ربع رشیدی عظمت نابود شده

مجموعه ۷۰۰ساله ربع رشیدی که بسیاری آن را نخستین دانشگاه بین‌المللی جهان، بعد از اسلام می‌دانند به تدبیر وزیر دانای غازان خان خواجه رشیدالدین فضل الله طبیب همدانی ساخته شد و در منطقه باغمیشه در دامنه بیلانکوه در شمال تبریز مشرف به شهر قرار دارد.

این مجموعه درگذشته رونق بسیار و حکم یک شهر دانشگاهی را داشت.

علت شهرت آن به رَبع رشیدی قرار گرفتن چهار دانشکده در چهار جهت آن بوده است.

مجموعه شامل سه بخش اصلی:

۱-«ربع‌ رشیدی» که قسمت اصلی مجموعه بوده و دارای بخش های کوچکتری شامل مسجد،حمام،کتابخانه، اقامتگاه اساتید،خزانه،خانقاه،مهمانسرا و بیمارستان بود.

۲-«شهرستان رشیدی» که ساختار یک شهر را داشته و تمامی عناصر شهری در آن وجود داشت.

۳-«ربض رشیدی» که بخش مسکونی اعیان نشین و محل اقامت متمولین بوده است.

اما پس از قتل خواجه رشیدالدین به تحریک خواجه علیشاه گیلانی تخریب و غارت شد و به آتش کشیده شد، بارها باز رونق گرفت و ساماندهی شد و باز تخریب را از سر گذراند تا امروز که از آن عظمت تنها استوانه‌ای آجری باقی مانده که در روزگار اوج ربع رشیدی حکم دیدبانی را داشته است.

در دوره‌های مختلف ربع رشیدی به عنوان یک دژ مستحکم محل سکونت پادشاهان مختلف بود، به شهادت تاریخ سلطان جلایر یکی از ساکنان این دژ، در ربع رشیدی از دنیا رفت و در همین محل هم به خاک سپرده شده است.

مجموعه ربع رشیدی هنوز در دست اکتشافات باستان‌شناسی‌ست و عموما برای بازدید عموم گشوده نیست. تعدادی سنگ قبر تاریخی و آثار مکشوفه از حفاری‌های شهر تبریز در گوشه‌ای از آن به نمایش در آمده است.
خواجه رشیدالدین برای تامین پشتوانه مالی و اداره آن، دارایی بسیاری را وقف کرد و برای سازماندهی اداره و موقوفات آن، وقفنامه مشهور ربع رشیدی را به خط خود تنظیم نمود.

این وقفنامه تا سال۱۳۴۸در اختیار خانواده ذکاءالملک سراج‌میر بود که توسط انجمن آثار ملی خریداری شد و در سال ۱۳۸۶در میراث مستند یونسکو هم به ثبت رسید و حال در کتابخانه تبریز نگهداری می‌شود. وقفنامه ربع رشیدی اولین اثر ایرانی‌ست که در حافظه جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

خود مجموعه نیز در سال ۱۳۵۴ در لیست آثار ملی ایران به عنوان اثر ملی ثبت رسیده است.