چگونه سفال را با شیر لعاب بدهیم؟

لعاب شیر چیست؟

لعاب‌کاری با شیر یکی از قدیمی‌ترین راه‌ها برای تزیین محصولات سرامیکی است و احتمالاً در بین انواع پوشش‌های سرامیک‌ها، سازگارترین با محیط زیست است. در این روش ظرف را به شیر آغشته می‌کنند و آن را در حرارتِ کم می‌گذارند تا رنگ آن تغییر کند. معمولاً لعاب‌دادن با شیر رنگ قهوه‌ای تیره یا سیاه به ظرف می‌دهد.

در ادامه با تاریخچه لعاب‌کاری سفال با شیر و روش لعاب‌دهی سفال با شیر آشنا می‌شویم.

تاریخچه لعاب‌کاریِ سفال با شیر

مردم در گذشته معتقد بوده‌اند شخصیت سفالگر بر خاصیت ظرف مؤثر است. آن‌ها معتقد بودند روح و انرژی افراد، چه مثبت چه منفی می‌تواند به ظرف نفوذ کند. به همین دلیل برایشان مهم بود که چه کسی این ظرف را پخته است و هنگام پخت آن چه روحیه و خلق و خویی داشته است. بنابراین، با تشریفات خاصی ظروف سرامیکی را فراوری می‌کردند.

مردم در گذشته ظروف جدیدشان را با آب می‌شستند و با محصولاتی آن‌ها را فراوری می‌کردند که آن‌ها را نماد خوبی، باروری، ثمردهی، ثروت و سلامتی می‌دانستند؛ مثل شیر، آرد گندم و معجون‌های گیاهی. مردم معتقد بودند این کار اثر محافظتیِ جادویی بر ظرف می‌گذارد. با گذشت زمان، خود سفالگران شروع به انجام این فرایند کردند.

سنت لعاب‌کاری با شیر به روش‌های مختلف تا به امروز حفظ شده و البته معنای اولیه ی خود را از دست داده و بیشتر جنبه تزیینی پیدا کرده است.

چگونه سفال را با شیر لعاب بدهیم؟

برای لعاب‌دادن با شیر، باید از ظروفی استفاده کنید که اولین پختشان در کوره انجام شده باشد (حرارت دادن ظرف تا 1000 درجه سانتی گراد به مدت 11 تا 12 ساعت).

ظروف پخته شده را باید به مدت 1 تا 2 دقیقه در شیر پاستوریزه غوطه‌ور کنید و 40 تا 45 دقیقه بگذارید تا خشک شود. مراقب باشید که اثر انگشتتان روی ظرف نماند. ظرف را در فر سرد بگذارید و دما را به تدریج تا حداکثر درجه حرارت افزایش دهید تا بوی شیر سوخته را احساس کنید. از بیرون فر می‌توانید تغییر رنگ از روشن به تیره را مشاهده کنید. به محض این که ظرف به رنگ دلخواهتان رسید فر را خاموش کنید و به محض این که خنک شد، ظرف را بیرون بیاورید.

در نهایت لازم است چای غلیظ در ظرفی که خنک شده بریزید و بگذارید شب تا صبح در ظرف بماند و به درون آن نفوذ کند. با این کار بوی خاکی ظرف از بین خواهد رفت.

نکات مهم در لعاب‌کاری سفال با شیر

رنگ ظرف با لعاب شیر: رنگ ظرف با این روش ممکن است از قهوه‌ای روشن تا تیره و حتی سیاه متغیر باشد. با وجود این، همیشه در این روش با رنگ گرم و چشم نوازی مواجه می‌شوید.

رنگ ظرف به نوع کوره یا فر، دمای آن و مدت زمان پخت و حتی چربی و قند شیر بستگی دارد. بنابراین با هر بار استفاده از این روش ممکن است با نتیجه متفاوتی روبه‌رو شوید. قندهای موجود در شیر در طول فرایند پخت، کاراملی می‌شوند و رنگ را قهوه‌ای روشن‌تر یا تیره‌تر نشان می‌دهند. هرچه قند بیشتری در شیر باشد، رنگ ظرف تیره‌تر می‌شود. همچنین هرچه ظرف بیشتر با شیر در تماس باشد، رنگ آن پس از پخت تیره‌تر می‌شود.

توجه داشته باشید که می‌توانید ظرفی را تیره‌تر کنید، اما نمی‌توانید آن را روشن‌تر کنید.

پخت لعاب شیر: پخت لعاب شیر باید در دماهای کم و با افزایش تدریجی دما انجام شود. محدوده دمای پخت برای ظروف سفالی با لعاب شیر 300 تا 350 درجه سانتی‌گراد (دمای مناسب 320 درجه سانتی‌گراد) گزارش شده است.

سطح ظرف دارای لعاب شیر: لعاب‌کاری با شیر سطح لطیف و دلپذیری به سفال می‌دهد که این سطح با قرار دادن ظرف در ماشین ظرف‌شویی از بین می‌رود.

شیر سطح سفال را کاملاً نفوذپذیر نمی‌کند و لعاب واقعی محسوب نمی‌شود. بنابراین آب به سفال متخلخلی که در دمای کم پخته شده است جذب می‌شود (شیر با ظروفی که در حرارت زیاد پخته شده و شیشه‌ای شده‌اند، به خوبی پیوند برقرار نمی‌کند). برای کاملاً نفوذناپذیرکردن ظرف می‌توان آن را در چسب سیلیکون فرو برد.

نگهداری ظرف دارای لعاب شیر: برای ظروف در تماس با غذا، شیر را تنها به قسمت بیرونی ظرف بزنید. این نوع ظروف باید با دست شسته شوند و بیش از حد با آب خیس نشوند. معمولاً برای لعاب شیر از تراکوتا استفاده می‌کنند و ویژگی‌های آن مشابه ویژگی تراکوتاهای معمولی است. بنابراین، این ظروف را نمی‌توان در ماشین ظرف‌شویی قرار داد.