آموزش دبیره میخی هخامنشی - بخش یکم

دبیره میخی به آن دسته از دبیره ها گفته می شود که نمادهایی همانند میخ (گُوه) دارند. دبیره های میخی گونه‌های گوناگونی دارند که برای نوشتن زبان های گوناگون به کار می رفته اند. از نمونه های می توان به میخی سومری، اَکدی، ایلامی و اوگاریتی و همچنین میخی هخامنشی یا پارسی باستان اشاره کرد. میخی پارسی باستان (همانند دیگر میخی ها) از چپ به راست نوشته می شود. پژوهشگران سومریان را پدید آوردنده دبیره میخی می ‌دانند.

میخی پارسی باستان

• از چپ به راست نوشته می شود.
• ساده ترین دبیره میخی شناخته شده است.
• ویژگی برجسته آن شمار کم و سادگی نشانه ها است که امروزه نیز، یادگیری آن ساده تر است.
• دارای ۴۵ نشانه
• دارای ۳۶ نویسه (حرف) است.
• ۳ نشانه، هر کدام به ترتیب (اَ - آ) - (اِ - ای) و (اُ - او) را نشان می دهند.
• ۳۳ تا هجائی است زیرا هر کدام دارای فتحه (_َ) کسره (_ِ) و ضمه (_ُ) هستند.
• از ۳۳ نشانه هجایی ۲۲ تا دارای فتحه هستند: بَ - تَ - پَ - ثَ - ثْرَ - جَ - چَ - خَ - کَ - گَ - سَ - شَ - دَ - رَ - زَ - وَ - هـَ - مَ - نَ - فَ - لَ - یَ.
• ۷ تا دارای ضمه هستند: رُ - مُ - نُ - دُ - تُ - کُ - گُ.
• ۴ تا نیز دارای کسره هستند: جِ - دِ - وِ - مِ.
• بنابراین ۳ تا هر یک برای (اَ - آ) - (اِ - ای) و (اُ - او) - ۲۲ تا دارای فتحه - ۷ تا دارای ضمه و ۴ تا دارای کسره که روی هم ۳۶ تا می شوند.
• برخی از نویسه ها هر سه فتحه، کسره و ضمه را دارند: (دَ - دِ - دُ) و (مَ - مِ - مُ)
• برخی نویسه ها تنها فتحه دارند: بَ - پَ - ثَ - خَ - سَ - شَ - زَ - هـَ - فَ - لَ - یَ
• در زبان های ایرانی نه امروز و نه گذشته ع - ق - ط - ظ - ص - ض - ح نبوده.
• در الفبای میخی ذ - ژ - غ نیست.
• در زبان پارسی میانه ث نبوده و امروزه هم ث تنها در دو واژه فارسی کیومرث و تهمورث مانده که خوانش آن تفاوتی با س ندارد.
• خواندن ث همانند th انگلیسی است که زبان میان دندان های بالا و پاین جای می گیرد. در آوا نویسی از کاراکتر θ کمک گرفته می شود.

• دارای ۷ یا ۸ نشانه برای اندیشه نگاری است که هر یک مفهومی ویژه مانند شاه، خدا، کشور را نشان می دهند.
• از این اندیشه نگارها برای زمانی کمک گرفته می شده است که سنگ نبشه جا کم می آورده است.
• بنابراین تا بدین جا در کنار آن ۳۶ نشانه، به همراه ۸ اندیشه نگاره ۴۴ نشانه خواهیم داشت.
• نشانه های میخی جدا از یکدیگر نوشته می شود.
• میان هر واژه یک جدا کننده خواهد بود که یک میخ کج است.
• بنابراین با آن ۴۴ نشانه و این جدا کننده، ۴۵ نشانه داشته است.
• در خط میخی چهار دسته میخ بزرگ، متوسط و کوچک و زاویه دار هست.
• در نگاره زیر، نشانه پایینی، همان میخ بزرگ است، که کج کنده می شده است و برای جدا کننده هر واژه از دیگری است.

• بنابراین تا زمانی که به میخ کج نرسیده باشیم، هنوز واژه تمام نشده است.
• گاهی بخشی از واژه در پایان سطر پیشین و بخشی در آغاز سطر پَسین خواهد بود که از همین جدا کننده می فهمیم که واژه همچنان پایان نیافته است.
• در سنگ نبشته بیستون از داریوش یکم، شاید کهنترین مفهوم پاراگراف بندی پدید آمده باشد.
• همانگونه که در نگاره زیر می بینید، یک فاصله میان برخی از جمله ها نوشته شده است به گونه ای که هر پاراگراف یک داستان یا چیزی را روایت می کنند.
• مهفوم پاراگراف سنگ نبشته بیستون مانند امروزه نبوده که بگوییم نقطه سر خط بلکه تنها با یک فاصله در سنگ نبشته جمله هایی از یکدیگر جدا شده اند.

• پارسی باستان و اوستایی، زبان های صرفی هستند که نام و صفت و فعل همگی صرف می شوند چیزی همانند عربی و آلمانی امروزی.
• زبان های پارسی میانه و پارسی نو (امروزی) دیگر صرفی نستند و تنها فعل است که صرف می شود.
• زبان های پارسی باستان و اوستایی، از دسته زبان های باستان و برای یک دوره زبانی هستند.
• لزوما سنگ نبشته های پارسی باستان هم دوره نوشته های اوستا (نسک دینی مزدیسنا) نیستند.
• شاید برخی از نوشته های اوستا کهن تر از سنگ نبشته های پارسی باستان باشند و برخی دیگر نوتر از آنها هستند.
• در خود اوستا دو گویش کهن و نو داریم.