12 روش جذاب برای تزیین سفال

سفال یکی از بهترین ابزارها برای بروز خلاقیت و کشف هنرها و راه‌های تزیینی جدید است.تزیین سفال لذت‌بخش‌ترین مرحله ساخت سفال است. با ما همراه باشید تا با چند روش تزیین سفال آشنا شویم.

منبت کاری

هرگونه ایجاد برآمدگی یا فرورفتگی روی سطح را منبت‌کاری‌می‌گویند. طرح‌های اولیه در این هنر، بیشتر نقش‌های گل و گیاه بودند. به همین دلیل این هنر منبت نام گرفت؛ زیرا منبت به معنای رویش گل و گیاه است. منبت روی سطوح مختلفی از جمله چوب، سنگ و سفال انجام‌ می‌شود.

کنده‌کاری و حکاکی

کنده‌کاری یا منبتِ گود به صورت خلاصه کندن و برش دادن قسمت‌هایی از سفال برای ایجاد طرح روی آن است. به شیوه‌های متعددی‌ می‌توان سفال را برش داد و طرح‌های منحصر به فردی روی آن ایجاد کرد. رایج‌ترین تکنیک‌های کنده‌کاری سفال عبارت‌اند از:

اسگرافیتو: واژه اسگرافیتو از واژه‌ای ایتالیایی به معنای خراشیدن گرفته شده است. زیبایی این تکنیک براساس تضاد رنگی است. در هنر اسگرافیتو، بدنه را با لعاب‌ می‌پوشانند. سپس بخش‌هایی از آن را‌ می‌خراشند تا رنگ زیرین مشخص شود.

مطالعه بیشتر:

آشنایی با تکنیک اسگرافیتو

میشیما: میشیما شهری در ژاپن است؛ اما تکنیک میشیما در سفالگری به کره بازمی گردد. در این تکنیک، طرحی را روی سفال چرمینه با حکاکی و کنده‌کاری ایجاد‌ می‌کنند، سپس نواحی کنده کاری‌شده را با رنگ پر‌ می‌کنند و رنگ‌های اضافی را پاک‌ می‌کنند. گاهی تکنیک میشیما را همراه با تکنیک موم انجام می‌دهند.

کورینوکی: کورینوکی (kurinuki) به زبان ژاپنی به معنای توخالی است. کورینوکی نوعی کنده‌کاری سفال به روشی تکرارنشدنی و منحصر به فرد است.

مشبک کاری

مشبک‌کاری که زیرمجموعه منبت محسوب‌ می‌شود، هنری بسیار ظریف و وقت گیر است که ظاهری شبکه شبکه به فراورده‌ می‌دهد. هنر مشبک‌کاری روی اجسام بسیار متنوعی از قبیل چوب، ظروف سفالی یا فلزی، چرم و غیره انجام‌ می‌شود. در شیوه مشبک‌کاری، سوراخ‌های ریز و متعدد روی سطح سفال به وجود‌ می‌آورند.

برای مشبک کاری، سفالی را که مقداری رطوبت از دست داده و به حالت چرمینه در آمده است، با ابزار تراش، نازک و یکنواخت‌ می‌کنند. طرح را با کاغذ رسم روی سطح بدنه نشانه گذاری‌ می‌کنند و با سوزنی کردن، طرح را انتقال‌می‌دهند. با ابزار نوک تیز خطوط اصلی طرح را برش‌می‌زنند و قسمت‌های اضافی را از بدنه خارج‌می‌کنند.

مهرزنی روی سفال

می‌توانید برای تزئین سفال مهرها و کلیشه‌های آماده بخرید یا از اجسام بافت دار به عنوان مهر استفاده کنید و روی سفال طرح بزنید.

کاغذدیواری برجسته برای این کار مناسب است؛ چون تنوع زیادی دارد و‌ می‌توان آن را به هر شکلی برید. مغازه‌های دکوراسیون اجازه‌ می‌دهند کاغذ نمونه ببرید و نیازی به خریدن کل رول نیست. کاغذ را روی ورقه سفالی بگذارید و با دقت، اما محکم رویش وردنه بکشید. یک گوشه از کاغذ را با سنجاق بالا نگه دارید تا بتوانید به راحتی آن را از سفال جدا کنید.

از مواد طبیعی هم‌ می‌توان به عنوان مهر استفاده کرد.‌ می‌توانید برگ درختان را روی سطح سفال بکشید. ترجیحاً از برگ‌هایی استفاده کنید که خطوط بیرونی زیبا و رگبرگ‌های مشخص دارند. از درخت‌های مخروطی، بعضی گل‌ها و پوست درخت هم‌ می‌توان استفاده کرد.

حتی از ابزارهای ساده‌ای مثل شانه نیز‌ می‌شود برای طرح دادن استفاده کرد.

میناکاری

هنر میناکاری روی سطوح متفاوتی از جمله مس، سفال و غیره انجام‌می‌شود. برای میناکاری روی سفال، ابتدا سطح سفال را با سمباده صاف‌می‌کنند، سپس طرح‌هایی را به صورت متقارن و به کمک شابلون یا مُهر روی سفال‌می‌زنند. با پمپ مخصوص سیاه قلم، طرح را پررنگ‌می‌کنند و در آخر، کل سطح را با لعاب‌های رنگی‌می‌پوشانند و پس از این که ظرف خشک شد، آن را در کوره‌ می‌گذارند.

معروف‌ترین شهر در زمینه میناکاری روی سفال، شهر لالجین همدان است.

چاپ روی سفال و سرامیک

به انتقال مطالب یا نقش و تصویر دوبعدی روی یک سطح، چاپ‌ می‌گویند. شرکت‌هایی هستند که طرح دلخواه شما را به صورت دیجیتال، سابلیمشین یا روش‌های دیگر روی کاشی و سرامیک چاپ‌ می‌کنند. با این حال خودتان نیز‌ می‌توانید طرح دلخواهتان را به شیوه‌ای ساده روی سفال چاپ کنید.

چاپ ساده: با چاپ ساده‌ می‌توانید طرح دلخواهتان را به راحتی روی سفال منتقل کنید. در این روش از اکسیدها استفاده‌ می‌شود که با آن‌ها می‌توان گستره‌ای از رنگ‌ها را به دست آورد. یک لایه ضخیم و یکنواخت اکسید روی تخته ملامینی بزنید. اکسید کامل خشک شود. با تفنگ حرارتی یا تفنگ هوای داغ (hot air gun)‌ می‌توانید آن را سریع‌تر خشک کنید. سطح تخته اصلا نباید جاذب باشد تا اکسید خشک به کاغذ بچسبد. کاغذی را روی اکسید خشک شده بگذارید کاغذ نباید موقع طراحی جابه جا شود. آن را محکم کنید و با قلم روی کاغذ طرحی بکشید. کاغذ را با دقت جدا کنید. اکسیدها را از روی کاغذ بزدایید. کاغذ را روی سطح مورب ورقه سفال بگذارید و با انگشت طرح را به سفال انتقال دهید (انگشت را روی کاغذ بکشید). پودر اکسید به سفال مرطوب‌ می‌چسبد. کاغذ را جدا کنید. اکنون‌ می‌توانید تصویر را با اکسید یا دوغاب رنگ کنید یا بگذارید همین طور بماند.

چاپ قلمی (اینتالیو): چاپ اینتالیو که به آن چاپ گود نیز‌ می‌گویند، دقیقا برعکس چاپ برجسته است. از کلمه ایتالیایی intaglione به معنای برش یا حکاکی، کنده‌کاری و نقش‌زنی گرفته شده است. چاپ اینتالیو در هنر سفال و سرامیک به معنای تکنیکی است که تصویر را به چند قطعه‌ می‌برند و به سطح سفال منتقل‌ می‌کنند. رایج‌ترین راه این است که طرحی را روی ورقه حکاکی کنید و سفال را محکم روی آن فشار دهید.

برای این کار‌ می‌توانید از بلوک‌های لینولئوم استفاده کنید. لینولئوم ترکیبی از چند ماده طبیعی است که در مهرسازی و چاپ و در طراحی داخلی و کف پوش هم استفاده‌ می‌شود. بریدن آن از چوب راحت‌تر است و بازیافت‌پذیر است.

طرحتان را روی بلوک لینولئوم بکشید (حکاکی کنید). بلوک لینو را روی ورقه نرم رس قرار دهید. محکم وردنه کنید. بلوک را بردارید.‌ می‌توانید بگذارید این تکه سفال به صورت کاشی بماند یا آن را تبدیل به ظرف و بشقاب کنید. با پخت بیسکوئیتی در 1000 درجه بپزید.‌ می‌توانید طرحتان را پس از پخت رنگ کنید.

رنگ آمیزی و نقاشی سفال

برای رنگ‌آمیزی سفال بی‌شمار روش و طرح مختلف وجود دارد. از ابزاری قلم‌مو، اسفنج و حتی مسواک‌ می‌توان برای رنگ آمیزی سفال استفاده کرد.

می‌توان طرح موردنظر را با رنگ دلخواه روی سفال سفید کشید و سپس آن را با اسفنج پخش کرد یا این که رنگ‌های رقیق شده را کنار هم روی اسفنج ریخت و اسفنج را روی قسمت‌هایی از ظرف گذاشت.

راهی سریع و ساده برای رنگ آمیزی سفال، پاشیدن رنگ است. برای این کار، اول یک رنگ یکدست روی سفال‌ می‌زنیم و‌می‌گذاریم در کوره بپزد. سپس مسواک یا قلم مویی را به رنگ متفاوت با رنگ زمینه انتخاب‌ می‌کنیم و رنگ را با مسواک یا قلم مو روی ظرف‌ می‌پاشیم و آن را دوباره به کوره‌ می‌بریم تا بپزد.

رنگ‌های مورد استفاده برای سفال هم بسیار متنوع‌اند.‌ می‌توانید از آبرنگ، گواش، رنگ روغن یا رنگ‌های آکریلیک استفاده کنید. توجه داشته باشید اگر از رنگ‌های محلول در آب مانند گواش و رنگ آکریلیک استفاده‌ می‌کنید، حتماً روی آن‌ها اسپری تثبیت‌کننده بزنید.

اسپری زدن سفال

اسپری‌کردن یک لایه روی سفال معمولاً روشی است که در آخر رنگ‌آمیزی سفال برای ایجاد لایه محافظ استفاده‌ می‌شود؛ اما خود به‌تنهایی‌ می‌تواند روشی برای تزئین سفال باشد.

با اسپری، کار رنگ‌زدن را‌می‌توانید سریع تمام کنید. نکات مهم کار با اسپری این است که از آن جایی که ممکن است رنگ اسپری به اطراف بپاشد، اسپری زدن را در محیط مناسب و فضای باز انجام دهید. همچنین از ماسک و عینک استفاده کنید. جایی را که‌ نمی‌خواهید رنگ کنید یا‌ می‌خواهید رنگ دیگری بزنید،‌ می‌توانید بپوشانید تا رنگ نگیرد.

لعاب کاری سفال

لعاب لایه‌ای نازک است که روی سفال و کاشی زده‌ می‌شود و علاوه بر زیباسازی، موجب افزایش استحکام و دوام آن نیز‌ می‌شود. سفال پس از لعاب زدن باید بار دیگر در کوره قرار بگیرد.

مطالعه بیشتر:

لعاب سفال چیست؟ آشنایی با لعاب و انواع آن

لعاب‌ها انواع بسیار گوناگونی دارند.‌ می‌توانید لعاب را خودتان تهیه کنید یا راه راحت‌تر آن است که لعاب را به صورت تجاری تهیه کنید و طبق دستور العمل استفاده کنید.

اگر لعاب را خودتان تهیه‌ می‌کنید، نکات زیر را حتما رعایت کنید: وقتی رنگ‌ها را با لعاب مخلوط‌ می‌کنید، ابتدا مقدار کمی استفاده کنید و حتماً آن را تست کنید. ممکن است رنگ لعاب پس از پخت تغییر کند و آن رنگ مورد پسندتان نباشد. چند ورقه کوچک ببرید و آن‌ها را پخت بیسکوییتی کنید، سپس لعاب بزنید و دوباره بپزید. هر تستی که‌ می‌زنید، دستور آن را دقیق ثبت کنید تا بتوانید آن را تکرار کنید.

با اسفنج مرطوب همه لعاب را از روی سطحی از ظرف که قرار است روی سطح کوره قرار بگیرد پاک کنید؛ وگرنه ظرف به قفسه کوره‌ می‌چسبد.

لعاب‌زنی به دو روش زیرلعابی و رولعابی نیز انجام‌ می‌شود.

زیرلعابی: قبل از لعاب‌کاری روی سفال، روی آن را تزئین‌می‌کنند. زیرلعابی بادوام‌تر است؛ چون لایه‌ای از لعاب روی آن را‌می‌پوشاند. دمای پخت آن بیشتر از رولعابی است و به همین علت رنگ‌های آن نیز محدودتر است؛ اما دوام نقاشی زیرلعابی بیشتر از رولعابی است.

رولعابی: برعکس زیرلعابی است و پس از لعاب‌کاری روی سفال، طرح روی سفال اعمال‌ می‌شود و از رنگ‌های متنوع تری در آن‌ می‌شود استفاده کرد.

استفاده از موم برای تزیین سفال

موم نامحلول در آب است. به همین دلیل، استفاده از آن روی سطح سفال مانع جذب لعاب‌ می‌شود. از همین ویژگی‌ می‌توان برای تزئین سفال استفاده کرد؛ به این صورت که برخی نواحی سفال به موم آغشته باشند و برخی نواحی نباشند. در این صورت، تضاد زیبایی روی سطح سفال به وجود‌می‌آید.در شیوه استفاده از موم (wax resist) امولسیوم موم به دو صورت زیرلعابی و رولعابی اعمال‌ می‌شود:

تکنیک زیرلعابی با موم، تکنیکی ساده روی سطح پخت بیسکوییتی است. موم را با قلم مو در نواحی دلخواه‌ می‌زنیم. موم مانع جذب لعاب‌ می‌شود. پس از موم، لعاب‌ می‌زنیم. وقتی کاشی‌ می‌پزد، موم‌ می‌سوزد و رنگ بدنه مات با لعاب براق تضاد ایجاد‌ می‌کند.

تکنیک رولعابی مشابه زیرلعابی است، ولی طرح روی سطحی اعمال‌ می‌شود که از پیش لعاب شده است. کاشی را با لعاب دلخواه رنگ کنید. سپس با امولسیون موم طرح را بکشید. وقتی موم خشک شد، با اسفنج لعاب متضاد روی سطح اعمال کنید. دوباره موم برای جزئیات بیشتر به سطح اعمال کنید. دوباره با اسفنج با رنگی دیگر روی نواحی موم دار که لعاب ندارند، لعاب بپوشانید.

دنباله دار کردن دوغاب

دنباله دارکردن دوغاب (slip trailing) به این صورت است که دوغابی را که به قوام خامه‌ی هم زده است، به مقدار زیاد بردارید و آن را روی سفال بکشید و دنباله دار کنید و با تکرار این کار طرح ایجاد کنید.

دنباله دارکردن دوغاب تکنیک دشواری است و بهتر است تا زمانی که در آن مهارت نیافته اید، از از روزنامه استفاده کنید.‌ می‌توانید تا زمانی که خیس است آن را پاک کنید و دوباره بکشید.

تزیین سفال با حباب

از جمله روش‌های خلاقانه و هنرمندانه‌ای که در تزئین سفال وجود دارد، حباب آرایی سطح سفال است. روشی ساده برای ایجاد طرحی تصادفی و منحصر به فرد روی سفال است. برای این نوع تزئین، آب، رنگ و مایع ظرفشویی را در کاسه‌ای مخلوط کنید. با نی به آن فوت کنید تا حباب‌های زیادی ایجاد شود. ظرف را در حباب‌ها فرو ببرید و کمی صبر کنید. بگذارید حباب‌ها خشک شوند و دایره‌های رنگی چشم نوازی روی سطح به جا بگذارند.

سخن پایانی

روش‌های بسیاری برای تزیین سفال وجود دارد؛ از چاپ گرفته تا کنده کاری و ایجاد رنگ‌ها و طرح‌های دلخواه روی سفال. تکنیک‌‌های تزیین سفال به روش‌‌های یادشده محدود نمی‌شود و همچنان روش‌های بکر و نوینی در هنر سفالگری باقی مانده‌اند که هنوز کشف نشده‌اند.

آن‌چه خواندید، بخش کوچکی از مقاله «روش‌های ساخت و تزیین سفال» بود. برای مشاهده منابع، مطالعه توضیحات بیشتر و مشاهده تصاویر بیشتر، پی دی اف متن کامل مقاله را به صورت رایگان از لینک زیر دانلود کنید:

https://www.navidclay.com/maghallat/azad/

مطالعه بیشتر:

چرا و چگونه برای دکوراسیون خانه از سفال استفاده کنیم؟

تکنیک موکا چیست و چگونه انجام می شود؟

انواع روش های ساخت و شکل دهی سفال