سنگ نوشته جزیره خارک

اولین کتیبه مرجانی با خط میخی روز چهارشنبه 23 آبان سال 1386 در هنگام احداث جاده توسط شرکت ملی نفت ایران در جزیره خارک از زیرخاک بیرون آمد. باستان شناسان در تحقیقات اولیه، قدمت آن را دوره هخامنشی اعلام کردند. این کتیبه هخامنشی روی صخره‌ای مرجانی به ابعاد 85 در 116 حک شده است. در این کتیبه پنج سطر و شش واژه فارسی باستان به چشم می‌خورد که پنج واژه آن تاکنون ناشناخته بودند. این‌چنین ترجمه‌شده است:

(این) سرزمین خشک و بی‌آبی بود شادی و آسایش را آوردم

واژه بهنه در کتیبه می‌تواند اسم خاص و احتمالاً نام یکی از شاهان و یا حکامی باشد که دستوراتی در خصوص آبادی آن مکان داده است. این کتیبه اولین کتیبه سنگی مرجانی کشف‌شده تا امروز است. طبق نظر کارشناسان باستان‌شناسی خط میخی فارسی باستانی کتیبه ایران مستند‌ترین سند تعلق خلیج‌فارس به ایران از زمان هخامنشیان بوده است. کتیبه یادشده در پنج سطر و با یک‌فاصله در حدود هشت سانتی‌متر در دو بخش سه سطری و دو سطری نقل‌شده که به‌صورت نامنظم و به خط میخی باستان حکاکی آن انجام‌شده است. فاصله بین دو بخش کتیبه یک خط افقی منحنی شکل بی‌نظمی است که هر دو سطر را از هم جدا می‌کند.

در وسط کتیبه و در ابتدای سطرهای سوم و چهارم (که بسیار درهم است) نوشته‌ای به شکل تاج خوابیده دیده می‌شود که احتمال اینکه در اثر فرسایش‌های طبیعی صخره ایجادشده باشد، ضعیف است؛ اما امکان انتساب آن را به دوره هخامنشی نیز بعید می‌کند. شرایط سطرهای سوم و چهارم بیانگر این است که این دو سطر باوجود نگاره تاج، از محلی جلوتر نوشته‌شده‌اند. چهار سطر اول با خطی باریک و بلند از دو سطر پایینی جداشده‌ که این احتمال می‌رود نشانه‌ای از وجود دو کتیبه کوتاه و مستقل در بخش بالایی و پایینی باشد.

خصوصیت دیگر این کتیبه، نگارش بی‌دقت آن است. برخلاف سنگ‌نبشته‌های کشف‌شده هخامنشی که با دقت و ظرافت ویژه‌ای نگاشته می‌شده‌اند، نگارش این کتیبه در کمال بی‌دقتی صورت گرفته است. ازلحاظ شیوه نگارش، کتیبه خارک بیشتر شبیه کتیبه‌ پهلوی عصر ساسانی نوشته‌شده است و دقت و ظرافت فنی و هنرمندانه عصر هخامنشی را ندارد. علامت چند هجای منفرد در همه جای این صخره مرجانی به‌طور پراکنده دیده می‌شود.

ترجمه سطر به سطر:

1- بود

2- زمین خشک بی‌آب، آسایش

3- جاری من

4- بهنه (یک اسم خاص) یا حاکم را

5- چاه‌های آب ....

این کتیبه تاریخی توسط برخی افراد ناشناس با یک شی نوک‌تیز در خرداد 87 از بین رفت. احتمال می‌رود برای آسیب رساندن به آن از تیشه و چکش استفاده کرده باشند. به گفته مسئولان محلی بیش از 70 درصد این کتیبه تخریب شده است. کشف این کتیبه دارای بازتاب‌های بین‌المللی فراوانی بود. ازجمله رسانه‌های کشورهای حاشیه خلیج‌فارس سعی بر تقلبی جلوه دادن کتیبه داشتند. قبلاً سطرهای جدا از هم در آثار کشف‌شده از دوره هخامنشی تنها در متونی دیده‌شده که به زبان‌های دیگر بوده است.

در خرداد ماه سال ۱۳۸۷، این کتیبه توسط افرادی ناشناس با عبور از حصار دور کتیبه با شی نوک تیز مابین حروف میخی کتیبه را تخریب کردند و در اثر این موضوع ۷۰ درصد نوشته‌های این کتیبه که بر روی سنگ مرجانی نوشته شده‌است، به شدت آسیب دیده‌است و تنها یک خط سالم مانده‌است.

کتیبه هخامنشی خارک روی یک تخته سنگ مرجانی نوشته شده و به همین علت احتمال می‌رود برای آسیب رساندن به آن از تیشه و چکش استفاده شده باشد. این اتفاق سبب شد تا به ناگاه برخی کارشناسان و متخصصین حوزه باستان‌ناسی و میراث فرهنگی وضعیت وخیم نگهداری دیگر آثار تاریخی جزیره خارک را که در خطر تخریب بودند به سازمان گوشزد کنند. پس از ده سال از کشف این سنگ‌نبشته، این سنگ‌نبشته همچنان در وضعیت نابسامانی به سرمی برد.

کتیبه خارک

سنگ نبشه هخامنشی - جزیره خارک