یک؛ گردشگری فضایی

تا به حال با خودتون فکر کردین اگه کسی ازتون بپرسه همین الان دوست داریم به کجا سفر کنید چی جوابشو میدین؟ به کدوم شهر یا کشور تو رویاهاتون سفر کردین؟ بعضی‌ها اما رویاهاشون فراتر از تصورات ماست. سفر به خارج از سیاره‌ای که ما اونو خونه‌ خودمون می‌دونیم؛ سفر به فضا. با من همراه باشید تا ببینیم گردشگری فضایی چیه و چطور در آینده ممکنه مسیر زندگی خیلی‌ها رو تغییر بده. من بابک معمار هستم و شما به اولین اپیزود پادکست آینده‌ای نزدیک گوش میدین که در اسفند ۹۹ منتشر می‌شه. آینده‌ای که شاید نزدیک‌تر از تصور ما باشه.

یکی از رویاهای همیشگی ما آدم‌ها این بوده که بتونیم به فضا به کهکشان‌های دور یا به نقاط تاریکی که هنوز نورش به چشم ما نرسیده سفر کنیم. شاید این آرزو تو سر خیلی از بزرگان علم نجوم از قدیم گرفته مثل گالیله «Galilei » و کوپرنیک «Copernicus» تا بزرگترین فیزیکدان‌ها و اخترشناسای امروز، مثل مرحوم استفن‌هاوکینگ «Stephen Hawking» و نیل تایسون «Neil Tyson» وجود داشته اما به دلیل نبود امکانات و تکنولوژی، نتونستن به سفر برن. البته در دنیای امروز مردم عادی هم مشتاق این سفرها هستند. البته شاید نقش تاثیر فیلم‌های کمپانی مارول رو دست کم گرفت.

به هر حال در قرن جدید با پیشرفت‌های زیادی که در همه‌ علوم داشتیم، سفر به فضا برای ما آدم‌های عادی هم امکان‌پذیره. یک اسم جالب هم براش انتخاب کردن؛ «گردشگری فضایی». حالا این لغت به چه معناست؟ یعنی سفر به فضا برای اهداف تفریحی. یعنی شما فرض کن همین عید دو روز دیگه به جای اینکه برنامه‌ شمال بچینی یا بخوای بری مثلا اصفهان یا شیراز، البته نرید به خاطر کرونا لطفا، یهو تصمیم بگیری بری فضا. بلیت بخرین. چمدون ببندی. سوار سفینه‌ات بشی و بری.

اما داستان ما و فضا از کجا شروع میشه؟ دهه‌ شصت و هفتاد میلادی که رقابت فضایی بین ایالات متحده‌ آمریکا و شوروی سابق به اوج خودش رسیده و عملا با فرستادن یوری گاگارین «Yuri Gagarin» به فضا در سال ۱۹۶۱ توسط شوروی پای ما انسان‌ها به فضا باز میشه. جایی که تا اون لحظه از شر ما در امان بود. آمریکا هم که نمی‌خواست کم بیاره، تو سال ۱۹۶۹ آرمسترانگ رو «Armstrong» پیاده کرد روی سطح ماه و القصه.

دیگه کاری به تاریخچه‌ چند ساله‌ سفرهای فضایی نداریم و برمی‌گردیم به قصه‌ خودمون. تا حالا با خودتون فکر کردین از ۱۹۶۱ یوری گاگارین سفرش را آغاز کرد تا امروز یعنی سال ۲۰۲۱ توی این ۶۰ سال چند نفر به فضا رفتن؟ نزدیک به ۵۸۰ نفر. یعنی سالی تقریبا ۹ یا ۱۰ نفر. البته این عدد اصلا کوچیک نیست. با سطح فناوری و پیچیدگی سفر خیلی هم بزرگه.

در چند سال اخیر پیشرفت‌های فوق‌العاده‌ای داشتیم توی این زمینه به لطف اشخاصی مثل ایلان ماسک «Elon Musk» که مطمئنا هم اسم خودش و هم اسم شرکتش یعنی اسپیس ایکس «SpaceX» رو شنیدیم. از این تعداد تنها درصد بسیار کمی به عنوان گردشگر، سفر خودشون رو آغاز کردن؛ یعنی هفت نفر. اولین نفری که به عنوان توریست فضایی پا به ایستگاه فضایی بین‌المللی گذاشت، آقایی بود به اسم دنیس تیتو «Dennis Tito» بود. تو سال ۲۰۰۱ که پول بلیتش اون موقع حدود ۲۰ میلیون دلار ناقابل بود. یکم جلوتر در مورد این سفر بیشتر براتون توضیح میدم.

پس می‌بینیم که این نوع سفرها همچین ارزون هم نیستن. البته هستن کسایی از پس مخارجش بر بیان. نمونه‌ ایرانیش رو هم داشتیم. مثلا آقای خاوری با قیمت دلار امروزم حساب کنیم می‌تونست بره ولی خب نرفت. البته ما یک نماینده‌ی بهترم داشتیم برای این کار. خانم انوشه انصاری که در سال ۲۰۰۶ به عنوان اولین زن گردشگر فضایی و چهارمین نفری که با هزینه‌ شخصی به این سفر رفت، عازم فضا شد و طول مدت سفرشون هم ۱۱ روز بود.

پس به عنوان اولین نقطه ضعف، این نوع سفرها هزینه‌ خیلی بالایی دارند و اگر بخوان به عنوان یک کسب و کار درآمدزا مطرح بشن و عموم مردم بتونن ازش استفاده کنن، باید تلاش بشه تا هزینه‌ها پایین بیاد. البته این هزینه‌ها بسته به نوع سفر متفاوته. حتما الان می‌پرسین مگه ما چند نوع سفر فضایی داریم؟ خب سه نوع. دسته‌ اول سفرهای مداری اوربیتال «Orbital trips»، دوم زیرمداری ساب اوربیتال «Sub-orbital spaceflight» و سوم سفر به ماه یا لونار «Lunar».

نوع اول این سفرها که متداول‌ترین نوع هم به شمار میان، سفرهای مداری اوربیتال هستن که در اون سفینه‌ها به حدود چهارصد کیلومتر بالاتر از سطح دریا فرستاده میشن و مسافرا چند روز یا حتی بیش از یک هفته را در فضا می‌مونن و هتل محل اقامت هم جایی نیست جز ایستگاه فضایی بین‌المللی.

توی پرانتز، سفر خانم انصاری هم از همین نوع بود. تا چند ماه پیش سفرهای مداری توسط فضاپیمای سایوز «Soyuz» روسی انجام می‌شد ولی خب اسپیس ایکس و دوست خوبمون آقای ایلان ماسک پا به عرصه گذاشت و دو فضانورد رو پس از سال‌ها از خاک آمریکا فرستاد به فضا و قدرت‌نمایی کرد و تبدیل به اولین شرکت خصوصی‌ای شد که تونست فضانوردان را به مدار زمین بفرسته.

یکی از ضعف‌های این نوع سفر اینه که تغییر مدار و انتقال به ایستگاه فضایی چندین ساعت یا بهتره بگیم چندین روز طول می‌کشه و برای کسایی که خیلی حال و حوصله‌ سفرهای طولانی و نشستن زیاد تو محیط بسته ندارن، اصلا توصیه نمیشن. هزینه‌ این سفر هم هنوز دقیقا مشخص نیست ولی تا حدود پنجاه میلیون دلار تخمین زده میشه.

علاوه بر این مسافران باید تست‌ها و آموزش‌هایی رو هم بگذرونن تا صلاحیت سفرشون مشخص بشه که چندین هفته طول می‌کشه و خوب هزینه هم داره. اگر خاطرتون باشه گفتم که اولین سفر و گردشگری به فضا آقای تیتو انجام داد. اواخر دهه‌ نود میلادی شرکت روسی که مسئول نگهداری از ایستگاه فضایی میر بود، تصمیم گرفت برای اینکه بتونه بخشی از هزینه‌های این ایستگاه سالخورده رو برآورده کنه، با همکاری یک شرکت آمریکایی بلیت سفر به این ایستگاه رو بفروشن. البته قسمت نبود. آقای تیتو برای ایستگاه فضایی میر. چون تصمیم گرفته شد منابع مالی این ایستگاه قطع بشه.

پس آقای تیتو یک مقصد جدید پیدا کرد. یعنی ایستگاه فضایی بین‌المللی. آقای تیتو وقتی بهش گفتن گردشگر فضایی خیلی ناراحت شد. چون می‌گفت بابا من آموزش‌هایی دیدم که سخت‌ترین روزهای عمرم بود و کلی اعتراض کرد که بهش نگن توریست. البته هیچ تاثیری هم نداشت. به هر حال آقای تیتو شما اولین توریست فضایی مایی.

کمپانی اسپیس ایکس تو زمینه‌ سفرهای مداری برنامه‌ ویژه‌ای دارد. این شرکت اعلام کرده که اواخر سال ۲۰۲۱ یا اوایل ۲۰۲۲، ۴ گردشگر به دور مدار زمین می‌فرسته اما سفینه‌ اونا به ایستگاه فضایی بین‌المللی متصل نمیشه. بلکه فقط روی مدار به دور زمین می‌چرخه که احتمالا هزینه‌ کمتری رو برای مسافران خواهد داشت. چون همین الان فقط هزینه‌ اقامت در ایستگاه فضایی شبی ۳۵ هزار دلاره. البته غیر از اسپیس ایکس، شرکت‌های دیگه‌ای هم هستند که از همین الان دنبال مسافر برای سفرهای آتی می‌گردن. یه جور آژانس مسافرتی فضایی.

شرکت‌هایی مثل اسپیس ادونچرز «Space Adventures» و اکسیوم اسپیس «Axiom Space» که انواع خدمات گردشگری فضایی مداری رو ارائه میدن و در کنار اون‌ها ویرجین گلکتیک «Virgin Galactic» که با ناسا یک توافق نامه امضا کرده و قراره دوازده گردشگر رو به فضا بفرسته. علاوه بر این، شرکت اکساسیم اسپیس که الان اسمش رو شنیدیم، قراره با مشارکت اسپیس‌ایکس در اکتبر ۲۰۲۱، ۳ مسافر رو به مدت ۱۰ روز به ایستگاه فضایی بین‌المللی بفرسته.

همونطور که قبلا هم گفتم مدت زمان سفر تا ایستگاه فضایی طولانیه. از این ده روز مسافرا هشت روز رو در ایستگاه فضایی بین‌المللی اقامت دارن و دو روز رو در راه رفت و برگشت به زمین سپری می‌کنن. نکته‌ جالب این که شایعه شده تام کروز «Thomas Cruise» هنرمند سرشناس هالیوودی، یکی از مسافران این پروازه. امان از دست تام کروز با این کارهای خارق‌العاده‌ای که می‌کنه.

در کنار این برنامه‌ها صحبت از ساخت یک هتل اقامتی در مدار زمین در ارتفاع ۳۲۰ کیلومتری هم هست با ظرفیت ۶ نفر که البته دو نفر از اون‌ها خدمه هستن. تجربه‌ یک سفر فوق‌العاده‌ دوازده روزهه، دیدن فضا، تجربه‌ بی‌وزنی و یک هتل لوکس تنها با ده میلیون دلار.

شاید یه کم گیج کننده باشه. شنیدن این همه عدد و رقم با اختلاف زیاد. ده میلیون کجا؟ پنجاه میلیون کجا؟ راستش برای خود منم یه کم غیرعادیه ولی قصدم این بود که بهتون بگم چقدر همه چی هنوزم که هنوزه جدید و تازه است تو این صنعت و حتی هیچ قیمت دقیقی رو نمیشه براش برآورد کرد. البته مسئولین می‌گن همش حبابه. باید صبر کنیم تا این حباب‌ها بشکنه و به قیمت‌های واقعی برسیم تو سال‌های آینده.

نوع دوم سفرهای فضایی، سفرهای زیرمداری ساب اوربیتال نام دارند. البته قبل از اینکه ببینیم این نوع سفرها به چه شکلی انجام میشن، بهتره یک واژه رو تعریف کنیم. فضای بیرونی یا اوتر اسپیس. فضای بیرونی زمین از صد کیلومتر بالاتر از سطح دریا شروع میشه. جایی که هیچ هوایی وجود نداره. پروازهای زیر این حد فاصل تا حدودای هشتاد تا نود کیلومتر بالای سطح دریا انجام میشن رو میگن زیرمداری.

اگر بخوایم یکم درک بهتری از این فاصله داشته باشیم، خوبه بدونیم شاتل‌های فضایی تا ارتفاع سیصد کیلومتری پرواز می‌کنن. ایستگاه فضایی بین‌المللی تو ارتفاع ۴۰۲ کیلومتری قرار داره. فاصله تا ماه حدود ۳۸۳ هزار کیلومتره و تا مریخ حدود ۲۲۵ میلیون کیلومتر راهه.

نوع دوم سفرهای فضایی توسط دو کمپانی به اسم ویرجین گلکتیک و بلواورجین «Blue Origin» انجام میشه که خب مالک بلواورجین هم کسی نیست جز آقای جف بزوس «Jeffrey Bezos» مالک آمازون. کلا نفر اول و دوم ثروتمند دنیا گویا خیلی به فضا علاقه دارن. حالا من وارد جزئیات فنی و نوع موشک‌هایی که استفاده می‌کنن نمیشم. این اخبار تکمیلی رو می‌تونید تو اینستاگرام ما دنبال کنید به اسم نیروفیوچرپاد که لینکش رو تو توضیحات می‌ذارم براتون.

تو این نوع سفر فضاپیما پس از پرتاب تا ارتفاع مشخصی حدود نود تا صد کیلومتری بالا میره. همون جایی که بهش میگیم ابتدای فضای بیرونی و مسافران در حالتی با جاذبه‌های بسیار بسیار کم شناور می‌مونن و بعد از چند دقیقه سفینه به سمت زمین حرکت می‌کنه و فرود میاد. هزینه‌ این نوع از سفرهای فضایی چیزی بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار دلاره برای هر نفر. حتی با این قیمت هم حدود هزار نفر تا الان ثبت نام کردن.

البته باز هم مسئولین ابراز امیدواری کردند که در سال‌های آتی بتونن قیمت‌ها رو کاهش بدن و طی ده سال آینده به پنجاه هزار دلار برسونن. جالبه بدونین این نوع سفرها بعد از موفقیت سفرهای مداری مطرح شدن. حتی یه جایزه‌ یک میلیون دلاری هم برای اولین شرکتی که بتونه یک وسیله‌ نقلیه برای این نوع سفر طراحی کنه و آزمایش موفقیت آمیزی داشته باشه در نظر گرفتن که شرکت اسپیس شیپ وان «SpaceShipOne» موفق شد این جایزه رو به دست بیاره.

قیمت معقولانه‌تر و سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در این زمینه، نوید این رو میده که منتظر خبرهای بیشتر در مورد این دسته از سفرها در سال‌های آینده باشیم و مسافران هم تمایل بیشتری به استفاده از این نوع سفرها داشته‌باشن.

خب تا اینجا در مورد دو نوع از سفرهای فضایی صحبت کردیم. بزارین یه مرور کلی بکنیم دوباره. گفتیم که سه نوع سفر گردشگری به فضا داریم. نوع اول مداری اوربیتال، نوع دوم زیرمداری یا ساب اوربیتال و نوع سوم سفر به ماه یا لونار. حالا بریم سراغ دسته‌بندی سوم در مورد سفر به ماه یکم مسائله پیچیده‌تر میشه و نمیشه خیلی دقیق در موردش صحبت کرد.

اول این که تا حالا کسی سفر تفریحی یا گردشگری به ماه نداشته و تا الان هر سفری که صورت گرفته اکتشافی و علمی بوده. دوم اینکه باید ببینیم منظور از سفر به ماه چیه؟ آیا قراره حول یک مدار دور ماه بچرخیم یا نه؟ قراره روی ماه فرود بیایم و یا این که قراره از زمین حرکت کنیم به سمت ماه بریم بعد از یک یا چند دور چرخیدن به دور ماه دوباره به زمین برگردیم. از طرف دیگه بازم بحث هزینه مطرحه. هزینه‌ای بسیار بالا نسبت به دو نوع سفر قبلی. هزینه‌ این نوع سفر نزدیک به ۱۵۰ میلیون دلار برای هر نفر برآورد شده.

حستون رو درک می‌کنم. چون مخ خودم هم سوت کشید. این‌ها مواردی که باید در مورد سفر تفریحی به ما زودتر مشخص بشن. با این وجود چندین پروژه همین حالا هم تعریف شده. مثلا پروژه‌ دیمون «TMON» که توسط میلیاردر ژاپنی یوساکو مایزاوا «Yusaku Maezawa» و با همکاری اسپیس ایکس انجام میشه و قراره تا سال ۲۰۲۳ چند نفر رو برای سفر گردشگری به ماه بفرسته.

قراره تو این پروژه شش تا هشت نفر هنرمند برجسته در یک تور شش روزه با همراهی خود آقای مایزاوا حول محوری دور ماه بچرخن. نیت آقای مایزاوا هم اینه که این هنرمندان برای خلق آثار هنری جدید الهام بگیرند. حالا جا برای الهام گرفتن نداشتین می‌خوان برن ماه.

البته اسپیس ایکس تنها شرکتی نبوده که قصد اعزام مسافر به ماه رو داشته. حدود یک دهه پیش شرکت اسپیس ادونچرز «Space Adventures» برنامه‌ مسافرتی جالبی رو مطرح کرد که ابتدا مسافران را به ایستگاه فضایی بین‌المللی اعزام کنن و بعد از ده روز اقامت در اونجا و در مسیر برگشت به زمین به مدت شش روز هم به دور ماه بگردن. قشنگ یک سفر ماه عسلی واقعی ولی خب تا امروز که انجام نشده. احتمالا در آینده‌ای نه چندان دور بیشتر از سفرهای گردشگری به ما خواهیم‌ شنید.

توسعه و گسترش گردشگری فضایی در حال حاضر توسط چند شرکت مطرح رو به جلو حرکت می‌کنه. البته تا اینجا اسم بعضی‌هاشون رو شنیدیم اما حالا خیلی مختصر از برنامه‌ این شرکت‌ها هم صحبت کنیم. شرکت ویرجین گلکتیک «Virgin Galactic» تلاش داره تا سفرهای منظم زیرمداری رو برنامه‌ریزی کنه و تا الان هم کلی بلیت پیش فروش کرده.

شرکت دیگه‌ای که تو همین زمینه فعال و رقیب اصلی ویرجین گلکتیک به شمار میاد، شرکت بلواورجینه که البته هنوز پولی از بلیت فروشی دریافت نکرده. اسپیس‌ایکس که یکی از پیشروترین شرکت‌ها در صنعت فضایی به شمار میاد، اهداف بسیار بلند پروازانه‌ای رو دنبال می‌کنه و بیشتر تمرکزش به سفر به ماه و سفرهای فضایی فراتر از مدار زمین معطوف شده.

شرکت اوریون اسپن «Orion Span» طرح ساخت یک ایستگاه فضایی مخصوص رو مطرح کرده که در واقع یک هتل فضایی به شمار میاد و قراره در مدار زمین قرار بگیره و جالبه بدونید که حتی از الان چند تا مشتری هم جا رزرو کردن که احتمالا سال ۲۰۲۲ میرن به سفر.

در نهایت شرکت بویینگ «Boeing Co» که اون به عنوان یکی از غول‌های صنعت هوایی می‌شناسیم با ناسا قراردادی امضا کرده برای همکاری در زمینه‌ فرستادن گردشگر به فضا. تا علاوه بر بخش سخت‌افزاری و ساخت کپسول خدمه، در زمینه‌ بلیت فروشی هم فعال باشه.

البته بودن شرکت‌هایی که پا به عرصه گذاشتند و بعد از چند سال ورشکست شدن یا تلاش‌هاشون تا امروز اصلا موفقیت‌آمیز نبوده. مثل کمپانی د گلدن اسپایک «The golden spike».

دیگه بهتر داستان این قسمت رو تموم کنیم. باید قبول کرد که در سال‌های آینده مطمئنا اخبار خیلی زیادی از فضا سفرهای فضایی و گردشگری فضایی خواهیم شنید. به خصوص پروازهای زیرمداری، به خاطر هزینه‌ کمترش. البته قوه‌ تخیل و اراده‌ انسان برای دستیابی به خواسته‌های جدید رو نباید دست کم گرفت. همین اراده باعث میشه که آینده‌ صنعت گردشگری فضایی تغییر کنه و شاید یک روز زحل را از نزدیک ببینیم.

در کنار تقسیم‌بندی سه‌گانه‌ گردشگری فضایی به نظرم دسته‌بندی چهارمی رو هم باید اضافه کنیم و اونم سفر گردشگری به مریخه. البته هنوز زوده ولی خب در آینده‌ نزدیک و با برنامه‌های اعلام شده اسپیس ایکس امکان این سفر هم مطمئنا فراهم میشه و باید منتظر روزی باشیم که برای تعطیلات بریم سیاره‌ همسایه یعنی مریخ، سیاره‌ سرخ.

خیلی ممنون که وقت گذاشتین و به اولین قسمت پادکست آینده‌ نزدیک گوش دادین. لطفا نظرات و پیشنهادات‌تون رو از طریق اپ‌های پادکست مثل اپل پادکست یا کست باکس یا هر جای دیگه‌ای که صدای من می‌شنوید و یا از طریق شبکه‌های اجتماعی برامون ارسال کنید. تمام لینک‌های ارتباطی رو در توضیحات پادکست می‌تونید پیدا کنیم. لطفا پادکست‌های فارسی رو گوش کنید. اونا رو به اشتراک بگذارین و به ما برای ارتقای اون کمک کنید.

بقیه قسمت‌های پادکست آینده نزدیک را می‌تونید از طریق CastBox هم گوش بدید: