دو ترجمه آغازین از قرآن - ترجمه قرآن قدس

پس از یورش عرب ها به ایران زبان و دبیره پهلوی تا سه سده دوام آورد. دری که باید آن را پارسی دری بگوییم، زبان شهرهای مداين و تيسفون است و زبانی است كه در دربار يزدگرد سوم به آن سخن می گفتند. بنابر اين زبان پارسی دری، زبانی وابسته به دربار است.

بايد افزود كه پادشاهان ساسانی در آغاز فرمانروایی، شهر اصطخر را به پايتختی برگزيدند. پادشاهان پَسین گندی شاپور را پایتخت خویش ساختند. در تاريخ یعقوبی دفتر یکم، رویه ۶۶۴ آمده است كه خسرو انوشيروان نخستین كسی است كه در مداين به شاهی نشست. مداين امروز در سرزمين عراق است و تيسفون هم در كنار مداين جای دارد. تيسفون در زمان اشكانيان پايتخت بوده و سپس برجستگی و جایگاه و ارزش خود را از دست داد تا سده چهارم ترسایی كه دوباره به پایتختی رسيد.

تا پیش از اين كه مداين و تيسفون کانون فرمانروایی ساسانی شود، اين منطقه بخشی از استان آسورستان بوده است و اگر چه زبان پهلوی در آنجا هم رايج بوده ولی از نظر زبانی زير رِخنه مسيحيان آرامی زبان بوده است.

ولی با جابجایی پايتخت ساسانیان به تیسفون، زبان پهلوی ساسانی یا فارسی ميانه یا پارسیگ نيز همراه درباريان از پارس و خوزستان به آنجا (مداین) رفت. همانگونه كه گفته شد دری یکی از شاخه های زبان های ایرانی است كه در كنار زبان رسم ايران كه زبان پــــارسیگ يا پهلوی بوده، جای داشته است و بی پیوند با آن نيست. به گفته ديگر، پارسی دری می توانسته زبان گفتار بوده باشد. به هر رو، پس یورش عرب ها، زبان دری در خراسان پروریده شد و چکامه سراینی (شاعرانی) همچون فردوسی شاهنامه را سرود.

دو ترجمه آغازین قرآن به دو گویش ناهمسان

دو ترجمه از قرآن به نام های ترجمه قرآن قدس به گویش سیستانی و ترجمه قرآن پاک به گویش خراسانی از نخستین ترجمه های قرآن هستند. در هر دو ترجمه واژه های هسمان هست، چرا كه زبان پارسی دری زبان پايه بوده است ولی در برخی موردها می بینیم كه در ترجمه واژه عربی قرآنی، به زبان فارسی، گويش ویژه منطقه دخيل است.

ترجمه قرآن قدس به دبیره پارسی امروزی و به زبانی نزدیک به پهلوی و به گویش سیستانی نوشته شده است. در زیر چندین نمونه از آیه های قرآنی را آورده ام.

آیه ۱۵ سوره شعرا

گفت نچنین، ببرید آیتهای ایما، ایما و اَشما نیوشیدارن هِند.

(خدا) گفت این چنین نیست، نشانه های (آیت ها و معجزهای) ما را ببرید، ما همراه شما شنودگان هستیم.

نچنین: برابر با این چنین نیست.

ایما: در زبان پهلوی برابر با ما.

اَشما یا اَشماه: در زبان پهلوی برابر با شما.

نیوشیدارن: برابر با شنودگان

هِند: در زبان پهلوی برابر با هستند.

آیه ۱۹ سوره شعرا

و کردی، کردن توا آن کردی و تو از ناسپاسی کُناران هی.

و آن کارت را که کردی، کردی در حالی که از ناسپاسان [زحمات و نعمت های ما] بودی

توا: واژه اوستایی که برابر با تو امروزی است.

کُنار: برابر با کُننده و از این رو کُناران برابر با کنندگان

هی: برابر هستی

بنابراین از ناسپاسی کُناران هی برابر با از ناسپاس کنندگان هستی.

بخشی از آیه ۱۲ سوره سجده

و از هیل ایما را تا کنیم نیکی، ایما یقین شداران هیم.

پس ما را به دنیا برگردان تا کار شایسته انجام دهیم، بی تردید ما باور کننده [همه حقایق] هستیم

هیل: برابر با واژه بگذار

شداران : برابر با شوندگان امروزی است. واژه شداران نزدیک به واژه پهلوی شوتاران است.

هیم: برابر با هستیم.

واژه ترجمه

واژه ترجمه در زبان پهلوی تَرجومَک گفته می شده است. این واژه به زبان عربی رفت و واژه ترجمه و مترجم از آن ساخته شد. در زبان فارسی می توان برای مترجم واژه های تَرگُمان یا ترجمان را به کار برد.

بررسي دو ترجمه آغازين ، با دو گويش از قرآن مجيد - سهیلا صلاحی مقدم

فرهنگ هزوارش های دبیره پهلوی - فریدون جنیدی