راهنمای جامع ETF ارز دیجیتال؛ از تاریخچه تا قوانین و بهترین گزینه‌های سرمایه‌گذاری

بازار ارزهای دیجیتال در سال‌های اخیر به‌سرعت رشد کرده است و سرمایه‌گذاران خرد و نهادی بیش از هر زمان دیگری به دنبال راه‌هایی ساده، امن و قانونمند برای ورود به این فضا هستند. یکی از مهم‌ترین ابزارهایی که این مسیر را هموار کرده، ETFهای ارز دیجیتال (صندوق‌های قابل معامله در بورس) هستند.
ETFها پیش‌تر در بازارهای سنتی برای طلا، نفت یا شاخص‌های سهام استفاده می‌شدند. اما از سال ۲۰۲۱ و به‌ویژه با تأیید رسمی ETFهای اسپات بیت‌کوین در ژانویه ۲۰۲۴ توسط کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا (SEC)، فصل جدیدی در دنیای سرمایه‌گذاری کریپتو آغاز شد. 

ETF  ارز دیجیتال چیست؟

ETF  مخففExchange-Traded Fund  به معنای «صندوق قابل معامله در بورس» است. این صندوق‌ها در بورس‌های سنتی (مثل نیویورک یا نزدک) معامله می‌شوند و قیمت آن‌ها بر اساس دارایی‌های پایه تنظیم می‌شود.
در حوزه کریپتو، ETFها معمولاً روی بیت‌ کوین، اتریوم یا ترکیبی از آن‌ها تمرکز دارند و به سرمایه‌ گذاران امکان می‌دهند بدون خرید مستقیم رمزارز، از نوسانات قیمت آن سود ببرند.

تاریخچه شکل‌گیری ETFهای کریپتو

ETFهای ارز دیجیتال مسیری طولانی و پرچالش را تا تأیید رسمی طی کرده‌اند. ورود این ابزارها به بازار، نتیجه‌ی سال‌ها فشار از سوی سرمایه‌گذاران و شرکت‌های مالی، و مقاومت نهادهای نظارتی به‌ویژه کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا (SEC) است.

گام‌های اولیه  (۲۰۱۳–۲۰۱۷)

  • ۲۰۱۳: برادران وینکلواس (Winklevoss) نخستین درخواست ETF بیت‌کوین را به SEC ارائه کردند. این طرح برای فهرست شدن در بورس Bats (بعداً بخشی از Cboe) آماده شده بود، اما SEC به دلیل نگرانی از کلاه‌برداری، نبود شفافیت و نقدشوندگی پایین بازار بیت‌کوین آن را رد کرد.

  • ۲۰۱۶–۲۰۱۷: چندین درخواست مشابه توسط شرکت‌هایی مانند SolidX و VanEck ارائه شد، اما همه به همان دلایل رد شدند.

مقاومت SEC و بازارهای خارجی  (۲۰۱۸–۲۰۲۰)

  • بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۰، بیش از ۲۰ پرونده ETF اسپات بیت‌کوین به SEC ارائه شد. همگی به دلیل «احتمال دستکاری قیمت و نبود توافق‌نامه‌های اشتراک داده با بازارهای قانونمند» رد شدند.

  • در همین زمان، کانادا و اروپا قدم‌های بزرگ‌تری برداشتند. در سال ۲۰۲۰، کانادا نخستین ETF بیت‌کوین تحت نماد Purpose Bitcoin ETF (BTCC) را راه‌اندازی کرد که در بورس تورنتو معامله شد و سرمایه‌گذاری گسترده‌ای جذب کرد.

نخستین موفقیت در آمریکا (۲۰۲۱)

  • اکتبر ۲۰۲۱: پس از فشار زیاد از سوی نهادهای مالی، SEC با نخستین ETF آتی بیت‌کوین موافقت کرد. این صندوق با نام ProShares Bitcoin Strategy ETF (BITO) وارد بازار شد و در همان هفته اول بیش از ۱ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری جذب کرد.

  • BITO نقطه عطفی بود چون برای اولین بار سرمایه‌گذاران آمریکایی می‌توانستند بدون خرید مستقیم بیت‌کوین، از نوسانات آن سود ببرند؛ هرچند هنوز ETF اسپات تأیید نشده بود.

مبارزه برای ETF اسپات بیت‌کوین  (۲۰۲۲–۲۰۲۳)

  • شرکت‌هایی مانند Grayscale، Fidelity، ARK Invest و BlackRock بارها درخواست ETF اسپات بیت‌کوین دادند.

  • ژوئن ۲۰۲۲ Grayscale شکایتی رسمی علیه SEC ثبت کرد، چون این نهاد ETF آتی بیت‌کوین را تأیید کرده بود ولی ETF اسپات را نمی‌پذیرفت.

  • اوت ۲۰۲۳: دادگاه تجدیدنظر حوزه کلمبیا به نفع Grayscale رأی داد و اعلام کرد SEC نمی‌تواند بدون دلیل منطقی ETF آتی را بپذیرد اما ETF اسپات را رد کند. این حکم فشار سنگینی بر SEC وارد کرد.

نقطه عطف تاریخی (ژانویه ۲۰۲۴)

  • تحت فشار دادگاه و سرمایه‌گذاران نهادی، SEC در ژانویه ۲۰۲۴ سرانجام ۱۱ ETF اسپات بیت‌کوین را تأیید کرد.

  • این صندوق‌ها شامل ARK 21Shares، BlackRock iShares، Fidelity، VanEck، Grayscale و دیگر بازیگران بزرگ بودند.

  • در روز نخست معامله، این ETFها بیش از ۴.۶ میلیارد دلار حجم معاملات ثبت کردند و به یکی از موفق‌ترین عرضه‌های تاریخ ETF تبدیل شدند.

ورود اتریوم (۲۰۲۴)

  • جولای ۲۰۲۴: SEC با ۸ ETF اسپات اتریوم موافقت کرد. این اولین بار بود که دارایی دیگری جز بیت‌کوین در قالب ETF اسپات در آمریکا پذیرفته شد.

  • نگرانی SEC درباره استیکینگ اتریوم و چالش‌های مالیاتی آن تا مدت‌ها مانع بود، اما سرانجام فشار بازار و نهادهای مالی باعث شد این تصمیم تغییر کند.

ETFهای کریپتو (۲۰۲۵ و بعد از آن)

  • سپتامبر ۲۰۲۵: SEC استانداردهای عمومی فهرست شدن (Generic Listing Standards) برای صندوق‌های مبتنی بر کالاها، از جمله کریپتو، را تصویب کرد. این تصمیم به بورس‌های بزرگ مانند Nasdaq و Cboe اجازه می‌دهد ETFهای اسپات جدید (مثلاً سولانا یا ریپل) را سریع‌تر و بدون نیاز به تأیید موردی راه‌اندازی کنند.

  • اکنون، علاوه بر بیت‌کوین و اتریوم، بحث بر سر ETFهای اسپات برای سولانا (SOL)، ریپل (XRP)(برای دیدن قیمت لحظه ای ریپل کلیک کنید)، لایت‌کوین (LTC) و حتی میم‌کوین‌ها داغ شده است.

انواع ETF ارز دیجیتال

1.        ETF اسپات (Spot ETF) : صندوق مستقیماً رمزارز (مثل بیت ‌کوین یا اتریوم) را خریداری کرده و سهام آن را به سرمایه ‌گذاران می ‌فروشد.

  1. ETF آتی (Futures ETF) : صندوق به‌ جای خرید دارایی، روی قراردادهای آتی سرمایه ‌گذاری می‌کند و قیمت سهام آن بر اساس این قراردادها تعیین می‌شود.

  2. ETF ترکیبی یا بخشی از بازار:  برخی ETFها ترکیبی از بیت‌ کوین و اتریوم یا حتی دیگر دارایی‌ها را در قالب سبد سرمایه‌گذاری ارائه می‌دهند.

لیست مهم‌ترین ETFهای بیت‌کوین و اتریوم

ETFهای بیت‌کوین (ژانویه ۲۰۲۴)

  • ARK 21Shares Bitcoin ETF (ARKB)

  • Bitwise Bitcoin ETF (BITB)

  • Fidelity Wise Origin Bitcoin Fund (FBTC)

  • Grayscale Bitcoin Trust (GBTC)

  • iShares Bitcoin Trust (IBIT) – BlackRock

  • VanEck Bitcoin Trust (HODL)

  • WisdomTree Bitcoin Fund (BTCW)

  • Franklin Bitcoin ETF (EZBC)

  • Valkyrie Bitcoin Fund (BRRR)

  • Invesco Galaxy Bitcoin ETF (BTCO)

  • Hashdex Bitcoin ETF (DEFI)

ETFهای اتریوم (جولای ۲۰۲۴)

  • 21Shares Core Ethereum ETF (CETH)

  • Fidelity Ethereum Fund (FETH)

  • iShares Ethereum Trust (ETHA)

  • VanEck Ethereum Trust (ETHV)

  • Grayscale Ethereum Mini Trust (ETH)

  • Bitwise Ethereum ETF (ETHW)

  • Invesco Galaxy Ethereum ETF (QETH)

  • Franklin Ethereum Trust (EZET)

ETFهای آتی؛ کارکرد و چالش‌ها

ETFهای آتی یکی از اولین ابزارهایی بودند که در آمریکا برای ورود به بازار رمزارزها تأیید شدند. نخستین نمونه آن، ProShares Bitcoin Strategy ETF (BITO) در اکتبر ۲۰۲۱ راه‌اندازی شد. این صندوق به‌جای خرید بیت‌کوین واقعی، روی قراردادهای آتی بیت‌کوین در بورس کالای شیکاگو (CME) سرمایه‌گذاری می‌کند.

مکانیزم کار ETF آتی

  • قرارداد آتی (Futures Contract) توافقی است برای خرید یا فروش یک دارایی (مثلاً بیت‌کوین) در یک تاریخ مشخص با قیمتی از پیش تعیین‌شده.

  • ETF آتی، پرتفویی از این قراردادها را تشکیل می‌دهد. برای مثال:

    • ۵۰٪ قراردادهای ماه جاری CME

    • ۵۰٪ قراردادهای ماه آینده CME

  • وقتی قراردادها نزدیک به سررسید می‌شوند، صندوق آن‌ها را می‌فروشد و قراردادهای جدید برای ماه بعد می‌خرد (رول اور یا Roll Over).

تفاوت عملکرد ETF آتی با قیمت واقعی کریپتو

  • هزینه رول اور (Roll Over Cost):  اگر قراردادهای جدید گران‌تر از قراردادهای قدیمی باشند شرایطی به نام( Contango) ، صندوق مجبور است قرارداد را با قیمت بالاتر بخرد. این موضوع باعث می‌شود عملکرد ETF کمی ضعیف‌تر از قیمت واقعی رمزارز باشد.

  • اختلاف قیمت (Tracking Error) : قیمت سهام ETF دقیقاً معادل قیمت لحظه‌ای بیت‌کوین یا اتریوم نیست، بلکه بر اساس قراردادهای آتی تغییر می‌کند. به همین دلیل ممکن است بازده سرمایه‌گذار کمتر یا بیشتر از خرید مستقیم رمزارز باشد.

مثال عددی ساده

فرض کنید بیت‌کوین امروز ۱۰۰,۰۰۰ دلار است.

  • قرارداد آتی یک‌ماهه روی CME برای بیت‌کوین با قیمت ۱۰۲,۰۰۰ دلار معامله می‌شود.

  • صندوق ETF آتی این قرارداد را می‌خرد.

  • اگر در ماه آینده بیت‌کوین به ۱۰۵,۰۰۰ دلار برسد:

    • سرمایه‌گذار مستقیم بیت‌کوین ۵٪ سود می‌گیرد.

    • صندوق ETF آتی ممکن است فقط ۳٪ سود بدهد چون بخشی از ارزش در هزینه رول اور از بین رفته.

این اختلاف کوچک در کوتاه‌مدت زیاد به چشم نمی‌آید، اما در سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت می‌تواند تأثیر قابل توجهی بگذارد.

نمونه‌های شناخته‌شده ETFهای آتی

  • ProShares Bitcoin Strategy ETF (BITO) – بزرگ‌ترین ETF آتی بیت‌کوین در آمریکا.

  • VanEck Bitcoin Strategy ETF (XBTF) – تمرکز روی قراردادهای آتی CME.

  • ProShares Ether Strategy ETF (EETH) – مشابه BITO اما برای اتریوم.

  • Valkyrie Bitcoin and Ether Strategy ETF (BTF) – ترکیبی از آتی بیت‌کوین و اتریوم.

مزایای ETFهای ارز دیجیتال

  1. دسترسی آسان:  خرید از طریق حساب کارگزاری بدون نیاز به کیف پول دیجیتال.

  2. امنیت بیشتر: مدیریت ریسک‌های نگهداری دارایی توسط صندوق.

  3. نقدشوندگی بالا : خرید و فروش سریع در بورس‌های معتبر.

  4. تنوع‌بخشی:  افزودن کلاس دارایی جدید به پرتفوی سرمایه‌گذار.

  5. مدیریت حرفه‌ای:  نظارت نهادی بر عملکرد صندوق.

معایب ETFهای کریپتو

  1. کارمزد بالا:  به‌عنوان مثال BITO کارمزد ۰.۹۵٪ دارد، در حالی که ETFهای سهامی کمتر از ۰.۱٪ کارمزد می‌گیرند.

  2. ریسک خطای رهگیری (Tracking Error) : به‌ویژه در ETFهای آتی.

  3. نوسان شدید: ماهیت رمزارزها باعث پرریسک شدن این صندوق‌ها می‌شود.

  4. نبود مالکیت مستقیم:  سهامداران صاحب بیت‌کوین یا اتریوم واقعی نیستند.

  5. ابهام قانونی: قوانین ممکن است تغییر کرده و تأثیر منفی بگذارند.

قوانین و موضع SEC

کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا همواره با احتیاط به ETFهای کریپتو نگاه کرده است. نگرانی‌های اصلی:

  • احتمال دستکاری قیمت.

  • نبود شفافیت در بازارهای کریپتو.

  • ریسک‌های مرتبط با استیکینگ (مثلاً در اتریوم).
    با این حال، با افزایش فشار نهادی و رأی دادگاه، SEC در ۲۰۲۴ مجبور به عقب‌نشینی شد. در ۲۰۲۵ نیز با تصویب قوانین جدید فهرست‌گذاری عمومی، انتظار می‌رود ETFهای بیشتری برای رمزارزهای مختلف وارد بازار شوند.

  • همچنین بدانید: ETF چیست و چگونه ETF‌های اسپات اتریوم بازار را تغییر دادند

آینده ETFهای کریپتو

  • گسترش به دارایی‌های جدید: پس از بیت‌کوین و اتریوم، احتمال تأیید ETFهای اسپات برای سولانا، ریپل و دیگر پروژه‌های بزرگ وجود دارد.

  • رشد سرمایه‌گذاری نهادی: بانک‌ها و صندوق‌های بازنشستگی به‌طور فزاینده به ETFهای کریپتو علاقه‌مند می‌شوند.

  • همگرایی جهانی: اروپا و کانادا پیش‌تر ETFهای متنوعی عرضه کرده‌اند. اکنون آمریکا نیز در حال باز کردن مسیر است.

بهتر است بدانید: تعرفه‌های متقابل چیستند و چه تاثیری بر صنعت رمزارز دارند؟

نتیجه‌گیری

ETFهای ارز دیجیتال یک نقطه عطف تاریخی در پذیرش رمزارزها محسوب می‌شوند. این ابزارها ورود به بازار را ساده‌تر کرده، نقدشوندگی را افزایش داده و امکان سرمایه‌گذاری قانونی و تحت نظارت را فراهم کرده‌اند.
با این حال، ریسک‌های قابل‌توجهی همچون نوسان بالا، کارمزد زیاد و نبود مالکیت واقعی همچنان پابرجاست. بنابراین هر سرمایه‌گذار باید با آگاهی و بررسی دقیق وارد این حوزه شود