درباره Ērānšahr، خوانش ها و یاداشت هایی از یک ایران دوستِ دانش آموخته نرم افزار و نه یک ایران شناس یا باستان شناس یا زبان شناس ... امید است به یاری یزدان درست و سودمند باشد.
آتشکده نوشیجان
در ۱۵ کیلومتری غرب شهرستان ملایر و در ناحیه‌ای بنام «شورکات»، قلعه و آتشکده‌ای باستانی قرار دارد که دژ نوشیجان نامیده می‌شود. در واقع بقایای این بناهای باستانی به شکل تپه‌ای به همین نام دیده می‌شود. با کاوش‌های باستان‌شناسان دراین تپه باستانی سه طبقه شناسایی شد که طبقه اول را به مادها، طبقه دوم را به هخامنشیان و طبقه سوم را به اشکانیان یا ساسانیان نسبت می‌دهند.
تپه نوشیجان از جمله آثار خشتی منحصر به فرد بر جا مانده از تمدن های پیش از روزگار هخامنشی در ایران است. بقایایی که به دوره عصر آهن سوم و سپس تمدن مادها بر می‌گردد. بنابراین می‌توان پنداشت تپه نوشیجان حدود ۲۸۰۰ سال قدمت داشته باشد.
واژه نوش یا انوش به معنای جاویدان و نامیرا است چنانچه نام انوشیروان یا انوشه‌روان، خسروی یکم ساسانی و به معنی دارای روان جاویدان بود.
تپه نوشیجان در سال ۱۳۴۳ خورشیدی مورد شناسایی قرار گرفت. در سال های ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۶ طی ۶ فصل باستان‌شناسی توسط موسسه ایران شناسی بریتانیا به سرپرستی دیوید استروناخ عملیات کاووش و مرمت در تپه انجام پذیرفت.
دستاورد فعالیت‌های این هیئت، شناسایی سه دوره معماری باستانی متعلق به روزگار فرمانروایی مادها، هخامنشیان و اشکانیان است که مهمترین و باستانی ترین لایه مربوط به سکونت اقوام ماد در این تپه از نیمه دوم قرن هشتم قبل از میلاد مسیح تا نیمه نخست قرن ششم قبل از میلاد است.
آثار دو دوره دیگر در لایه های سطحی تر قرار داشته که پس از انجام مطالعات علمی برداشته شده است. مجموعه باستانی نوشیجان ۸۰ متر طول، ۳۰ متر عرض و مرتفع‌ترین بخش آن ۳۷ متر ارتفاع دارد. آثار مکشوفه معماری مربوط به دوره ماد در تپه نوشیجان بر اساس مستندات دیوید استروناخ عبارتند از:
- بنای قدیمی جبهه ی غربی موسوم به اولین آتشکده
- تالار ستون دار موسوم به آپادانا
- معبد مرکزی یا دومین آتشگاه
- اتاق ها و انبارها
- تونل
- حصار و دژ
استروناخ معتقد است که دژ نوشیجان یکی از قلعه های تدافعی حکومت مرکزی ماد بوده است که جهت دفاع از مرزهای غربی در مقابل هجوم اقوام قدرتمند بین النهرین از جمله حکومت آشور ساخته شده است. وجود دو آتشکده در این مکان مؤید این مطلب است که علاوه بر اهداف نظامی، اعمال مذهبی و نیایش نیز در این مکان صورت می‌گرفته است.
مطالعه ویژگی های معماری خاص این مجموعه که در نوع خود معرف نخستین نمونه های الگوهای معماری کشور در فلات ایران است، از جمله کاربرد طاق‌های هلالی، پوشش سقف به صورت گهواره‌ای، کاربرد مقرنس در تزیین بنا (طاقچه های کاذب آتشکده دوم )، وجود یکی از نمونه‌های نخستین تالارهای ستون‌دار در تاریخ معماری ایران، استفاده از فرم و شکل چلیپا در ساختار و تزیینات ( قبل از شکل گیری صلیب در اروپا)، مطالعه اشیاء مکشوفه در این اثر مشتمل بر انواع ظروف سفالی، مجموعه اشیاء نقره‌ای اعم از حلقه‌ها و زیورآلات و قطعات متفاوت نقره‌ای که به گمان پژوهشگران می‌تواند اشکال اولیه از سکه باشد، همه و همه راهگشای اندیشمندان در شناخت بیشتر فرهنگ معماری و هنر دوران تاریخی هزاره ی اول قبل میلاد خاورمیانه است.
اتاق‌ها و انبارها دومین اثر مهم تپه نوشیجان را تشکیل می‌دهد که در شرقی‌ترین قسمت تپه قرار گرفته و دارای حصار، بارو، اتاقهای مسکونی و انبار است. در بخش شمالی تالار ستون‌دار و در امتداد شرق و غرب تپه نوشیجان، تونلی قرار دارد که به صورت حفره‌ای سردابی شکل کنده شده و به صخره‌ای منتهی می‌شود. با توجه به شکل تونل به‌نظر می‌رسد که کار معماری پایان نیافته و از این جهت می‌توان پنداشت که احداث آن در آخرین دوره سکونت در این تپه صورت پذیرفته و ازطرفی احتمالا ایجاد آن تپه جنبه امنیتی و نظامی نیز داشته‌است.
اصطلاح شورکات یعنی محل ایزد سوریاشو انوشیجان معلوم می‌دارد که اینجا مرکز پرستش ایزد خورشید بوده است. در نوشیجان نمونه‌هایی از نخستین پول‌های بشری پیدا شده است، که نام این نمونه‌های پولی، «سیگْلو» بوده است. پول‌هایی از جنس نقره که قدمت آنها به دوره ماد باز می‌گردد. این پول‌ها به شکل حلقه‌های توخالی یا حلقه‌هایی مارپیچ از مفتول‌های نقره‌ای بوده و گستره کاربردشان در جغرافیای محلی فرمانروایی مادها بوده است. نام مادی سیگلو بعدها در کشورها و زبان‌های دیگر تأثیر گذاشت و برای نمونه در ایران هخامنشی و نیز به پیروی از آن در میان‌رودان با نام واحد پولی «شِکِل» متداول شد و به حیات خود ادامه داد.
مطلبی دیگر از این انتشارات
هوشنگ، آتش، جمشید، موش دم پری و نوروز
مطلبی دیگر از این انتشارات
داستان عاشقانه زریادرس و اوداتیس از زمان مادها
مطلبی دیگر از این انتشارات
ماتیکان یوشت فَریان