نقشه مکه در سفرنامه بورکهارت سال 1829 میلادی

نخستین نقشه های دقیق از شهر مکه را خاورشناسانی تهیه کردند که در سده نوزدهم میلادی به مکه آمدند. قدیم ترین یا دست کم یکی از قدیم ترین نقشه ها را بادیا ای لبلیچ Domingo Badia y Leblich (معروف به علی بیک عباسی) که خودش در طراحی زبردست بود در سال ۱۸۰۷ تهیه کرد که در کتابش در سال ۱۸۱۶ به چاپ رسید. همین نقشه پایه بسیاری از نقشه های بعدی شد.

نقشه سیدنی هال

از جمله نقشه ای که در سال 1829 در صفحه 185 کتاب سفرنامه عربستان (Travels in Arabia) نوشته جان لوییس بورکهارت به چاپ رسیده است. این نقشه کار خود بورکهارت نیست. کتاب او بر اساس دست نوشته هایش پس از مرگش با نظارت ویلیام اوسی (William Ousey) به چاپ رسید و نقشه های کتاب را نیز سیدنی هال (Sidney Hall) کشید. سیدنی هال (درگذشت1831 میلادی) نقشه کش و طراح انگلیسی بود که نقشه های متعددی از جمله اطلسی از جهان را در قرن نوزدهم به چاپ رساند.

در نقشه صفحه 185 کتاب سفرنامه بورکهارت، همان طور که در تصویر پیوست می بینید نام محلات و بناهای مهم و همه کوه ها و راه های ورودی به مکه مشخص شده و خانه های شریف مکه و مستحکمات نظامی در نقشه معلوم شده است. اماکن در نقشه شماره گذاری شده و نام هر یک در فهرستی که بالغ بر 69 نام است در پاورقی صفحه آمده است.

بورکهارت با دقت زیاد محلات شهر مکه و خیابان های آن را در فصلی با عنوان «محله های مکه» (از صفحه ۱۹۸) شرح داده است و احتمالا طراح نقشه (سیدنی هال) محلات و اماکن را بر اساس توضیحات بورکهارت روی نقشه جانمایی کرده است. نقشه و راهنمای آن را در فرسته های بعدی ببنید.

راهنمای برخی اماکن نقشه

• در تصویر زیر مسجدالحرام با شماره ۶۱ در قسمت جنوبی مکه مشخص است.
• راه جنوب غربی راه جده است، راه شمال غربی همان است که به آن طریق معابده گفته می شود و راه شمال شرقی به سوی عرفات می رود. راه شمالی راه وادی فاطمه است.
• خانه های شریف مکه (حاکم محلی مکه) با شماره های ۶ و ۳۷ و ۵۰ دیده می شود و قصرهای او شماره های ۵۶ و ۵۹ و ۶۱ هستند که در مناطق مختلف شهر و اطراف آن پراکنده اند. قصر اصلی او در شمال مسجدالحرام با شماره ۱۷ و رنگ تیره مشخص شده است.
• شماره ۴۲ قلعه نظامی شهر در جنوب آن است. برجهای مراقبت که در ورودی های شهر قرار داشته با دایره های کوچک و با حرف انگلیسی a مشخص شده اند.
• کوه ابو قبیس در شرق شهر با شماره ۶۷ مشخص شده است. شماره ۶۹ کوه عمر است و شماره ۶۵ جبل هندی.
• شماره های 45 و 47 و 47 و 52 مخازن گردآوری آب باران است.