصل استفاده از اکسید آهن، مس و کبالت بوده است.

ویژگی‌ها و کاربرد لعاب پاشیده

رنگ‌های به کار رفته در ظروف سانسای چین طیف وسیعی دارند؛ از قبیل آبی، سبز، زرد، کهربایی، سیاه، قهوه‌ای، سفید. هنرمندان چینی برای به دست آوردن این رنگ‌ها از لعاب‌های پایه سربی استفاده می‌کردند. معمولاً از دو نوع اکسید (آهن=کهربایی و قهوه‌ای، و مس=سبز) استفاده می‌کردند.

در ایران بیشتر برای تزئین بشقاب و کاسه از این تکنیک استفاده می‌شده است. گاهی برای تزئین کوزه و گلدان نیز از آن استفاده می‌شده است؛ اما هنرمندان چینی با این تکنیک اجسام گوناگونی مانند پیکره‌های سوارکار و حیوانات مختلف، بشقاب، کاسه، کوزه و جام سفالین می‌ساخته‌اند.

جمع‌بندی

لعاب پاشیده که لعاب لکه‌ای یا سانسای هم نامیده می‌شود، روشی برای تزیین سفال است که در آن با کمک چند رنگ (معمولاً سه رنگ) شکل‌های نامنظم اما زیبا روی سفال به وجود می‌آورند. این لعاب که منشأ چینی دارد، در ایران مورد استقبال هنرمندان و صنعتگران قرار گرفت و با تکنیک نقش کنده ترکیب شد.